Odluku o izboru rektora donosi Upravni odbor i to tijelo je ove sedmice jednoglasno izabralo rektora prof. dr Danila Nikolića za drugi trogodišnji mandat. A kako Nikolić gleda na to što u ovoj trci za prestižnu funkciju nije imao sa kim da se sučeli, ne zna se, jer još nije odgovorio na to pitanje, piše Pobjeda.
Crnogorska istorija ove visokoškolske ustanove, međutim, ne bilježi u svojoj arhivi isključivo jednokandidature. Profesor na Elektrotehničkom fakultetu dr Veselin Ivanović, koji je ranije obavljao funkciju senatora, podsjeća da se sve počelo polako mijenjati nakon što se Upravni odbor uključio u izbor prvog čovjeka UCG. Podsjeća da se to dogodilo 2014. godine kada mu je dodijeljena uloga da se izjašnjava o odlukama Senata o kandidatima za rektora, što je ranije isključivo radio Senat. Te godine su vijeća fakulteta predložila profesore Radmilu Vojvodić, Bogdana Ašanina, Gordanu Đurović i Šerba Rastodera za kandidate, a Senat je potom odabrao i predložio da ovu funkciju obavlja Vojvodić.
“Upravni odbor je mogao da potvrdi tu odluku ili ne. On je tada potvrdio. Od 2017. Senat je počeo samo da daje mišljenje na programe kandidata koji su se prijavili na konkurs. Akademska zajednica je i dalje uključena, ali mnogo manje nego ranije. Gotovo je zanemariva. Sjećam se ranijih vremena kada bi kandidat, da bi došao do Senata, morao dobiti podršku određenog broja fakulteta, ne samo svog, nego i nematičnih. Trebao je ubijediti ljude u ispravnost svog programa. Svaki član akademkse zajednice je imao svoj glas”, ističe Ivanović.
Za profesora je sporno što se već neko vrijeme rektor bira na sličan način kao direktori osnovnih i srednjih škola i vrtića.
“Bira ih Upravni odbor sa veoma malim, gotovo zanemarivim uključivanjem akademske zajednice. Sada akademska zajednica ima svega pet glasova u Upravnom odboru (od ukupno 15). Dakle, ima samo trećinu moći za odlučivanje. Ako se, uz to, zna da trećinu moći prilikom odlučivanja ima država, a posljednju trećinu studenti i neakademsko osoblje (kategorije veoma podložne uticaju), onda je očekivano da se ljudi teško odlučuju za kandidovanje. Prosto rečeno, njima je prethodno neophodna politička podrška, a nju nije lako obezbijediti. Zato nema više kandidata za ovu funkciju”, smatra profesor, dodajući da treba da se vrati od ranije pravilo da Senat isključivo bira rektora.
Prije nego što je rektora Nikolića Upravni odbor izabrao, Senat UCG je pozdravio njeov program o razvoju UCG, a član tog tijela i dekan Filozofskog fakulteta prof. dr Goran Barović kaže za Pobjedu da je riječ o jednoj od najvažnijih funkcija u svakoj državi i da je ,,ne može obavljati svako“.
“U prvom redu, postoji više uslova koje treba ispuniti, a koji su propisani pravnim aktima UCG i Zakonom o visokom obrazovanju. Na UCG se ustalilo i jedno nepisano pravilo koje se ponavlja u većini slučajeva, kada se radi o izboru i dekana i rektora da se kod konkursa za drugi mandat rijetko javljaju protivkandidati, jer se već izabranom daje prilika da dovrši započete poslove”, kaže Barović.
Dodaje da veliki broj kolega sa Univerziteta nikada i ne pomisli da se kandiduje ni za kakvu funkciju, već se opredijele za striktno ispunjavanje nastavnih i naučnih obaveza, a slobodno vrijeme koriste za druge aktivnosti. Pokrivanje bilo koje funkcije, prema njegovim riječima, traži veliko angažovanje.
