Povodom njegove smrti, književnik Mladen Lompar ustupio je Portalu Analitika tekst o Milu Pavloviću iz neobjavljene monografije “Crnogorska umjetnost XX vijeka.
Mihail Milo Pavlović bio je najdosljedniji akvarelista u savremenoj crnogorskoj umjetnosti, počeo je pejzažima pod jakim Lubardinim uticajem.
Bili su to predjeli crnogorskog pejzaža, svedeni na dva tri tona, kao u Katunskoj nahiji (1963) gdje svijetloplave i bijele sipljive arabeske definišu tokove katunskog krša. U moderni tradicionalizam, kojeg ima i u platnima intimističkog karaktera (Anđe, Enterijer itd.), opredjeljeni su i njegovi radovi s kraja šezdesetih. U njima kombinuje akvarel i pastel i u neobičnim vizijama slika pejzaž kao priču o bićima, vješito uspavanim u kamenoj strukturi ili suvim čapurima.
Ti specifični listovi čine period njegove potpune prepoznatljivosti.
Uporedo sa ovim “pričama iz kamenjara” radi slike (uglavnom na lesonitu) bliske enformelu. Gustim nanosima boje često daje “samostalni” tok koji se kontroliše samo ovlašno. Ova “enformelizovana” djela Pavlovićevog slikarstva bila su uključenje u istraživanje “nesputane imaginacije” ili “gestualne umjetnosti”, što je na opštem planu već bio prevaziđeni tok. Iz te faze vrlo brzo ulazi u proces rekonstrukcije slike i to, najviše zahvaljujući putovanjima i potrebi hitrih likovnih zabilješki, odnosno vraćanju akvarelu.
Bili su to široki vojvođanski horizonti, mirna zemnost sa dramatičnim nebesima. Dakle, njegova umjetnost se, umjesto instinktivnih i gestualnih opredjeljenja vraća realnim izvorištima.
Apstrahovanjem detalja i potpunim tonskim bilježenjem, naročito u listovima sa ljepotom cetinjskog podneblja (ciklus Otvori se nebo nad Biljardom), blizak metafizičkoj jezi, atmosferi cetinjskih kiša i “jutara jugovih”. Ali, tu antejsku blagotvornost prirode manifestovao je naročito u akvarelima Hvara i okoline, gdje je opet radi fiksiranja kompozicije povremeno koristio i pastel.
Povratak crnogorskim motivima, u akvarelu i ulju, dešava se krajem osamdesetih, u jeku previranja na crnogorskoj umjetničkoj sceni, koja, prije svega zahvaljujući manifestacijama Cetinjskog bijenala sve više postaje dio globalnog likovnog miljea.
Pavlović, kao i veliki broj slikara “tradicionalista” ostaje u svojoj prepoznatljivosti, u lirskim napjevima Montenegra. Insistira na dramatici nebesa; destabilizuje ih jakim izduženim formama, uglavnom crvenim. Ti procjepi i udari su dominirajući elemenat lista, a raspolućeno plavetnilo koje krvari žestokim nanosom crvene, često se svojom oporošću suprotsavlja uobičjenim viđenjima poznatog krajolika.
S druge strane, vizije stišanog neba i planinskih grebena čiju snagu zatire magličasta koprena, mada prepoznatljive i očigledne, imaju fantamazgorične odraze. Čak i u mirnoj planinskoj arhitekturi zahvaćenoj tom neizbježnom jesenjom poetikom.
U uljima su očigledne određene tekovine akvarela. Meki i sfumatični, primorski pejzaži su ustvari koloristička simbioza ovih tehnika. Poznati predjeli (radi se o crnogorskim pejzažima), zahvaljujući ovom načinu slikanja djeluju imaginarno. Krajolik je transponovan u meki odraz i nježnost. I ovdje je najbolji svođenjem polihromije i apstrahovanjem detalja, čak i urbanih cjelina na noseće, odnosno prepoznatljive elemente.
Pojedina platna su puna melanholije i mediteranske elegičnosti i toliko poetizovana da djeluju kao skrutnuće prepoznatljivih riječi.
Bio je dugo godina zapaženi likovni pedagog.
(Iz neobjavljene monografije Crnogorska umjetnost XX vijeka)
