Nedavno su čitaoci imali priliku da čitaju zanmiljivu vijest o iznosu i strukturi kredita u bankarskom sektoru na kraju januara mjeseca, uz činjenicu da je njihov nivo za 13 odsto veći u odnosu na isto razdoblje godinu ranije. Bankar piše da je pravi uvod u analizu godišnjih izvještaja o poslovanju banaka upravo prilika da sagledamo kretanje kredita i depozita kroz malo duži period, te pokušamo analizirati postojeće i ostavimo čitaocima da eventualno pretpostave dalje trendove.
Ako uporedimo iznos bruto kredita sa kraja januara (posljednji dostupni podaci na sajtu CBCG) sa pred-korona godinom (2019) možemo vidjeti da je njihov nivo za proteklih šest godina uvećan za čak 52 odsto! U periodu od 2019. do 2021.godine krediti su rasli postepeno (10 odsto), uz registrovan blagi pad sredinom 2020.godine što se može opravdati kao posljedica pandemije. U periodu od 2022.godine pa do kraja 2024.godine krediti bilježe konstantan rast, sa jako izraženim ubrzanjem sredinom 2023.godine.
Sa druge strane, ukupni depoziti u bankarskom sistemu su u istom periodu rasli brže nego krediti, tj od kraja 2019.godine pa do decembra 2024.godine nivo depozita je uvećan za 2,36 milijardi eura ili 68 odsto! Trend rasta depozita je u jednom periodu korespondirao rastu kredita (do sredine 2021.), što je vjerovatno posljednica ekonomske nesigurnosti tokom perioda pandemije COVID-19, ali u daljem periodu depoziti rastu ubzrano sa snačajnim skokom krajem 2022.godine. Od iznosa 3,47 milijardi s kraja decembra 2019.godine, ukupni depoziti su na kraju prethodne godine dostigli nivo od 5,84 milijarde eura, što pokazuje da klijenti tradicionalno imaju visoko povjerenje u bankarski sistem.
Ovaj izraženiji rast depozita u odnosu na rast kredita dovodi do značajnijih promjena tzv L/D racija (odnos kredita i depozita), koji pokazuje koliko su banke zavisne od depozita sa finansiranje kredita. Od 88 odsto koliko je iznosio na kraju 2019 godine, L/D racio je na kraju 2022. godine dostigao najnižu vrijednosto od svega 70 odsto (na 1 euro depozita banke su plasirale 0,70 eura kredita), da bi se taj odnos do kraja prethodne godine ipak blago oporavio na 79 odsto, što pokazuje da su banke postepeno povećavale kreditnu aktivnost protekle dvije godine. Kako god bilo, ovako nizak L/D racio govori da bankarski sektor ima dosta prostora za dalji rast kreditiranja, ali da to vjerovatno zahtijeva drugačije upravljanje rizicima i prilagođavanje tržišnim uslovima. Dok se to ne desi, banke nastavljaju da ovaj višak „neupošljenih“ sredstava od depozita plasiraju u drugi tip aktive, a to su prethodne godine uglavnom bile hartije od vrijednosti, koje ćemo takođe obraditi u nastavku teksta.
Struktura depozita banaka
Kada je u pitanju struktura ovako visokih depozita u sistemu, analiza njihovog kretanja kroz proteklih nekoliko godina otkriva da su fizička lica (rezidenti), kao i nefinansijski sektor (posebno privatna privredna društva), najstabilniji stejkholderi banaka, dok su nerezidenti takođe povećavali svoj udio, uz istovremeno smanjenje udjela depozita vlade. Samo u periodu između januara 2024. i januara 2025. godine, ukupni depoziti u bankarskom sistemu porasli su za 554 miliona eura, što predstavlja rast od 13,3 odsto, od čega se 463 miliona eura odnosi na povećanje baze depozita rezidenata.
