"Država vodi odgovornu fiskalnu politiku, čuva makroekonomsku stabilnost i stvara prostor za dugoročni razvoj kroz investicije. Uz povoljan pristup sredstvima iz EU Plana rasta, Vlada se fokusira na reformske prioritete i investicije u energetiku, digitalizaciju i infrastrukturu”, kazao je u intervjuu za Bankar Novica Vuković, ministar finansija u Vladi Crne Gore.
Najavio je da se prva uplata iz Plana rasta – predfinansiranje – očekuje se u najskorijem periodu, okvirno do kraja aprila tekuće godine. Iako tačan iznos još nije potvrđen, moguće je da dostigne do 26,8 miliona eura.
Podsjetio je da je Crna Gora u prva dva mjeseca 2025. godine ostvarila rast svih ključnih budžetskih prihoda, što je rezultat ubrzane privredne aktivnosti, a novo zaduženje iz marta obezbijedilo je pokriće svih dospjelih obaveza za ovu godinu. Najavio je da su planirane i dodatne emisije, u zavisnosti od tržišnih uslova, uz napomenu da je dugoročno, cilj postepeno smanjenje udjela javnog duga u BDP-u, bez ugrožavanja razvoja.
Kazao je i da se ostaje u okviru Mastriških kriterijuma koji predviđaju maksimalni nivo javnog duga do 60% BDP-a, uzimajući u obzir i specifičnosti zemalja u tranziciji i dinamiku reformi.
Možete li nam reći podatke o naplati budžetskih prihoda i realizovanim rashodima države u prvom kvartalu 2025?
Prema preliminarnim podacima, prihodi budžeta za dva mjeseca 2025. godine iznosili su 335,0 miliona eura, što je za 3,8 miliona eura ili 1,2% veće u odnosu na isti period prethodne godine. Dinamičan ekonomski rast i ubrzanje privredne aktivnosti karakterišu kretanja u prva dva mjeseca 2025. godine, pa su shodno tome, sve glavne kategorije prihoda budžeta ostvarile značajan rast u odnosu na 2024. godinu.
U tom smislu, porez na dobit pravnih lica ostvaren je u iznosu od 9,1 miliona eura, što je za 1,4 miliona eura ili 18,3% veće u odnosu na isti period 2024. godine.
Porez na dohodak fizičkih lica ostvaren je u iznosu od 11,5 miliona eura, što je za 3,3 miliona eura ili 40,5% veće u odnosu na isti period 2024. godine.
Porez na dodatu vrijednost ostvaren je u iznosu od 187,1 miliona eura, što je za 13,5 miliona eura ili 7,8% veće u odnosu na 2024. godinu. Takođe, dinamika povraćaja PDV-a ubrzana je od početka godine od strane Poreske uprave. U tom smislu, povraćaj PDV-a za dva mjeseca 2025. godine iznosio je 22,8 miliona eura, što je za čak 14,0 miliona eura više u odnosu na posmatrani period 2024. godine. Navedeno u značajnoj mjeri utiče na stimulisanje poslovnog ambijenta i ukidanje biznis barijera, imajući u vidu da država kontinuirano ispunjava svoju obavezu prema privredi.
Naplata akciza je ostvarena u iznosu od 49,1 miliona eura, što je za 4,1 miliona eura ili 9,2% veće u odnosu na isti period 2024. godine.
Doprinosi su ostvareni u iznosu od 52,0 miliona eura što je za 12,8 miliona eura ili 19,8% manje posmatrano u odnosu na isti period 2024. godine, a imajući u vidu očekivane efekte po osnovu usvojene reforme umanjenja poreskog opterećenja na rad.
Povećanje naplate ključnih kategorija poreza kompenzuje pad doprinosa već u prvim mjesecima reforme, pa su kretanja prihoda budžeta na početku 2025. godine u skladu su sa implementiranom reformom i očekivanjima.
Nakon novog zaduženja, koji nivo javnog duga projektujete na kraju 2025. godine (i apsolutno i procentualno u odnosu na BDP, da li je to u skladu sa mastriškim kriterijumima)?