Krupan zalogaj
“Obavljati rukovodeće poslove, a posebno, kao u ovom slučaju rektora Univerziteta, zahtijeva brojne obaveze koje svako nije u stanju da obavi. Uskladiti rad na 21 jedinici, koliko ih ima na UCG, sa više od 20.000 studenta predstavlja veliki i ozbiljan posao za koji veliki broj kolega nije spreman. U savremenom društvu, pokrivanje ovako važnih funkcija podrazumijeva i izloženost komentarisanju rada od brojnih pojedinaca i institucija koje znaju biti dobronamjerne, ali i one druge. Naravno, svaka dobronamjerna kritika je dobro došla ali se bojim da su pravna akta naše države dala previše prava i slobode i da se u velikom broju slučajeva zloupotrebljavaju. Moguće je da je i ovo jedan od razloga zbog čega se neki, vrlo kvalitetni kadrovi, nikada ne kandiduju za odgovorne funkcije kao što je pozicija rektora univerziteta”, rekao je on.
Profesor dr Slobodan Vukićević drugačije posmatra stanje na Univerzitetu. Kaže da je zavladala logika političke situacije u kojoj se, prije izbora, zna ko će dobiti koju funkciju. Univerzitet, kao i druge institucije, stvara društvo, tako da se njegovo funkcionisanje ne može objasniti bez društvene situacije, navodeći da je ona ,,pod presudnim uticajem politike“.
“Mislim da je, u takvoj situaciji jako narušena, ne samo društvena, nego i unutrašnja autonomija Univerziteta koja počiva na autonomiji profesora i fakulteta. Dovoljno je pogledati Statut Univerziteta i zaključiti da su profesori i fakulteti ostali bez autonomije. Uz to ide tržišna logika neoliberalizma koja diktira istraživački i akademski kurikulum i ciljeve istraživanja i obrazovanja, a tada prestaje autonomija univerziteta, potreba za fundamentalnim naučnim istraživanjima, obrazovanje se podređuje tržištu, a ne ljudskim potrebama čovjeka i njegove zajednice”, precizirao je sociolog Vukićević.
U toj situaciji ,,rektor ne može imati izvorni autoritet koji bazira na imanentnoj snazi univerziteta, jer najveći uticaj na izbor ima ,,neko drugi“.
“Dva su osnovna razloga što nema više kandidata: neće niko da ide u unaprijed izgubljenu ,,bitku“, za koju se zna ko će biti pobjednik; sama kandidatura je izgubila dostojanstvo univerzitetske uzvišenosti i smislenosti, kako na Univerzitetu, tako i kulturnoj i moralnoj svijesti društvene javnosti”, navodi on.
Ko je najbolji
Profesor kaže kako se nada da mu neće zamjeriti što se poziva na lično iskustvo iz 80-ih godina XX vijeka, kada je bio prorektor UCG i kandidat za rektora, ,,koje potvrđuje, da je autonomija Univerziteta bila na mnogo višem nivou nego danas“. Svi fakulteti, podsjeća on, su neposrednom demokratijom kandidovali kandidate za rektora, čak bi bilo zamjereno, ako neki fakultet nema svog kandidata.
“Kandidati su na javnoj raspravi izlagali svoj program razvoja Univerziteta. Diskusija o programima je bila veoma sadržajna sa visokim nivoom kritičnosti. U tipično univerzitetskoj atmosferi bilo je čast biti kandidat za rektora. Upravo u to vrijeme učestvovao sam na naučnom skupu sociologa na Univerzitetu Lomonosov u Moskvi i uvijek je najava mog izlaganja, pored profesure, sadržavala i to da sam kandidat za rektora UCG. Iako nijesam izabran, bila je čast, a i danas je, što sam bio kandidat za rektora UCG”, pojašnjava Vukićević.
Demokratija ili…
Kako na ovu situaciju gledaju profesori iz regiona? Profesor Stjepan Malović iz Hrvatske, zemlje koja je članica Evropske unije, kaže da izbori bez protivkandidata nijesu rijetkost ,,u našim, nažalost, još uvijek nerazvijenim demokratijama“.
“Snažni kandidati uspijevaju nametnuti sebe kao jedino rješenje, a mogući protivkandidati, najčešće iz oportunizma, a kadšto i bojazni za svoj položaj, radije ne izazivaju vraga. Naravno, posljedice su redovno loše za demokratiju, čak i kada je jedini kandidat dobar i kvalitetan izbor”, kaže on.