Rezidenti su ukupno deponovali 3,82 milijarde eura u januaru 2025. godine, dok među njima najveći udio (52 odsto) i dalje drži sektor stanovništva sa maltene 2 milijarde eura vrijednih depozita (godišnji rast 296 miliona eura), dok drugu poziciju mežu deponentima sa 1,47 milijardi eura drže privatna privredna društva (38 odsto ukupnih depozita rezidenata uz godišnji rast od 195 miliona eura). Jedini pad depozita među rezidentima depozita bilježi sektor Vlade (centralna vlada i lokalne uprave), koji je za godinu dana umanjio svoj štedni konto sa 309 na 223 miliona eura.
Nerezidenti su ukupno deponovali 903 miliona eura u januaru 2025. godine, što predstavlja rast od 91 miliona eura (11,2 odsto) u odnosu na januar 2024. godine. Ovaj rast pokazuje da su inostrane institucije i fizička lica nastavile da ulažu u domaći bankarski sistem.
Ovo je dobra prilika da sagledamo još jedan podatak kojim se rijetko ko bavio do sada, a odnosi se na analizu razlike između prosječnih kamatnih stopa na kredita koje banke naplaćuju i prosječnih kamatnih stopa na depozite koje banke plaćaju, a koja pokazuje zanimljive trendove posljednjih par godina.
Prosječne ponderisane efektivne kamatne stope na kredite i depozite
Naime, kako se iz priloženog grafikona u nastavku vidi, prosječne ponderisane efektivne kamatne stope na kredite su u toku posljednjih 6 godina držale visok nivo, uz blagu oscilaciju u periodu korona krize, da bi se tokom prethodne godine vratile na nivoe koje su stope dosegnule davne 2018. godine, a razlog ovome prije svega leži u činjenici jakog rasta vrijednosti Euribora koji je zadesio svjetska finansijska tržišta prethodne dvije godine. Sa druge strane, prosječne ponderisane efektivne kamatne stope na depozite su maltene cijeli posmatrani period bile na niskim nivoima i konstantno bilježile pad, koji je tek zaustavljen tokom prethodne 2024.godine.
Tako je PPEKS na kredite na kraju 2024.godine iznosila 6,5 odsto, dok je njen pandan na depozite iznosio 0,25 odsto, što čini razliku od 6,25 odsto između cijene koju bankarski sektor na nivou prosjeka naplaćuje za plasirane kredite i cijene koju bankarski sektor u prosjeku plaća za deponovana sredstva. Ova razlika između pomenutih stopa je u periodu već pomenute korona krize bilježila pad, najviše iz razloga što su banke korigovale stope na kredite, dok su stope na depozite i u tom periodu bilježile pad. Od izbijanja krize u Ukrajini i već pomenutog rasta Euribora, razlika između prosječnih stopa na kredite i depozite je nastavila da raste pa je tako na kraju 2023. godine ona iznosila čak 6,38 odsto.
Ovaj rastući trend razlike između stopa na kredite i depozite banaka je visoko zaslužan za pozitivne rezultate koje banke ostvaruju posljednjih godina, ali uvijek postoji mogućnost da ekonomski uslovi kao i izražena konkurencija u finansijskom sektoru utiču da se u ovom segmentu situacija i promijeni.
Prosječne ponderisane efektivne kamatne stope na kredite pojedinih banaka
Koliko pak iznose prosječne ponderisane efektivne kamatne stope na kredite pojedinih banaka možemo vidjeti iz podataka koje na mjesečenom nivou objavljuje Centralna banka Crne Gore na svom veb sajtu. Za potrebe ove analize koristili smo podatke sa kraja januara mjeseca ove i januara prethodne godine, dok smo za poređenje stopa koristili kumulativnu vrijednost prosječno ponderisanih kamatnih stopa na ukupne kredite, zanemarujući pojedine kategorije kredita, dok su kamatne stope obračunate na osnovu podataka o stanju nedospjele glavnice i nominalnih i efektivnih kamatnih stopa po pojedinačnim aktivnim kreditima, o kojima su izvijestile banke na kraju mjeseca.
