Kada se želi praviti okvirni pregled crnogorske (ne)odgovorne politike neminovno se nameću poređenja sa vremenom sadašnjim. Međutim, pojam odgovorne politike uopšte se ne može vezati sa namjesničkom vladom, koja je u stvari „udruženi zločinački poduhvat“. Jedinu odgovornost koju oni imaju jeste prema stranim mentorima i nalogodavcima. Sve ostalo što su do sada radili i pokazali u Crnoj Gori je prosto zamajavanje i zamazivanje očiju. Ekspertski se razaraju sve temeljne vrijednosti, dok se naše duhovno, materijalno i sakralno nasljeđe ustupa onima koji njime žele ispuniti svoje istorijske praznine. Predizborna obećanja o „oslobođenju i osvježenju“ svela su se na izanđalu i neduhovitu floskulu – „dogodine“, uz poštapalicu da ih prošlost ne interesuje. Jedino što ih od protekloga zanima je u dijelu optuživanja prethodnika za sve nevolje ovoga svijeta i to u mjeri u kojoj pravdaju svoju nesposobnost. Budućnost koja ih navodno interesuje oličena je u primitivnom litijaškom uklapanju u svijet srednjega vijeka.
Žalosno je kada se sva poređenja epoha, uz uspone i padove koji su ih pratili, svedu na farsično-tragično ponavljanje istorije od prije jednog vijeka. Više puta je pisano o tim momentima, ali neke stvari se naprosto moraju ponoviti i postrojiti u preglednu ravan. Možda na taj način nađu prostora za prijem kod onih koji robuju zabludama i mitomanskim izmišljotinama. Kontinuitet borbe za slobodu, nastojanje da se za svoju državu obezbijede dobri uslovi, u skladu sa svijetom koji ih okružuje, može se pratiti od najstarijih vremena povijesnog nasljeđa koje se veže za Crnu Goru, do prelomnog perioda i donošenja ustava u doba knjaza Nikole.
Prvi od značajnih datuma je pobjeda rodonačelnika dinastije Vojislavljević nad Vizantijom 1042. godine, kad su Grcima pomagali vazali: knez Zahumlja, župan Srbije (Raške) i ban Bosne. Poslije ove pobjede Duklja, tj. Zeta, bila je prva od južnoslovenskih kneževina kojoj je priznata nezavisnost od strane Vizantije.
„Na tradiciju dukljanske države naslanjaju se fundamentalne etičke i etničke vrijednosti koje su omogućile Crnoj Gori vjekovno trajanje. Od srednjovjekovne Duklje naslijeđena je institucija Opštecrnogorskog zbora ili Zbora jednoimene braće, kao najvišeg političkog organa“. Po Ljetopisu popa Dukljanina, sabori plemstva i opštenarodna skupština birali su vladare. To se posebno može pratiti od vremena Crnojevića, što naravno nastoje da predaju zaboravu oni koji uporno nastoje da pokažu da Crna Gora počinje od Petrovića. Da ponovimo: Crnojevići su kontinuitet sa „kraljevstvom od prva“ i utemeljitelji savremene Crne Gore!
CRNOGORSKI ZBOR
Zbor je okosnica nacionalnog identiteta, jer nema nijedne bitne odluke u našoj istoriji, od izbora mitropolita do izbora vladara, da odluka o tome nije donešena na Opštem crnogorskom zboru. O tome je Vuk Karadžić zabilježio: „Ovdje vlada najveća jednakost kojoj ravne nema na cijelom svijetu“. Tako je napr. na Zboru održanom u Ćekliće 1767. postavljen Šćepan Mali za vladara i izabrani mitropolit i guvernadur. Tada je razdvojena crkvena i svjetovna vlast, a Šćepan je ukinuo krvnu osvetu i kaznio i proćerao krvnike i lupeže.
