Tačno prije osam decenija, 13. februara 1943. godine, komandant Limsko-sandžačkih četničkih odreda, vojvoda Pavle Đurišić izvijestio je svog pretposavljenog, načelnika Štaba Vrhovne komande Dražu Mihailovića, da je obavio postavljeni zadatak: u četničkoj akciji uništenja muslimanskog naroda, koja je trajala nekoliko dana početkom februara, u pljevaljskom, čajničkom i fočanskom srezu likvidirano je 9.200 ljudi, „od čega osam hiljada žena, staraca i dece“.
Đurišić raportira da je sve urađeno shodno naređenju Vrhovne komande Jugoslovenske vojske u otadžbini te da su vojnici i oficiri četničke vojske sa velikim elanom ispunili sve postavljene zadatke.
– Operacije su izvedene tačno po naređenju i izdatoj zapovesti. Napad je počeo u određeno vreme. Svi komandanti i jedinice izvršile su dobivene zadatke na opšte zadovoljstvo – piše Đurišić.
U izvještaju na svega jednoj strani, četnički major Đurišić opisuje detalje operacije, objašnjava kako su četnički odredi, shodno planu, izašli 7. februara na obalu Drine, da se veliki dio muslimanskog življa u tom reonu našao u okruženju i da su ozbiljne borbe trajale nekih četiri sata i to samo na jednom mjestu, Trebešnom brdu, gdje je bilo organizovanog oružanog otpora.
OPERACIJA GENOCIDA
Detalji operacije koje iznosi četnički vojvoda Đurišić otkrivaju monstruoznost operacije uništenja svih pripadnika muslimanskog naroda na tom području, planskog uništavanja njihove imovine i spaljivanja sela. Osmišljeni zločin istrebljenja, genocida.
– Sva muslimanska sela u tri pomenuta sreza su potpuno spaljena tako da ni jedan njihov dom nije ostao čitav. Sva imovina je uništena sem stoke, žita i sena. Naređeno je i predviđeno prikupljanje ljudske i stočne hrane u određenim mestima, za stvaranje magacina rezervne hrane i ishranu jedinica, koje su ostale na terenu radi čišćenja i pretresanja terena i šumovitih predela, kao i radi sprovođenja i učvršćivanja organizacije na oslobođenoj teritoriji – precizno navodi komandant operacije čišćenja.
Major Đurišić potom precizno navodi generalu Mihailoviću da su četničke jedinice imale ukupno 22 mrtva, od kojih ,,2 nesrećnim slučajem“ i 32 ranjena borca.
A onda daje, zastrašujuće hladno, precizne brojke uništenja muslimanskog naroda.
– Za vreme operacija se pristupilo potpunom uništavanju muslimanskog življa bez obzira na pol i godine starosti. Kod muslimana je bilo 1.200 boraca i do 8.000 ostalih žrtava: žena, staraca i dece – raportira Đurišić o posljedicama užasnog zločina.
ODREDI SMRTI
U završnom dijelu izvještaja major Đurišić, uz dozu žaljenja, izvještava da je dio muslimanskog življa uspio da izmakne četničkim odredima smrti.
– Za vreme početnih operacija, muslimani su se dali u begstvo ka Metaljci, Čajniču i r. Drini. Na Metaljci je našao sklonište mali deo stanovništva, u Čajniču se računa da ima do 2.000 izbeglica, a jedan deo je uspeo da umakne pre nego su određene jedinice izvršile presecanje mogućih odstupnih pravaca na tom sektoru. Sve ostalo stanovništvo je uništeno – objašnjava komandant Limsko-sandžačkog četničkog odreda.
Akcija četničkih odreda je, tvrdi Đurišić, imala velike posljedice i uvela je strah kod muslimanskog stanovništva.
– Moral kod muslimana bio je takoreći srušen. Zavladala je epidemija straha od naših četnika tako da su bili prosto izgubljeni – raportira četnički vojvoda o uspješnosti akcije istrebljenja.
I naglašava da su okupacione trupe, Njemci, bili u garnizonima, držali se rezervisano i da su bezrezervno dopustili akciju etničkog čišćenja koju su sproveli četnici. Iako ih naziva okupatorima, Đurišić otvoreno potvrđuje da okupacione vlasti svjesno nijesu reagovale.
– Intervencija okupatora iz Plevalja i Čajniča sastojala se samo u tome – zaštita i obezbeđenje njihovih garnizona od opasnosti usleđenja našeg napada – zaključuje major Đurišić.
Na kraju izvještaja Mihailoviću, komandant Limsko-sandžačkog četničkog odreda napominje da će detaljan izvještaj podnijeti naknadno ,,u relaciji sa svima prilozima i skicama“.
Nijesu, međutim, Mihailović i Đurišić imali vremena da detaljnije razmatraju akciju etničkog čišćenja.