U periodu između januara 2024. i januara 2025. godine, kamatne stope u bankarskom sektoru pokazuju blage promjene, sa ukupnim padom prosječne efektivne kamatne stope za 0,13 procentnih poena, sa 6,60 odsto na 6,47 odsto. Međutim, iza ovog prosječnog trenda kriju se značajne razlike u performansama pojedinačnih banaka, gdje neke bilježe rast, dok druge pokazuju pad kamatnih stopa. Ove promjene kao i različiti nivoi kamatnih stopa banaka ukazuju na različite strategije banaka u privlačenju klijenata i upravljanju rizicima.
Najvisočiju prosječnu ponderisanu efektivnu kamatnu stopu na ukupne kredite je na kraju januara mjeseca bilježila Addiko banka (8,46 odsto), što ujedno čini godišnji rast od 0,14 procentih poena u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Na drugoj poziciji je Lovćen banka sa PPEKS na ukupne kredite od 7,23 odsto i rastom stope za posljednjih 12 mjeseci od 0,20 procentnih poena.
Osim ovih, rast PPEKS tokom posljednjih godinu dana bilježile su i Zapad banka – PPEKS na ukupne kredite rasla sa 6,35 odsto iz januara 2024.godine na 6,54 odsto na kraju januara ove godine, kao i Ziraat banka čija je PPEKS rasla sa 5,90 odsto na 6,24 odsto.
Najveće banke u sistemu su smanjile svoje kamatne stope u januaru 2025. godine, što može biti posljedica smanjenja troškova finansiranja ili promjena u strategiji upravljanja rizicima: CKB banka – PPEKS na ukupne kredite ove banke pala je sa 6,80 odsto na 6,56 odsto u posmatranom periodu, zatim ERSTE banka, čije je PPEKS pala sa 6,62 odsto na 6,23 odsto, kao i NLB banka – PPEKS bilježi pad sa 6,70 odsto na 6,46 odsto, dok je prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na ukupne kredite Hipotekarne banke ostala na istom nivou od 6,22 odsto.
Najnižu prosječnu ponderisanu efektivnu kamatnu stopu na ukupne kredite na kraju janara, uprkos godišnjem rastu od 0,14 procentnih poena, drži Universal Capital Banka sa stopom od 4,65 odsto.
Kada smo sagledali sa agregatnog nivoa stanja i trendove u nivoima kredita, depozita i kamatnih stopa u bankarskom sektoru, vrijeme je da se fokusiramo na uporednu analizu poslovanja pojedinih banaka tokom prethodne godine, imajući u vidu finansijske izvještaje objavljene na veb sajtu CBCG.
Analiza poslovanja banaka
U periodu između 2023. i 2024. godine, ukupna aktiva banaka u Crnoj Gori pokazala je značajan rast od 8 odsto, što u apsolutnom iznosu iznosi 516 miliona eura. Međutim, iako je većina banaka bilježila rast aktive, neke su se suočile sa padovima, što ukazuje na različite trendove u bankarskom sektoru.
Najimpresivniji rezultat u ovom segmentu ostvarila je Hipotekarna banka, čija je ukupna aktiva tokom godine porasla za 170 miliona eura, što predstavlja rast od 18 odsto. Ovaj rezultat ne samo da je najveći u apsolutnom iznosu, već i u procentualnom smislu, što potvrđuje snažno poslovanje i ekspanziju ove institucije. Slično, Erste banka je zabilježila rast aktive od 14 odsto, čime se pozicionirala kao druga najuspešnija banka u ovom period.
Zapad banka takođe je pokazala značajan napredak, sa rastom aktive od 13 odsto, odnosno 42 miliona eura.
Sa umjerenim rastom sopstvene aktive od 9 odsto, najveća banka u sistemu – CKB je povećala svoj bilans za 160 miliona eura, dok su NLB i Prva banka zabilježile rast od po 7 odsto (NLB je ostvarila povećanje od 64 miliona, a Prva od 25 miliona). Ziraat banka je takođe pokazala pozitivan trend sa rastom od 8 miliona, što iznosi 8 odsto.