Akademska zajednica ,,bi trebala biti po svojoj strukturi demokratski najrazvijenija, no to vrlo često nije slučaj“. Stoga, kaže Malović, ne začuđuje da se izbori svode na aklamaciju, što je daleko od demokratskog načela biranja najkvalitetnijih kandidata.
“Ne pratim više zbivanja na Univerzitetu Crne Gore, pa se ne bih upustio u ocjenu ili opravdanost ovakvog izbora, ali načelno to nije dobro rješenje i pokazuje više odlike autoritarnog, a ne demokratskog uređenja akademske zajednice. Naravno, Hrvatska nije puno bolja i kod nas se u svim dijelovima društva događa biranje samo jednog kandidata. Gore od toga je kada se jakom kandidatu suprotstavi vrlo slabi protivkandidat, koji glumi demokratiju. To su karakteristike slabo razvijene demokratije koja je karakteristična za zemlje u tranziciji”, kaže Malović.
Poručuje da ljudi nisu naivni, pa prepoznaju ,,ove autoritarne tendencije, te se povlače iz demokratskog života, ne učestvuju u izborima i prepuštaju oligarhiji da vlada“.
“Simptomatično je da se izbori kod nas ne modernizuju, jer se želi zadržati dobri, stari uticaj na rezultate”, istakao je on.
Za tri godine saznaćemo da li će ishod novog konkursa za rektora biti nešto drugačiji i dinamičniji ili će se ponovo zabilježiti još jedna neslavna jednokandidatura.
Backović: Letargično stanje
Akademik Slobodan Backović, koji je svojevremeno obavljao funkciju ministra prosvjete, kaže da ako danas imamo jednog kandidata koji ispunjava uslove konkursa za izbor rektora, on se ne bira nego postavlja.
“Da bi se biralo treba imati više kandidata”, poručio je on.
Navodi da više razloga može biti što nemamo više prijavljenih kandidata za rektora. Prije svega, ,,kriza koja je počela u ranijem periodu, s problemima funkcionisanja Univerziteta (prostornim, kadrovskim, IT i laboratorijska infrastruktura, finansijski, veliki broj studenata), a kao dodatni problem može biti odsustvo ili nedovoljna podrška kandidatu za rektora kako od osnivača Univerziteta, tako i od zaposlenih na njemu“.
“UCG, gledajući sa strane, nalazi se u nekom letargičnom stanju, pa se i to reflektuje na želju pojedinaca da se kandiduju za rektora. Letargije može biti i zbog pretjerane centralizacije, umjesto integracije, tako da, praktično, sve odluke donose Senat i Upravni odbor. To guši motivaciju i inicijative univerzitetskih jedinica i pojedinaca da aktivnije učestvuju u radu akademske zajednice”, smatra Backović.
Podsjeća da se izbor rektora ranije na crnogorskom Univerzitetu ,,Veljko Vlahović“ suštinski razlikovao od današnjeg. Tada se na konkurs uvijek prijavljivalo više kandidata.
“O njihovoj kandidaturi se izjašnjavala akademska zajednica svih univerzitetskih jedinica. Kandidati koji bi dobili podršku propisanu Statutom, pred Senatom su izlagali razvojne programe Univerziteta. Senat je među tim kandidatima birao rektora. Suštinski, u izboru rektora nekada je učestvovala i izjašnjavala se čitava akademska zajednica, sada se to svelo na četrdesetak predstavnika akademske zajednice”, ističe akademik Backović.
Pavlović: Izvan okvira političke podobnosti
Profesor dr Srđa Pavlović sa Univerziteta Alberta, u Kanadi, kaže za Pobjedu da u Crnoj Gori, kao i u drugim sličnim društvima, osim akademskih i menadžerskih kriterijuma, postoje značajni zahtjevi, uslovi, i nijanse političke funkcionalnosti svih rukovodećih pozicija u svim sferama društva, pa ni pozicija rektora nije izuzetak. Otvoreno je, kaže on, pitanje koji od ovih kriterijuma i zahtjeva su važniji pri selekciji osobe koja će voditi najznačajniju državnu instituciju visokog obrazovanja.