Zbor je zajedno sa guvernadurom odgovorio Rusima da se ne miješaju u njihove stvari, kada je ruski Sinod tražio da im predaju vladiku Petra I, da ga prognaju u Sibir. Vladika Petar I Petrović Njegoš donio je Stegu, odnosno Zakonik opšči crnogorski i brdski, đe su najvažnije stvari vezane za vjernost otadžbini, odnosno za zločin izdaje. E, da se Svecu danas podići pa da vidi kako se jedan dio „otečestva“ diči svojom izdajom i radom za tuđe interese!? I Zakonik knjaza Danila predviđao je oštre kazne za izdajnike - „Svaki izdajnik otečestva našega i naše braće, koji bi sa neprijateljima našijema dogovora imao, da zlo našoj zemlji učini, ili da narod pomutiti uzhoće ili mutiti počne, takovi će biti odma, dok se pred dva dostavjerna svjedoka dokaže, ognjem iz pušaka raznešen...“
O svim ovim stvarima istorijskog kontinuiteta mladi knjaz Nikola imao je maglovite predstave. Crnogorci „pate zbog ropstva drugih, a o sebi ne uče“! Tek kasnije je, kasno i po njega i po Crnu Goru, saznao dio prave istorije. „Nije imao škole đe bi mogao naučiti, već je u crkveno-propagandnoj nastavi smatrao da istorija počinje od Nemanjića. Kad je saznao za Regnum sclavorum shvatio je da su Crnogorci imali nekoliko kraljeva prije srbskijeh carah od Nemanjića doma“. Kada je Nikola krenuo na dodatno uređivanje države i reforme nakon velikih ratova, sudario se sa propagandom i bjesomučnom kampanjom protiv sebe i Crne Gore, vođenom iz Srbije. Stvari su kulminirale kada su nakon prevrata 1903. namjesto Obrenovića na vlast došli Karađorđevići, a Nikola se spremao da donese prvi Ustav. Srbija je ojačala pozicije vezivanjem za Rusiju, odnosno Rusija je krenula da ostvaruje svoju politiku na Balkanu posredstvom Srbije. Izgleda da se ta pozicija nije ni do danas promijenila. O periodu političke borbe za samostalno djelovanje, koketiranju za savez sa Srbijom i trasiranju puta u budućnost, sa uporištem u novom/prvom Ustavu detaljnije su pisali Mijat Šuković i Radoslav Rotković, čije ćemo zaključke ukratko prenijeti.
OTOPLJAVANJE ODNOSA
Poslije potpisivanja tajnog ugovora o vojnoj saradnji 1866. godine, na kome je Nikola napisao „Lažovi stari“, došlo je do perioda otopljavanja odnosa, uz redovne propagandne žaoke iz Beograda. Kada su se pojavili tekstovi o Crnogorstvu, tada se sručila nova lavina napada na Nikolu i crnogorski „separatizam“. Iz zvanične Srbije „kontinuirano je iskazivano ignorisanje i obezvređivanje crnogorske istorije i njene vjekovne oslobodilačke borbe, iznošenjem putem štampe neistina i intriga o Crnoj Gori i njenom vladaru“. Tim ideološkim i političkim udarima želio se degradirati državni individualitet Crne Gore, što bi vodilo (i dovelo je) do ukidanja Crne Gore. Zato se željela potkopati crnogorska nacionalna svijest. „Najznačajniji faktor zrijevanja crnogorske nacionalne svijesti i dovršavanja procesa uobličavanja crnogorske nacije u tom vremenu je – crnogorska država. Njeno vjekovno postojanje i tadašnje njeno djelovanje. Crnogorska nacija nije, poput drugih nacija, stvarala svoju državu, već je u crnogorskoj državi, u procesu bitke za njeno modernizovanje krajem XIX i početkom XX vijeka, ostvareno zrijevanje i konačno uobličavanje crnogorske nacije.“