Takođe, Addiko banka je zabilježila skromniji rast aktive od 6 miliona eura (3 odsto), dok je Lovćen banka ostvarila rast bilansa od 3,5 miliona eura na godišnjem nivou.
Međutim, nisu sve banke bilježile pozitivne rezultate. Universal banka registrovala je pad ukupne aktive od 40,5 miliona eura, što predstavlja smanjenje od 10 odsto. Slično, Adriatic banka bilježi pad bilansa od 36 miliona eura, odnosno 7 odsto. Ovi rezultati ukazuju na izazove sa kojima su se ove institucije suočile, imajući u vidu da je njihovo poslovanje uglavnom fokusirano na rad sa nerezidentima.
U pogledu tržišnog učešća, CKB banka je ostala najveći igrač na tržištu s ukupnom aktivom od 1,89 milijardi, što predstavlja 26,10 odsto ukupne aktivne bankarskog sektora. Hipotekarna banka je na drugom mjestu s 15,06 odsto tržišnog učešća, a NLB banka na trećem mjestu s 14,28 odsto, dok je ERSTE banka kao četvrta u sistemu povećala svoje tržišno učešće za 0,70 procentnih poena na 12,86 odsto tržišta. Ove četiri banke zajedno kontrolišu više od 68 odsto tržišta, što ukazuje na visoku koncentraciju u bankarskom sektoru, što sa jedne strane može predstavljati rizik za tržište, dok sa druge strane ove banke imaju veću sposobnost za upravljanje rizicima i investicijama, što može biti prednost u periodima eventualne ekonomske nestabilnosti.
Četiri najveće banke takođe kontrolišu većinu kreditnog portfelja cjelokupnog sektora (73,35 odsto), kao i depozitnog portfelja (66,65 odsto).
Kreditni portfelj bankarskog sektora pokazao je pozitivan trend u 2024. godini. Ukupni krediti klijenata porasli su sa 3,4 milijarde eura u 2023. godini na 3,83 milijarde u 2024. godini, što predstavlja porast od 12,51 odsto (425,5 miliona eura). Najveći nominalni rast kreditnog portfelja zabilježile su CKB banka (153 miliona eura), ERSTE banka (86 milioan eura) i NLB banka (85 miliona eura). Kreditni portfelj HIPOTEKARNE banke je tokom protekle godine ojačao 9 odsto tj 21 milion eura, dok su umjereno rasli krediti Lovćen banke – 15 miliona (8 odsto), kao i PRVE banke 5,7 miliona (3 odsto).
Najveći procentuali rast ostvarila je Adriatic banka, čiji su krediti klijenata porasli za 43 odsto, dok i Zapad banka bilježi rast od 25 odsto kreditnog portfelja. S druge strane, ADDIKO banka je zabilježila pad kreditnog portfelja od 4,3 miliona eura, a Universal banka pad od 2,5 miliona eura.
Depoziti klijenata takođe su pokazali pozitivan trend u 2024. godini – porasli su sa 5,47 milijardi eura u 2023.godini na 5,8 milijardi u 2024. godini, što predstavlja porast od 5,96 odsto. Najveći rast depozita zabilježile su CKB banka (122,5 miliona eura), Hipotekarna banka (108 miliona eura) i Erste banka (80 miliona eura). S druge strane, Adriatic banka je zabilježila pad depozita od 60 miliona eura, a Universal banka pad od 42 miliona eura.
Kao što smo već rekli, četiri najveće banke – Ckb, Hipotekarna, Nlb I Erste – dominiraju tržištem kredita gdje njhov zajednički rast od 345,1 milion eura čini 81 odsto ukupnog povećanja svih kredita u sektoru, dok je godišnji rast njihovog depozitnog portfelja (359,5 miliona eura) veći od ukupnog rasta depozita cijelog sektora (326,1 milion eura), što naglašava njihovu ključnu ulogu u sistemu.
