Istorija pozorišta bilježi događaje kada je glumcima u pučkom pozorištu prijetila opasnost od nasilja gledalaca, koji su bili zgroženi scenama koje su gledali. Da li bi vojvoda Draško imao slične namjere da je na Cetinju umjesto u Veneciji gledao pozorište, ili nas njegovo gledanje teatra i dan danas samo uveseljava, kao najdivniji intermeco unutar snažne pjesničke i dramske forme “Gorskog vijenca”. Poigrao se Njegoš kroz lik vojvode Draška, i doprinio da se obrazujemo za pozorište do dana današnjeg, jer ne tako davno pozorište u Crnoj Gori dovodilo je do događaja koji su znali da budu i opsadno stanje. Slučaj predstave “Marko Miljanov” Novaka Kilibarde u režiji Blagote Erakovića iz 2000. godine. Pobune i demonstracija Udruženja plemena Kuči. Odbrana pozorišta i premijere uključila je i kordone policije, dostojne onih koji su puno godina kasnije štitili podgorički Pride.
Izvan tog uzbudljivog događaja, vratimo se Njegošu kroz nova rediteljska čitanja njegovog djela. Od “Gorskog vijenca” u režiji Branislava Mićunovića 1997. godine, do autorskog projekta Radmile Vojvodić i Paola Mađelija “Njegoš, vatre” (2010), i tri predstave nastale u godini jubileja 200 godina od rođenja Petra II Petrovića Njegoša “Njegoš i ja” Paola Mađelija, “San na Božić” Lidije Dedović i “Kako rastu veliki ljudi (Njegoš za djecu)” Petra Pejakovića 2013. godine u Kotoru.
“Gorski vijenac” iz 1997. godine kao novo čitanje baštine, zapravo je bio snažan antiratni čin, koji je govorio o tragizmu međusobnog istrebljenja. Predstava je ponudila po ocjeni teatrologa antiepsko, ironijsko tumačenje epa. I kasnije je sve bilo lakše, barem u pozorištu.
Pravo na igru sa Njegošem osporeno je iste te godine, a autor ovog osvrta ne može ni da zamisli kako bi izgledali tekstovi autora čiji citat slijedi, da je gledao kasnija čitanja Njegoša ili Njegoša kao inspiraciju i polazište u prostoru savremenih izvedbenih umjetnosti.
Citat potpisuje jeromonah Jovan Ćulibrk koji u časopisu Filozofskog fakulteta u Nikšiću “Luča” (broj 1-2, Godina XIV, Nikšić, 1997) objavljuje tekst pod nazivom “Politička poetika Crnogorskog narodnog pozorišta – “Gorski Vijenac” kao žrtva Maršalovog plana”. “Svetinja se ne može pretvoriti u igru.” Dalje ističe da je Gorski vijenac sveštenički umjetnički tekst, da je Vojvoda Draško u predstavi žrtva Maršalovog plana, jer kako ističe autor eseja i datum premijere poklopio se sa pedesetogodišnjicom Maršalovog plana. “Radi se o tome da je ova predstava istovremeno izabrala za uzor dva potpuno oprečna poetička i politička modela, čija je smjena na globalnoj kulturnoj sceni polovinom osamdesetih označila definitivan trijumf Amerike nad Evropom.”
Filozofski fakultet valjda nije više adresa za tumačenja Njegoša kao sveca, ali su mnoge druge adrese preuzele sličnu ulogu i uloge koje dovode do parateatrskih formi uličnih događaja sličnih sa početka priče. Pokušaja nasilja i nasilja koje se i dalje vrti u zonama tumačenja Njegoševog djela.
Potreba da se bavimo i igramo Njegošem danas je još izraženija, jer njegova zloupotreba ne prestaje i ne posustaje, uz diple i gusle kombinovano. Kao što se to desilo u slučaju “Gorskog vijenca” 2010. godine u režiji slovenačkog reditelja Diega de Brea, nakon čijeg gledanja bosansko-hercegovački pisac Ahmed Burić zapisuje: “Razumije li iko izvan ovdašnjega konteksta naše muke i probleme? Skoro da ne. Ali, niko ih neće ni riješiti, osim nas samih, odnosno onih koji će pristati da iznova čitaju Gorski vijenac, znanjima i aparatom (n)ovog vremena. Umjetnost je, na kraju i na početku, poziv na dijalog i promišljanje, a nikako slijeđenje (pogrešnih) i usađenih koncepata nekoga djela.”
Možemo dakle gledati kako neki Njegoševi junaci piju koka-kolu, dok se emituje instrumentalna tema pjesme „Yesterday“ Bitlsa (Njegoš, vatre) ili vjerovati Paolu Mađeliju koji kaže da “Njegoš i ja”, predstavlja želju za znanjem, spoznajom veličine drugih i ljepotu voljenja različitosti.