“Možda u tome leži dio razloga za mali broj kandidata koji se jave na oglas za ovu poziciju. Osim toga, odabir se vrši u domaćim okvirima koji su, moramo priznati, relativno uski. Sve pomenuto je proizvod neadekvatnih investicija u državne institucije visokog obrazovanja, jer nedostatak tih strateških ulaganja države onemogućuje univerzitetsko rukovodstvo da prostor za selekciju rektora proširi van Crne Gore, a proces selekcije izmjesti (makar u nekoj mjeri) izvan okvira političke podobnosti i funkcionalnosti”, navodi on.
U sistemu visokog obrazovanja Kanade, ekvivalent poziciji rektora je ona predsjednika univerziteta. To je jedna od dvije najprominentnije pozicije – druga je, uglavnom ceremonijalna, pozicija kancelara.
“Od 1998. godine, kada sam počeo da radim na Univerzitetu Alberta, ova institucija je imala tri predsjednika. Dva su provela na toj fukciji po dva mandata od po pet godina. Treći završava svoj petogodišnji mandat, a novoizabrani će stupiti na dužnost u septembru. Svaki od njih je bio eksterni kandidat – došli su iz drugih sredina i država, i sa rukovodećih pozicija na drugim univerzitetima. Ja ne znam za slučaj da je kanadski univerzitet za predsjednika (rektora) izabrao nekog od svojih administratora ili nastavnog osoblja”, kaže on.
Da bi bio uspješan, dodaje Pavlović, rektor treba da održava dobre profesionalne odnose sa vladom i resornim ministarstvom, kako bi mogao da učestvuje u identifikovanju potreba (akademskih, programskih, poslovnih…) univerziteta i u procesu obezbjeđivanja budžetskih sredstava neophodnih za zadovoljavanje tih potreba.
“Ovo je tačka u kojoj pozicija rektora dobija značajnu političku dimenziju. Mislim da je u oba geografska okvira (kanadskom i crnogorskom) važnost te političke dimenzije eksponencionalno rasla tokom posljednje tri decenije intenzivne korporativizacije visokog obrazovanja. Kao po pravilu, predsjednici univerziteta u Kanadi, odnosno, rektori u evropskom kontekstu, su sve češće biznis menadžeri i povjerenici u procesu bankrotstva univerziteta, a sve rjeđe administratori kojima je više stalo do akademskog kvaliteta, a manje do implementacije rigidnih finansijskih restrikcija i bastardizacije univerziteta kao edukativnih okvira gdje se uči, unapređuje, cijeni i promoviše kritičko mišljenje i egzaktna nauka”, kazao je Pavlović.
Kako se rektori biraju u svijetu
Backović ističe da u evropskoj praksi rektori se biraju na četiri načina. Prvi je da rektora bira obično veliko biračko tijelo u kojem su različite grupe akademske zajednice (nastavnici, istraživači, nenastavno osoblje i studenti) ili njihovi predstavnici.
Drugi je da rektora bira upravno tijelo koje je demokratski izabrala univerzitetska zajednica (obično senat, tj. tijelo koje odlučuje o akademskim pitanjima).
Na treći način, rektora imenuje upravni odbor univerziteta tj. upravljačko tijelo koje odlučuje o strateškim problemima.
“I četvrti način je da se rektor imenuje se u dvostepenoj proceduri, u koju su uključeni senat i upravni odbor”, istakao je on.
Kaže da prvi postupak, u kojem rektora bira veliko biračko tijelo je najčešći u evropskim zemljama.
“U ovim zemljama cjelokupna univerzitetska zajednica bira rektora kao što je slučaj u Grčkoj ili se formira izborno tijelo kao Estoniji ili Finskoj. U desetak zemalja rektore bira senat ili senat i upravni odbor. U nekim zemljama rektor se imenuje. U Njemačkoj, zavisno od dražave, rektora bira univerzitetska zajednica ili ga postavlja ministarstvo prosvjete. Slično je i u Norveškoj, gdje neki univerziteti biraju rektora ili rektor biva imenovan. Izbor rektora potvrđuje vlada ili nadležno ministarstvo na Islandu, u Rumuniji, Švedsko i nekim švajcarskim kantonima. Predsjednik države potvrđuje izbor rektora u Češkoj, Mađarskoj, Slovačkoj i Turskoj. U Luksemburgu izbor potvrđuje veliki vojvoda”, istakao je Backović.