Vrlo bitna stavka aktive većine banaka i ove godine su investicije u hartije od vrijednosti koje su pak na godišnjem nivou bilježile blagi rast od svega 1 odsto, ali sa različitim performansama pojedinih banaka. Hipotekarna (rast za 56,1 miliona eura ), Erste (rast 22,4 miliona eura), CKB (rast 11 miliona eura) i Zapad (rast 15 miliona eura) – dominirale su ovim segmentom tokom prethodne godine i zajedno su odgovorne za većinu rasta.
Dok neke banke, poput Prve (rast 50 odsto) i Lovćen (rast 33 odsto) bilježe impresivno jačanje investicionih portfelja, Adriatic i NLB su pak tokom prethodne godine smanjile investicije u ovaj vid aktive (pad 16 odsto i pad 34 odsto).
Da bi pak vidjeli koje su hartije činilie strukutu investicionih portfelja pojedinih banaka, moraćemo da sačekamo njihove godišnje revizorske izvještaje.
Neto profit bankarskog sektora je tokom prethodne godine pokazao pozitivne trendove, sa ukupnim rastom od 11 odsto, što u apsolutnom iznosu iznosi 15,4 miliona eura. Međutim, iza ovog rezultata kriju se značajne razlike u performansama pojedinih banaka, kako u pogledu zarade, tako i u pogledu pojedine vrste prihoda.
Ukupni neto kamatni prihodi svih banaka porasli su za 18 odsto tokom prethodne godine, što u apsolutnom iznosu vrijedi 42,5 miliona eura. Najveći rast u procentualnom iznosu ostvarila je Hipotekarna banka, sa povećanjem od 7,7 miliona (33 odsto), dok je Lovćen banka zabilježila rast od 3,3 miliona eura (30 odsto). CKB, najveća banka po ukupnim prihodima, ostvarila je rast od 11,3 miliona (15 odsto), čime je zadržala svoju dominantnu poziciju sa tržišnim učešćem od 32 odsto.
Četiri najveće banke po neto kamatnim prihodima – Ckb, Nlb, Erste I Hipotekarna – zajedno drže 72 odsto tržišnog učešća i doprinijele su sa 30 miliona od ukupnog rasta sektora, što pokazuje njihovu ključnu ulogu u generisanju prihoda ove vrste.
Ukupni neto prihodi od naknada porasli su za 4 odsto na godišnjem nivou, što u apsolutnom iznosu iznosi 2,3 miliona eura. Najveći rast ostvarila je Zapad banka, sa godišnjim povećanjem od 49 odsto, dok je CKB zabilježila rast od 17 odsto. CKB je i ovdje najveći igrač, sa tržišnim učešćem od 31 odsto.
Međutim, neke banke su doživjele padove kada su u pitanju prihodi od naknada. Addiko je smanjila prihode od naknada za 986 hiljada eura (-46 odsto), dok su Erste I Universal zabiležile padove od 1,5 miliona (-26 odsto) i 1,2 miliona (-23 odsto).
Ukupni neto profit svih banaka na kraju prethodne godine iznosio je 161,4 miliona eura. Najveći rast u procentualnom iznosu ostvarila je Ziraat banka, sa povećanjem od 83 odsto, dok je Hipotekarna zabilježila rast od 6,2 miliona (51 odsto). CKB, koja je najveća banka po ukupnom profitu, ostvarila je rast od 4,5 miliona (8 odsto), čime je zadržala svoju dominantnu poziciju i u ovom segmentu.
Sa druge strane, neke banke su doživjele pad neto profita. ADDIKO je smanjila profit za 1,4 miliona (-31 odsto), dok je PRVA banka zabiležila pad od 56 hiljada u odnosu na profit iz 2023. godine..
Zaposleni
U periodu između kraja 2023. i 2024. godine, bankarski sektor pokazuje rast broja zaposlenih od 8 odsto, što u apsolutnom iznosu predstavlja 197 novih radnika/ca. Istovremeno, ukupni troškovi zaposlenih takođe su porasli za 13,6 odsto.