Ukupan javni dug Crne Gore, na kraju 2024. godine, iznosio je 4,6 milijardi eura, odnosno 61,3% BDP-a. Uzimajući u obzir depozite Ministarstva finansija (uključujući i zlato), a koji su, na kraju 2024. godine, iznosili 385,36 miliona eura, neto javni dug Crne Gore, na dan 31.12.2024. godine, iznosi 4,2 milijarde eura, odnosno 56,1% BDP-a.
U skladu sa Zakonom o budžetu i Odlukom o zaduživanju za 2025. godinu, ukupne potrebe za finansiranjem budžeta u 2025. godini iznose 1,14 milijardi eura, od čega se najveći dio – oko 820 miliona eura – odnosi na otplatu duga iz prethodnog perioda, dok je ostatak za finansiranje kapitalnih izdataka. Za finansiranje nedostajućih sredstava Država će, u 2025. godini, koristiti depozite obezbjeđene u 2024. godini, kao i sredstva iz novog zaduženja.
Imajući u vidu da u aprilu mjesecu dospijeva dug po osnovu emisije obveznica iz 2018. godine u iznosu od 500 miliona eura, a u cilju pravovremenog obezbjeđivanja sredstava, Ministarstvo finansija je 25. marta 2025. godine realizovalo emisiju državnih obveznica u iznosu od 850 miliona eura, s rokom dospijeća od sedam godina, po kamatnoj stopi od 4.875%. Emisiju je podržalo više od 100 renomiranih investitora iz Ujedinjenog Kraljevstva, Sjedinjenih Američkih Država, Njemačke, Austrije, Švajcarske, Centralne i Istočne Evrope, kao i Azije. Ova široka podrška međunarodne investicione zajednice potvrđuje povjerenje u makroekonomsku stabilnost i reformski kurs Crne Gore.
Imajući u vidu da 2025, 2026. i 2027. godine dospijeva dug iz prethodnog perioda u ukupnom iznosu od oko 2,1 milijardi eura, kao i kamata u ukupnom iznosu od oko 565 miliona eura, Odlukom o zaduživanju za 2025. godinu, ostavljena je mogućnost da se pravovremeno obezbjedi dio sredstava tokom tekuće godine za potrebe refinansiranja duga i stvaranja fiskalne rezerve za 2026. i 2027. godinu, što omogućava stabilno upravljanje javnim finansijama.
U skladu sa poslednjim projekcijama Ministarstva finansija, očekuje se da će bruto javni dug na kraju 2025. godine iznositi 4,8 milijardi eura, odnosno 60,2% BDP-a, dok će neto javni dug biti 4,6 milijardi eura ili 58,4% BDP-a. Ovi pokazatelji ostaju u okviru Mastriških kriterijuma koji predviđaju maksimalni nivo javnog duga do 60% BDP-a, uzimajući u obzir i specifičnosti zemalja u tranziciji i dinamiku reformi.
Posebno ističemo da se zaduženje koristi isključivo za otplatu postojećeg duga i finansiranje investicija, a ne za pokrivanje tekuće potrošnje. Time se dosljedno primjenjuje tzv. „zlatno pravilo budžeta” – da se tekuće obaveze finansiraju isključivo iz tekućih prihoda. Na taj način štitimo fiskalnu održivost i obezbjeđujemo stabilnost budžeta u srednjem roku.
Ako se zna da je Odlukom o zaduživanju za 2025. godinupredviđena mogućnost obezbjeđivanja sredstava na tržištu u 2025. od ukupno 1,14 milijardi eura, kada se planira i u kojem iznosu ostali dio zaduženja koji je moguć u 2025?
Nedostajuća sredstva za finansiranje budžeta, u 2025. godini, iznose 1,14 milijardi eura i u najvećem dijelu se odnose na uredno izmirenje dospjelih obaveza iz prethodnog perioda – koje iznose oko 820 miliona eura – kao i za finansiranje kapitalnih izdataka, koji su ključni za dugoročni razvoj i modernizaciju infrastrukture Crne Gore.
Važno je istaći da smo planiranju zaduženja pristupili odgovorno i pažljivo, vodeći računa o fiskalnoj održivosti i stabilnosti budžeta. Za finansiranje budžetskih potreba u 2025. godini, država koristi kombinaciju raspoloživih depozita obezbijeđenih krajem 2024. godine (oko 300 miliona eura), kao i novih izvora finansiranja – do 900 miliona eura.
