Devedesete godine pamti kao veoma herojsko ali i tužno vrijeme, kada su se rušila sva izgrađena pravila.
“To je vrijeme raspada Jugoslavije, kad se Crna Gora našla u jednom beznađu, bez svog nacionalnog programa i ideja. Pravila koja su važila u federaciji su se srušila sa dominacijom unitarističkog Srpskog svijeta, odnosno njihove agresije. Dodatna dezorjentacija je bilo to što unutrašnje političke snage nijesu bile konsolidovane da pruže otpor”, objašnjava Špadijer.
Tada su, smatra, poklekle sve nacionalne institucije.
“Akademija nauka, Univerzitet i sve institucije koje su trebale tada da pruže otpor nijesu reagovale, dok smo imali drugu stranu koja je odmah prihvatila pokret koji je bio protiv Crne Gore. Među nama je bilo mnogo ljudi iz nauke koji su smatrali da treba da stvorimo neku paralelnu akademju koja će mudro odrediti pravce razvoja Crne Gore, dok su ostali bili za širi pokret koji će raditi na društvenom planu. Tako smo počeli i to se dugo zadržalo”, ističe Špadijer.
Matica crnogorska je, naglašava, upravo tako nastala.
“Jedan broj univerzitetskih profesora je od prvog momenta bio za to da u Matici budu svi ljudi koje dijele ideju o multikulturnoj Crnoj Gori u kojoj neće biti samo Crnogorci, te je uvijek član najužeg tijela Matice – upravnog odbora bio neki pripadnik nacionalne manjine”, kaže Špadijer.
Podsjeća da je od prvog njihovog susreta svaka aktivnost zabilježena u Godišnjacima, ali i da je napravljen prvi crnogorski nacionalni program.
“Tu smo se odmah založili za suverenu državu, multietničku, građansku Crnu Goru, koja je u početku imala i neke utopističke ideje. Htjeli smo superiorna, moderna gledanja na svijet, ali da Crna Gora bude bez vojske a da svaki građanin bude njen čuvar”, objašnjava Špadijer.
Tada su, kako dodaje, bili protiv njih i vlast i opozicija.
“Bilo je to teško vrijeme, čisto volontersko, sve do 2008. godine, kada smo nakon aktivnog učešća na referendumu (2006.), putemlex specialisušli u zakon. Dobili smo određeni budžet ali smo zadržali samostalnost koja nam obzbjeđuje mogućnost da zadržimo kritički odnos prema vlasti”, kazao je Špadijer.
Špadijer ocjenjuje da bi bilo pretenciozno u kratkom vremenu govoriti o aktivnostima Crnogorske akademije nauka i umjetnosti, ali naglašava da je bilo mnogo poraznih poteza, prema kojima su imali kritički odnos.
Takođe, ćutanje krovne kulturne institucije Crne Gore na aktuelna dnevno-politička dešavanja u posljednje tri godine ne može se, smatra, pravdati ne miješanjem.
“Kao nacionalna institucija moraju imati stalni, permanentni odnos prema tome. Ne treba da pišu svakodnevno saopštenja ali moraju imati odnos prema identitetu”, objašnjava Špadijer.
Neodlučnost i dilema prema služenju nacionalnim interesima, prema njegovim riječima, Matici se nikada nije dopadala.
“Akademija ima dobrih kniga i programa ali levitiranje iznad situacije, odnosno nereagovanje na incidente u društvu nije dobro”, smatra Špadijer.
Mišljenja je da enciklopedije i leksikografije treba da radi leksikografski institut, ne Akademija.
Kao član inicijativnog odbora za postavaljanje spomenika Princezi Kseniji , Špadijer navodi da je novac sakupljen od donacija.
“Postojala je ideja da se napravi moderniji spomenik, ali s obzirom na simboliku grada nijesmo to prihvatili. Većina ljudi je oduševljena kako izgleda spomenik, ali jedan broj teoretičara umjetnosti u Crnoj Gori smatra da je trebalo raditi neke konstalacije i ta je kritika u redu. Ali, kad nestručnjak ili neko ko o tome piše zlurade komentare i hoće da stvori aferu, e to nije fer. Međutim, najbolji sud će dati javnost, odnosno narod”, zaključuje Špadijer