Najveći rast broja zaposlenih u procentualnom iznosu ostvarila je Adriatic banka, sa povećanjem od 32 radnika (46 odsto). Ovo je impresivan rezultat, s obzirom na to da je ova banka prethodne godine imala samo 70 zaposlenih i po toj kategoriji bila najmanja banka u sistemu, ali to danas već nije. Lovćen banka takođe je pokazala značajan rast sa 25 novih zaposlenih (15 odsto).
Najveća banka po broju zaposlenih CKB, povećala je svoj kadar za 45 radnika/ca (8 odsto), čime je zadržala svoju dominantnu poziciju sa 586 zaposlenih. Nlb I Hipotekarna takođe su povećale broj zaposlenih za 29 (8 odsto) i 17 (8 odsto), respektivno. Četiri najveće banke po broju zaposlenih – CKB, Nlb, Erste I Hipotekarna – zajedno zapošljavaju 1.580 radnika/ca, što predstavlja 62 odsto ukupnog broja zaposlenih u sektoru.
Dok je ukupni rast troškova zaposlenih na nivou sektora iznosio 13,6 odsto, neke banke su značajno povećale ulaganja u svoje zaposlene. Zapad banka ima najveći rast prosječnog izdvajanja po zaposlenom, sa povećanjem od 17 odsto na godišnjem nivou, što je najveći apsolutni i procentuali rast među svim bankama. Hipotekarna banka takođe je povećala prosječne troškove po zaposlenom za 14 odsto, dok je Ziraat zabilježila rast od 15 odsto.
Sa druge strane, Adriatic banka smanjila je troškove po zaposlenom za 34 odsto u odnosu na godinu ranije, što je najveći pad u ovom segmentu, a što može biti posljedica brojnog zapošljavanja novih radnika/ca, čije plate su dovele do umanjenja prosjeka na nivou banke.
Posljedica različitih trendova prosječnih izdvajanja na nivou pojedinih banaka je vrlo vjerovatno i preraspodjela dijela izdvajanja za penzijsko osiguranje, koji je reformom EvropaSad2 ostavljen na raspolaganju poslodavcima, a javna je tajna da su pojedine banke taj iznos prenijele na radnike/ce, što je uticalo da izdvajanja za zaposlene tih banaka porastu.
Iz priložene tabele se vidi da banke koje najviše izdvajaju za troškove zaposlenih u prosjeku (Adriatic i Hipotekarna) ostvaruju i najveći neto profit po zaposlenom, a sljedstveno tome najveće neto kamatne prihode, dok zaposleni u njima takođe vuku najveći recipročni dio ukupne aktive.
Zaključak
Da zaključimo, ukupno posmatrano, bankarski sektor je tokom prethodne godine pokazao znake jake ekspanzije, sa dominantnim trendom rasta. Međutim, moramo imati u vidu da su godinu za nama karakterisali visok nivo Euribora kao i visoke stope prinosa na hartije od vrijednosti (što je omogućilo bankama da zabilježe visoke kamatne prihode), uz istovremeno rekordno niske pasivne kamatne stope (što je bankama obezbijedilo niske kamatne rashode), a da je 2025.godina u koju smo zagazili već na početku donijela pad pomenutih stopa i očekivano veće razne troškove poslovanja. Dodatno, kako je najavljeno ove godine Crna Gora ulazi u Sepa sistem međunarodnih plaćanja što će moguće uticati na pad prihoda od naknada, dok je očekivano da konkurencija u sistemu bude izraženija najavljenim jačim angažovanjem Razvojne banke (ex IRF) i ulaskom novih igrača, što sve može uticati na kamatne prihode banaka u budućem periodu.
Sve ovo može značiti da će banke biti pred velikim izazovom da ponove prethodnu godinu kada je u pitanju rezultat, što bi bilo parvo finansijsko umijeće.
