Mitropolija crnogorsko-primorska Srpske pravoslavne crkve u velikoj mjeri odstupila je od glavnog projekta rekonstrukcije Manastira Vranjina, na koji im je Uprava za zaštitu kulturnih dobara dala saglasnost 22. marta 2010. godine. To je konstatovao stručni tim Uprave koji je obišao manastir 26. decembra prošle godine, četiri dana nakon što je Pobjeda objavila priču pod naslovom „Rekonstrukcija konaka, skela na crkvi, monasi u bagerima“.
“Evidentna odstupanja od projekta konstatovana su kako u eksterijeru, tako i u enterijeru objekta, što se negativno odrazilo na zatečene vrijednosti kulturnog dobra”, navodi se u izvještaju stručnog tima Uprave, koji je Pobjeda dobila na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama.
Uprava je zatražila postupanje inspektorke Dragane Bošković-Drobnjak, ali ona, kako saznaje Pobjeda, još nije obišla Manastir Vranjina zbog nepovoljnih vremenskih prilika, budući da se do ovog kulturnog dobra može doći jedino čamcem ili nepristupačnim brdskim stazama.
Radovi
Podsjetimo, Pobjeda je 22. decembra prošle godine objavila priču o započetim radovima na obnovi konaka, ali i na adaptaciji crkve i ikonostasa u Manastiru Vranjina, tri dana nakon što je mitropolit Joanikije održao Svetu službu božju u manastirskoj Crkvi Sv. Nikole. Tom prilikom mitropolit je govorio i o obnovi, te konstatovao da Manastir Vranjina, iako je mnogo puta obnavljan, „do sada nije obnovljen kako valja, kako priliči njegovoj istoriji i kako je naša obaveza kao naroda da ovu svetinju obnovimo“.
“I evo, hvala Bogu, radi se na obnovi ove svetinje, ali ide jako teško. Nemamo ni puta, nemamo ni drugih uslova. Država nije obraćala naročitu pažnji na ovu svetinju”, kazao je mitropolit 19. decembra prošle godine.
Tokom obilaska kulturnog dobra Manastir Vranjina sa Crkvom Svetog Nikole, stručna lica Uprave za zaštitu kulturnih dobara utvrdila su da je na istočnoj fasadi konaka, u prizemlju, došlo do narušavanja simetrije prozorskih otvora na način što je jedan prizemni prozorski otvor pretvoren u ulazna vrata. Na zapadnoj strani objekta, gdje je „pozicioniran, tj. prislonjen uz fasadu manji, jednovodni objekat, sa jednim manjim prozorom, u koji se ulazilo sa unutrašnje strane u prizemlju, formirana je manja terasa, visine 120 cm, što je dovelo do skraćenja visine objekta, njegove nesagledivosti od osnove“.
“Uz to, natkriven je sa bočnih strana neadekvatnim limom velikih dimenzija, što se negativno odrazilo na ukupan objekat konaka i vizuelno izmijenilo njegov oblik u cjelosti. Dograđena terasa je uz to nestručno izvedena, prekrivena cementnim malterom, dok je zid od grubo klesanih kamenih blokova i neadekvatnih cementnih fuga. Teren oko konaka je zatrpan šutom, što se negativno odražava na izgled kulturnog dobra, odnosno na konfiguraciju terena, posebno na njegovoj južnoj strain”, naveo je stručni tim Uprave.
Takođe, na zapadnoj strani terena konstatovana su četiri betonska poklopca - šahta, velikih dimenzija, koja su nadvisila teren i vode ka novoformiranoj septičkoj jami.
“Na objektu nema škura, koje su predviđene projektom. U enterijeru je došlo do velikih odstupanja od projekta, izmijenjen je raspored prostorija, a zbog povećenja visine plafona na pojedinim mjestima su umanjeni prozorski otvori, postavljenim gipsanim pločama. Smanjena je i visina prostorije koja je nekada bila u funkciji toaleta, pa se postavljanjem drvenih greda u enterijeru pokušalo dobiti na visini, a to je dovelo do izmjene i spoljašnjeg izgleda zapadne fasade, povećanjem dimenzija limenog opšivka”, navodi se u izvještaju Uprave.
Zidovi enterijera nijesu malterisani, kako je predviđeno projektom, već su postavljene gipsane ploče, a podovi su prekriveni mermernim pločama.