Nikolu su napadali što ne donosi ustav, kao što su ga još više napadali kada je ustav donešen. Plemenita je bila želja „cara junaka“ da se uz počete reforme uradi i zakonodavni iskorak, ali je to bio jedan u nizu poteza koji su doveli do kasnijeg sloma države. Bez obzira što je, po mišljenju stručnjaka, „prvi ustav Crne Gore, bitan činilac crnogorskog državnog, kulturnog i ukupnog identiteta i subjektiviteta u crnogorskoj istorijskoj vertikali“. Nikola nije poslušao savjet i upozorenje vojvode Sima Popovića, koji je odbio ponudu da piše ustav: „A dadnete li zbilja ustav, Crnogorci će ga primiti, ali ćete brzo na čudo biti i vi i oni od ustava. Eto vidite što se u Srbiji radi... Nikoše partije, bori se jedna s drugom; kako koja zavladaj, odmah kroji i novi ustav. I partija, koja se dohvati vlasti, ćera onu oborenu ka i krvnika. Isto će tako u Crnu Goru biti sa ustavom, i još brže i grđe. I u Srbiji, đe je puno ljudi od nauke, ne razlikuju se partije po načelima, iako imaju svaka svoje ime i svoj program, a kod nas će partije, jer njih će odmah biti, dijeliti se po bratstvima, i kad se zakrve partije, zakrviće se bratstva!“ Vojvoda Simo je smatrao da bi trebalo sačekati desetak godina da dođu mladi, školovani ljudi, jer će ustav u tim uslovima napraviti probleme.
MI, CRNA GORA
Nikola nije poslušao, već je posao povjerio beogradskom novinaru (sic!) Stevanu Ćurčiću, uredniku „Beogradskih novina“, koji je srpski ustav prilagodio crnogorskom. Uz donošenje Ustava značajno je pomenuti da se u Proglasu knjaz Nikola obraća „narodu crnogorskome“, a u Prijestonoj beśedi nijednom nije „upotrebio leksiku: „srpstvo“, ,,dvije srpske države“, „ideali srpstva“, „ciljevi srpstva“, „srpski interesi“, koje je do tada naglašeno upotrebljavao i po nekoliko puta ponavljao u svakom svom iskazu. Umjesto ranije izdašno ponavljane i naglašavane te leksike, ovdje imenovane njegove istorijske tekstove odlikuju: pokliči „Crnogorci“, „narod crnogorski“, pozivi njima – „k ostvarenju naših narodnih ideala i k našem istorijskom pozivu“ i odrednice: „Moj narod“, „Moj dragi narod“, „mila Mi Crna Gora“, „mila nam Otadžbina“, i slično. Crnogorstvo konstantno, dakle, a srpstvo nijednom. Leksika koja upućuje da mu je Crnogorstvo bilo i u srcu i u razumu.“ Dovoljno ubjedljivo iskazivanje posebnosti crnogorskog u odnosu na srpski narod. To je podstaklo drugu stranu da još jače počne sa propagandom i angažovanjem domaćih potuđenika za svoje planove asimilacije Crne Gore. U tom smislu veoma je zanimljiv i po svojoj aktuelnosti upečatljiv jedan izvještaj iz 1908. godine, od strane pograničnog komesara iz Žabljaka, đe navodi: „U aprilu 1908. godine, u pljevaljskoj oblasti, pojavila su se neka lica po selima i ispitivala ko hoće da je Srbin a ko da je Crnogorac“. Govorili su da „narod Crne Gore nije srpski no crnogorski… i da Crnu Goru treba mačem osvojiti kao Kosovo“.
A problemi koje je Simo najavio počeli su odmah po usvajanju Ustava, čije je donošenje smetalo čak i Rusiji. Ustav je ipak odražavao kontinuitet države, a propisivao je smrtnu kaznu ko radi da se „oblast državna ili neki njen dio spoji sa stranom državom ili da se neki dio oblasti državne otrgne od cjeline. To nije smetalo da se „progonjenim“ predstavljaju najviši državni činovnici, koji su prešli na bogatije jasle, izdajući svoga kralja i svoju državu. U stvari, „progoni su počeli tek poslije formiranja stranaka, kada se viđelo da stranke ne misle na Crnu Goru nego protiv nje“.
Sto godina, devedeset groša!