SVJEDOČANSTVO IZDAJE
Nakon vojničkog poraza i kraha četnika na Neretvi i Đurišićevog prebjega od Italijana ka Njemcima, četnički major se sreo još samo jednom sa svojim vrhovnim komandantom Mihailovićem.
Bilo je to 14. februara 1945. godine u selu Kožuhe, nakon što se četnička grupacija pod komandom Pavla Đurišića pripremala za bijeg od partizana. Prethodno je, početkom januara te godine, Đurišić primio Mihailovićevo naređenje da izvrši preformiranje svojih jedinica i da se sa njima prebaci na Trebavu. Prema istorijskim izvorima, Đurišićeve snage u povlačenju tada su imale oko 8.700 ljudi.
U kratkom razgovoru došlo je do razlaza dvojice četničkih komandanata: Đurišić je odbio zahtjev Mihailovića da se odgodi bijeg za Sloveniju i njihovi putevi se tada razilaze.
Nakon što je uspostavio radio-vezu sa Milanom Nedićem, Đurišić je iskazao spremnost da sa grupacijom od oko 15.000 četnika i oko 1.500 izbjeglica iz Crne Gore, Srbije, Bosne i Hercegovine dođe u Sloveniju.
U istoriji je zapisano da je, nakon sporazuma sa Sekulom Drljevićem, četnički komandant sa svojom vojskom pokušao da se preko teritorije Nezavisne države Hrvatske prebace za Sloveniju. Nije poštovao predviđenu maršrutu i zarobljen je od ustaša, njegovi četnici razoružani, a Đurišić je završio u logoru Jasenovac gdje je i ubijen, krajem aprila ili početkom maja 1945. godine, skupa sa nekoliko njemu lojalnih četničkih komandira.
Njegov komandant Draža Mihailović, nakon tri neuspješne operacije, konačno je uhapšen, skoro godinu kasnije nakon završetka Drugog svjetskog rata, u noći 12/13. marta 1946. u selu Dobrunska Rijeka u okolini Višegrada. Operaciju hapšenja su organizovali i izveli pripadnici Odeljenje za zaštitu naroda (OZNA).
Nakon tromjesečnog isljednog postupka, krenulo je suđenje, a Sudsko vijeće FNRJ je 15. jula 1946. godine donijelo presudu kojom je Mihailović osuđen na smrt strijeljanjem, trajan gubitak političkih i građanskih prava, kao i oduzimanje cjelokupne imovine. Prezidijum Narodne skupštine FNRJ odbio je Mihailovićevu molbu za pomilovanje.
Rano ujutro 17. jula Draža Mihailović je izveden iz ćelije i strijeljan na nepoznatoj lokaciji.
Do danas, osamdeset godina kasnije, nepoznato je gdje su zakopani ostaci četničkog majora Pavla Đurišića i njegovog komandanta Draže Mihailovića.
Obojica su, kao i njihove četničke jedinice, ostavili za sobom krvave tragove. Jedno od tih svjedočanstava zla je i izvještaj Pavla Đurišića svom komandantu Draži Mihailoviću.
Đurišićev kvislinški govor
Dok je, kao sluga okupatora, vodio krvave borbe sa partizanima, četnički major Pavle Đurišić se lično povezao sa italijanskim guvernerom za Crnu Goru, generalom Alesandrom Pirciom-Birolijem, kome je održao udvorički govor u Kolašinu, 6. novembra 1942. godine.
„U vremenu kada je narod u Crnoj Gori bio doveden u jedan težak položaj, sreća nam se nasmejala i baš tada došao je među nas veliki prijatelj srpskog naroda, solunac, nosilac Belog orla sa mačevima, njegova ekselencija armijski đeneral gospodin Aleksandar Pircio Biroli. Došao je za guvernera Crne Gore. Poznavajući mentalitet srpskog naroda, koga je upoznao na Solunskom frontu, boreći se sa njime rame uz rame, on se vrlo brzo upoznao sa prilikama u Crnoj Gori, te je bio u mogućnosti da lako i pravilno odredi najbolji pravac svoje politike. Upoznavši se sa prilikama u Crnoj Gori i davši poverenje ljudima koji uživaju poverenje svoga naroda i koji i danas vode taj narod, on je sa svojim komandantima Nj. E. generalom Luiđi Mentastijem, generalom Silvijem Boninijem, generalom Ćitorijem i drugim potčinjenim komandantima dao mogućnosti da se vidno ispolji izraz nacionalnog ponosa i svesti kod srpskog naroda u Crnoj Gori, da uz pripomoć italijanske vojske i italijanskog oružja očisti Crnu Goru od tih izroda i jevrejskih plaćenika i da zavede red i mir u Crnoj Gori“, kazao je, između ostalog, Pavle Đurišić.