“Dakle, ukupan enterijer ne korespondira sa zatečenim vrijednostima objekta, zbog savremenih elemenata koji su ugrađeni, a nijesu imanentni ovom crkvenom konaku. Sve novonastale intervencije uticale su negativno na zatečene vrijednosti kulturnog dobra, te ih je neophodno ukloniti i sve dovesti u prvobitno stanje”, zaključio je stručni tim Uprave.
Zakon
Pored toga što je Mitropolija odstupila od projekta i što su brojne intervencije nestručno izvedene, Uprava je u izvještaju potvrdila i pisanje Pobjede da za radove nije angažovano pravno lice sa konzervatorskom licencom, kao ni stručni, ni konzervatorski nadzor. Štaviše, u prethodnom tekstu u Pobjedi, koji je objavljen 22. decembra, prenijeli smo i detalje iz videa koji je objavljen na sajtu banjaluka.net, a u kojem se vide i monasi kako učestvuju u istovaranju građevinskog materijala, pa čak i upravljaju manjim bagerom.
“Naglašavamo da Uprava za zaštitu kulturnih dobara nije obaviještena o početku radova, kao i o konzervatorskom nadzoru nad istim, a što je propisano članom 105 Zakona o zaštiti kulturnih dobara, u kojem, između ostalog, stoji: „Vlasnik, odnosno držalac kulturnog dobra ili investitor dužan je da prijavi Upravi sprovođenje konzervatorskih mjera na nepokretnom kulturnom dobru i obezbijedi konzervatorski nadzor”, navodi se u izvještaju stručnog tima Uprave.
Što se tiče Crkve Sv. Nikole, stručni tim je uočio da je oko ovog sakralnog objekta postavljena skela, ali da se radovi ne izvode.
“Konzervatorski projekat sanacije Crkve Svetog Nikole i restauracija njenog ikonostasa je u izradi, na osnovu izdatih konzervatorskih uslova, od 8. marta 2022. godine, i treba da bude dostavljen ovoj Upravi na saglasnost, nakon čega je moguće otpočeti sa izvođenjem radova, uz poštovanje gore navedene procedure”, navodi se u izvještaju stručnog tima Uprave.
Istorija
Manastir Vranjina sa Crkvom Svetog Nikole ima status kulturnog dobra na osnovu Rješenja o stavljanju pod zaštitu broj 410/49, od 28. juna 1949. godine, te stoga sve intervencije na njemu podliježu Zakonu o zaštiti kulturnih dobara.
Današnji izgled manastirskog kompleksa potiče iz 1886. godine. Podignut je na mjestu starije građevine iz 13. vijeka. Istorijski izvori ukazuju da je staru crkvu podigao zetski episkop Ilarion, koji se pominje 1233. godine. Tokom vjekova manastir je više puta stradao, jer je često bio meta turskih napada, posebno 1843. godine, kada je korišćen za kasarnu, da bi 1862. godine bio potpuno srušen. Obnovljen je u vrijeme knjaza Nikole 1886. godine, od kada datira današnji izgled crkve, a u isto vrijeme podignut je i manastirski konak. J. NIKITOVIĆ
Nelegalni radovi na konaku uočeni i 2013. godine
Manastir Vranjina obišla su stručna lica i 2013. godine, kada su, takođe, konstatovani nelegalni radovi na ovom kulturnom dobru. Pored toga što je uočeno da je prilazni put do manastira u lošem stanju i neodržavan, stručni tim je konstatovao da je konak ranije stradao u požaru, te da je u ruševnom stanju.
“Evidentni su samo ostaci zidova. U enterijeru su evidentirani građevinski radovi koji se izvode bez saglasnosti službe zaštite i koji degradiraju i onako loše stanje starih konaka. Na ostacima starog konaka izgrađena je nova zgrada sa proširenjem u osnovi, spratnosti (P+1). Novoizgrađeni objekat nije poštovao gabarite starog (kraći u dužinu i širi u odnosu na stari gabarit konaka). U odnosu na stanje objekta evidentirano izvještajem komisije iz 2004. godine, evidentni su novi radovi izvedeni na glavnoj fasadi u vidu novoizgrađenog trijema sa nadstrešnicom na drugoj etaži”, navodi se u izvještaju stručnog tima iz 2013. godine.