U tom kontekstu, u martu 2025. godine realizovali smo uspješnu emisiju državnih obveznica na međunarodnom tržištu u iznosu od 850 miliona eura. Ova transakcija predstavlja potvrdu povjerenja međunarodnih investitora u ekonomske i fiskalne politike koje sprovodimo, a istovremeno je omogućila potpuno pokriće svih obaveza koje dospijevaju tokom 2025. godine. Realizacijom ove emisije unaprijedili smo likvidnosnu poziciju države i pokazali da smo spremni da na odgovoran i predvidiv način upravljamo javnim finansijama.
Međutim, imajući u vidu da u periodu 2025–2027. godine dospijevaju značajne obaveze po osnovu javnog duga – ukupno oko 2,1 milijardu eura, uz dodatnih 565 miliona eura kamata – Odlukom o zaduživanju ostavljena je mogućnost da se tokom 2025. godine, u zavisnosti od tržišnih uslova, obezbijedi dodatnih do 500 miliona eura. Ova mogućnost ne znači da će država automatski koristiti čitav iznos, već da pravovremeno stvaramo prostor za reagovanje ukoliko se ukaže povoljan trenutak za novo zaduženje pod boljim uslovima.
Na ovaj način stvaramo dodatne depozite koji bi se koristili u narednim godinama, čime se unapređuje budžetska stabilnost, omogućava ravnomjernije servisiranje duga i rasterećuje budžet u godinama u kojima dospijevaju najveće obaveze. To je primjer proaktivnog i odgovornog planiranja koje doprinosi finansijskoj otpornosti države.
Ministarstvo finansija kontinuirano prati kretanja na domaćem i međunarodnom finansijskom tržištu, kako bi se svaki korak u procesu zaduživanja pažljivo tempirao i realizovao pod najpovoljnijim uslovima. Pored emisije državnih obveznica, potencijalni izvori finansiranja uključuju i saradnju sa međunarodnim finansijskim institucijama kao što su Svjetska banka, Evropska investiciona banka (EIB), Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), kao i domaće poslovne banke.
U saradnji sa tim institucijama, dostupni su i dodatni instrumenti finansiranja poput Zajma za razvojne politike (DPL), koji pruža podršku makroekonomskoj stabilnosti i reformama, te kreditni aranžmani uz garanciju Svjetske banke (PBG), koji omogućavaju povoljnije kamatne stope i duže rokove otplate.
Takođe, posebnu pažnju posvećujemo razvoju domaćeg tržišta državnih hartija od vrijednosti. Naš cilj je povećanje učešća domaćih investitora, uključujući profesionalne investitore i građane, u portfoliju državnog duga. Time ne samo da razvijamo tržište kapitala u Crnoj Gori, već i smanjujemo eksternu izloženost i doprinosimo većoj stabilnosti domaćeg finansijskog sistema.
U svemu što radimo, rukovodimo se principima transparentnosti, odgovornosti i održivosti. Naša stalna komunikacija sa investitorima i međunarodnim partnerima, kao i pažljivo planiranje i praćenje fiskalnih indikatora, imaju za cilj jačanje povjerenja, očuvanje fiskalne stabilnosti i stvaranje preduslova za ekonomski rast.
Dugoročno, cilj nam je postepeno smanjenje udjela javnog duga u BDP-u, bez ugrožavanja razvoja. Kroz racionalizaciju javne potrošnje, pametne investicije i strateško planiranje, nastojimo da unaprijedimo kvalitet života građana Crne Gore, očuvamo fiskalni prostor i doprinesemo održivom ekonomskom rastu.
Kada je riječ o EU sredstvima, iz Plana rasta za Zapadni Balkan, kada se, okvirno očekuju ta sredstva”, o kojoj je sumi riječ, za koje oblasti i od čega zavisi isplata?
Plan rasta za Zapadni Balkan je sveobuhvatni mehanizam podrške koji se realizuje putem dvije finansijske komponente: predfinansiranja, koje može iznositi do 7% ukupno raspoloživih sredstava, i redovnih, periodičnih – polugodišnjih – tranši, koje se isplaćuju na osnovu ostvarenih reformskih rezultata.
