Iz Beograda: Violeta CVEJIĆ
Možda je manje poznato čak i mnogim roditeljima: djeca u Srbiji već godinama uče da je Draža Mihailović bio antifašista.
"... da je zajedno sa svojim vojvodama Pavlom Đurišićem i Momčilom Đujićem uspeo da omasovi četnički pokret, ali nije preduzimao veće akcije. Smatrao je da bi trebalo sačekati iskrcavanje saveznika, a ne izlagati narod bespotrebnim žrtvama", piše u udžbeniku istorije za osmi razred osnovne škole iz 2011. godine čiji su autori Zoran Pavlović i Jovo Bosnić.
U udžbeniku za gimnaziju iz 2009. godine navodi se, pored ostalog, da je ravnogorski pokret i njegova vojska (jugoslovenska vojska u otadžbini), kao i sam general Mihailović sve vrijeme trajanja rata tretirani kao neprijatelji Trećeg rajha....Autori ovog udžbenika su Kosta Nikolić, Zorica Špadijer, Momčilo Pavlović i Nikola Žutić.
Šta je istina: Udžbenici su prije suda rehabilitovali generala Mihailovića, a napisani su nakon Odluke srpskog parlamenta iz decembra 2004. godine u kojoj su izjednačeni četnički i partizanski pokret.
Čemu onda tolika polemika u javnosti, regionu ali i među naučnicima o odluci suda o rehabilitaciji Draže Mihailovića, šta ova odluka znači za naučnike i da li će uticati na istoriografiju?
Istoričar dr Milivoj Bešlin objašnjava za Portal Analitika da odluka suda nije odluka o rehabilitaciji već konstatacija da je sudski proces imao procesnih nepravilnosti i da se nije se ulazilo u suštinu stvari nego je tumačeno da li je proces sa pravne strane bio validan.
"Međutim, za istorijsku nauku, istoriografiju i kritičku istoriografiju ovakva odluka ne bi smjela da ima apsolutno nikakve konsekvence. Sud ne smije da piše istoriju, tim prije, što su se ovdašnji sudovi u različitim postupcima rehabilitacije pokazali kao skandalozno neuki, politizovani i ideologizovani. Pokazali su zapanjujuće nepoznavanje istorijske realnosti", rekao je Bešlin.
Kao primjer za ovaj zaključak Bešlin je naveo proces rehabilitacije kneza Pavla Karađorđevića napominjući da je njegov kolega Srđan Milošević o tome napisao knjigu "Istorija pred sudom". Bešlin je ocijenio i da je uz odluku o rehabilitaciji kneza Pavla napisana potpuna paraistorija Kraljevine Jugoslavije, istorija Drugog svjetskog rata sa zapanjujućim neistinama, netačnostima i nepreciznostima.
"Istoriografija je odavno donela tu presudu", rekao je dr Predrag Marković, istoričar Portalu Analitika.
On objašnjava da je još ‘60-tih godina prošlog veka, u vreme komunističke istoriografije, pre svega Jovan Marjanović zaključio da je 1941. godine Ravnogorski pokret bio antifašistički. Zatim su 80-tih i 90-tih godina glavni autori medju kojima je Branko Petranović zaključili da je središni deo oko Draže Mihailovića ostao antifašistički do kraja rata.
"Što se tiče istoriografije tu neće biti nikakve promene. Ovo je samo obnarodovanje nečega što je od 80-tih godina opšti stav u istoriografiji", precizirao je Marković.
Ko piše istoriju: Da li će odluka suda uticati na pisanje udžbenika istorije i šta se u njima može promijeniti u odnosu na navedene citate na početku teksta?
Bešlin negira da će se bilo što promijeniti u udžbenicima uz obrazloženje: "Revizionizam je u udžbenike u Srbiju ušao još ‘90-tih godina prošlog vijeka. Miloševićeva Srbija u rat nije mogla da krene sa partizanskom i antifašističkom ideologijom već je tada u Srbiji rehabilitovano četništvo". On dodaje da se u toj rehabilitaciji nije išlo do kraja već da je taj proces završen poslije 2000. godine.
"Tada je u udžbenike ušla potpuno istorijski naučno neprovjerena, neutemeljena i idealizovana slika o Drugom svjetskom ratu i četničkom pokretu. Učenici u Srbiji uče istoriju na temelju manipulacija i poluistina koju je konstruisala malobrojna grupa, u to vrijeme politički uticajnih istoričara. Od tada ‘istorijska istina’ je u udžbenicima takva kakva jeste. Udžbenici su išli dalje od sudova i od Skupštine Srbije", rekao je Bešlin podsjetivši da su poslije 2000. godine u udžbenicima četnici “dobri momci” i da je negirano da su kolaborirali sa okupatorima i činili zločine.
Marković kaže da u većini udžbenika stoji da su četnici antifašisti i da se ponegdje pominje njihova djelimična saradnja sa okupatorom, prvenstveno Italijanima.
"Problem je što djeca imaju malo vremena da uče bilo koji predmet. Ova promjena (misli se na odluku suda o rehabilitaciji Mihailovića) kada se prevede na školski čas to je pet minuta predavanja", smatra Marković.
Regionalna čarka: Uprkos svemu što se znalo i pisalo o Mihailoviću, o čemu su govorili naši sagovornici, žestinu reakcija u cijelom regionu, u Srbiji niko nije predvidio.
Objašnjenje za teške riječi i bijes koji dolazi iz regiona, Bešlin nalazi u sljedećem: "Najveće zločine četnici su počinili nad ljudima nesrpske nacionalnosti na teritoriji BiH i Hrvatske i u Srbiji nad Bošnjacima. Na ovaj način je reafirmisana politika 90-tih godina prošlog vijeka".
On kaže i da je priča o četnicima i partizanima uvijek polarizovala društvo i Srbija nije tu specifična, ali i da je pitanje odnosa prema Drugom svjetskom ratu i vrijednostima antifašizma priča koja polarizuje političke stavove u čitavoj Evropi.
Zapitan o Crnoj Gori, koja je takođe polarizovana po ovoj osnovi, i u kojoj su takođe zapamćena velika četnička nedjela, sagovornik Portala Analitika kaže:
"Crna Gora je u regionu svijetli primjer, gdje politika revizionizma na državnom i istorijskom nivou nije postala dominantna, gdje je slika Drugog svjetskog rata najistoričnija u čitavom regionu", zaključio je Bešlin.