Za Crnu Goru, ukupno dostupna sredstva iz Plana rasta iznose 383,5 miliona eura, od čega 110,1 milion eura predstavljaju bespovratna (grant) sredstva, dok 273,4 miliona eura čine povoljni krediti. Dio kreditnih sredstava biće implementiran kroz državni budžet, dok će ostatak biti realizovan putem Investicionog okvira za Zapadni Balkan.
Prva uplata – predfinansiranje – očekuje se u najskorijem periodu, okvirno do kraja aprila tekuće godine. Iako tačan iznos još nije potvrđen, moguće je da dostigne do 26,8 miliona eura. Uplata predfinansiranja uslovljenja je ispunjenjem formalno-pravnih preduslova – prvenstveno stupanja na snagu Sporazuma o pristupanju i potpisivanja Sporazuma o zajmu. Sporazum o pristupanju već je stupio na snagu u martu ove godine, dok se potpisivanje Sporazuma o zajmu od strane Evropske komisije očekuje uskoro.
Nakon toga, prva periodična uplata sredstava predviđena je tokom 2025. godine, i odnosi se na iznos do 29,5 miliona eura. Visina uplate zavisiće od ocjene Evropske komisije u vezi sa ispunjenjem reformskih koraka iz prvog izvještajnog perioda. Ministarstvo finansija planira da tokom aprila 2025. godine uputi Zahtjev za isplatu prve tranše, nakon čega će uslijediti proces evaluacije i mišljenja EK, odnosno uplata sredstava.
Važno je naglasiti da neispunjenje reformskih koraka u jednom izvještajnom periodu ne znači automatski gubitak raspoloživih sredstava – jer se aktivnosti mogu realizovati i naknadno, u okviru sljedećih tranši. Na taj način, proces omogućava fleksibilnost i kontinuitet u realizaciji reformi.
Svaka periodična tranša odnosi se na polugodišnji izvještajni period, a njihov iznos će, dakle, zavisiti od ispunjenja definisanih reformskih koraka iz Reformske agende 2024-2027.
Reformski prioriteti su raspoređeni kroz više oblasti, u nadležnosti različitih resora, a Ministarstvo finansija direktno ili indirektno učestvuje u sprovođenju: Reforme upravljanja preduzećima u vlasništvu države; Revizije procesa javnih nabavki i politika državne pomoći; Uklanjanju regulatornih barijera i olakšavanju poslovanja; Reformi inspekcijskih službi i smanjenju neformalne ekonomije. Pored navedenih, ostale reforme odnose se na: implementaciju politika i mjera iz Nacionalnog energetskog i klimatskog plana; Unapređenje u oblasti energetske efikasnosti; Unapređenje u oblasti digitalizacije i sajber bezbijednosti; Usklađivanje vizne politike sa režimom Evropske unije; itd.
Uz reformske aktivnosti, Plan rasta sadrži i investicionu komponentu. Sredstva će biti usmjerena na realizaciju prioritetnih projekata u oblastima energetike, obrazovanja, saobraćaja, zdravstva i digitalizacije. Ova ulaganja biće usklađena sa nacionalnim razvojnim ciljevima i spremnošću projekata za implementaciju.
U tom kontekstu, Savjet za javne investicije je u martu 2024. godine zadužio Ministarstvo evropskih poslova da definiše konačnu listu investicionih projekata za finansiranje iz programa Reformske agende. Projekti su grupisani u tri faze: za implementaciju u periodima 2024/2025, 2025/2026 i 2026/2027. Na osnovu zahtjeva institucija i njihove spremnosti, biće utvrđeni dalji prioriteti za finansiranje u svakoj fazi.
Zaključio bih da Plan rasta predstavlja važnu razvojnu šansu za našu zemlju. Njegova uspješna realizacija zavisi od dosljedne i pravovremene implementacije reformi, kao i kvalitetnog upravljanja projektima – i u tom pravcu Ministarstvo finansija ostaje snažno posvećeno postizanju konkretnih i održivih rezultata.
