SKADARSKO JEZERO

Manastir Prečista Krajinska, Ostros

Ostaci manastira Prečiste krajinske sa crkvom Uspenja Bogorodice, nalaze se kod Ostrosa, u Krajini, na krajnjem jugozapadnom dijelu Skadarskog jezera.

Osnivanje manastira pripisuje se zetskom knezu Vladimiru, s početka XI vijeka, koji je, po Popu Dukljaninu, 1015. pokopan u njemu. U dnu njegovih nogu sahranjena je i žena mu, Kosara. Prečista krajinska se susrijeće u pisanim izvorima ponovo tek u XV vijeku, u povelji Balše III, a kada je tu preseljeno sjedište Zetske mitropolije. Podaci o Prečistoj krajinskoj iz doba turske vladavine su veoma oskudni, tako da je vrijeme njenog zamiranja nepoznato. Pretpostavlja se da je manastir srušen krajem XVII vijeka u pohodima skadarskog vezira Sulejman-paše Bušatlije.

Crkva Uspenja Bogorodice ima osnovu trikonhosa trolista, na koju se nadovezuje priprata i narteks. Uz narteks se nalazila produžena pravougaona zgrada konaka. Svojim zapadnim zidom naslanjala se na visoku kulu, zvonaru. Uz kulu, sa južne strane, bio je objekat fortifikacione namjene. Na podužnim zidovima narteksa naslanjali su se, sa južne strane, neki ekonomski objekat, a sa sjeverne - drveni trijem. Definisana i istražena osnova crkve ukazala je na više faza izgradnje. Najstariji dio građevine - trikonhos, naknadno je dobio kupolu, kada su mu dozidani nosači i četiri luka na kojima je počivala kupola. U drugoj fazi gradnje crkva je dobila narteks i konak, a u trećoj, kulu i fortifikacioni objekat. Kada su vršena prva istraživanja, tridesetih godina XX vijeka, kula je bila očuvana u svih pet etaža, a spratove kule povezivalo je drveno stepenište. Na četvrtoj etaži nalazila se mala kapela. Posljednja etaža je bila neka vrsta lože sa lučnim otvorima, koji su imali blago prelomljene gotičke lukove. U ovom prostoru nalazila su se manastirska zvona.

Crkva je građena je od pritesanog kamena, što je karakteristično za primorsko graditeljstvo. Zidovi su očuvani negdje preko 1 m visine, osim u dijelu kule-pirga. Rezultati istraživanja iz osamdesetih, konstatovali su fragmenti živopisa, a posebno je značajan nalaz bronzanog krsta na rasklapanje, koji se datira vrlo rano, u XI- XII vijek. 

Danas je kompleks u ruševinama, a posljednjih godina Mitropolija crnogorsko-primorska Srpske pravoslavne crkve na dan Svetog Jovana Vladimira vrši bogosluženje.

Prečista krajinska je jedan od trinaest spomenika kulture druge kategorije u barskoj opštini.

Manastiri na Skadarskom jezeru

MANASTIR STARČEVO

Na ostrvu Starčevo u Skadarskom jezeru. Datira iz doba Đurđa Balšića. Osnovao ga je otac Makarije 1377. godine, koji je kao isposnik živio na ostrvu, pa je po tome nazvan Starčevo.
Kompleks manastira se sastoji od crkve Uspenja Bogorodice, zgrade konaka, pomoćnih objekata i ogradnog zida sa kapijom i nekoliko pozidanih terasa. Manastir je bio prepisivački centar. Prepisivani su mnogi rukopisi, a koričile su se i ukrašavale knjige u njemu. U ovom manastiru se nalazi grobnica štampara Božidara Vukovića Podgoričanina.Rekonstrukcijom dijela konaka i stvaranjem uslova za život, Starčevo je sada naseljen i aktivan manastir na jezeru.

MANASTIR MORAČNIK

Nalazi se na istoimenom ostrvu u Skadarskom jezeru. Prvi put se pominje 1417. godine, u povelji Balše III. Manastirski kompleks su sačinjavale crkva posvečena Sv. Bogorodici, zgrada konaka, trpezarija i visoka kula sa četiri sprata, ograđen kamenim zidom sa monumentalnom kapijom.

MANASTIR BEŠKA

Nalazi se u središnjem dijelu istoimenog ostrva u Skadarskom jezeru. Manastir se sastoji od dvije crkve, veće posvećene Sv. ĐOrđu (14 v.) i manje posvećene Sv. Bogorodici (1440). Manastir je zadužbina Đurđa II Stanimirovića - Balšića. Manastir Beška, kao i manastir Starčevo, je bio poznat po intenzivnoj prepisivačkoj djelatnosti. Tamo je nastao Gorički zbornik, vjersko- poučni rukopis, čiji je sastavljač Nikon Jerusalimac.

Nalazi se u istoimenom selu, po kome i nosi ime. Osnovao ga je početkom XVIII vijeka Vladika Danilo, kao svoju zimsku rezidenciju. U okviru manastira se nalazi crkva posvećena Pokrovu Bogorodice i u njoj ikonostas, rad Petra Čolanovića iz 1928. godine. Manastirske zgrade i crkva su opasane visokim kamenim zidom sa glavnom kapijom na južnoj strani. Na zidu, uz kapiju, sa njene istočne strane, podignut je jednodjelni zvonik na preslicu. Zgrada starog konaka, formirana je kao tipična crmnička kuća sa karakterističnim voltovima i terasom. Pri manastiru je 1863. godine osnovana škola, koja je kasnije preseljena u obliznji manastir Donji Brčeli.

MANASTIR DONJI BRČELI

Nalazi se u istoimenom selu, sa crkvom posvećenom Sv. Nikoli. Manastir je podignut u XV vijeku. Ispod poda hrama izgrađena je zasvođena prostorija u koju se ulazi kroz otvor formiran u podu oltarskog prostora. Vjeruje se da je ova prostorija u vrijeme Šćepana Malog, služila kao tamnica. Kasnije je u ovoj crkvi ubijen i sahranjen Šćepan mali. U ovom manastiru radila je škola koja je preseljena iz manastira Gornji Brčeli.

Utvrđenje Besac, Virpazar

Tvrđava Besac nalazi se iznad Virpazara, na uzvišenju koje se posebno ističe u prostranom Crmničkom polju. Do nje vodi put, izdvojenim krakom od saobraćajnice Virpazar – Bar, via Sutorman.

Iako turistički vodiči ističu podatak da ju je sagradio Njegoš, podigli su je Turci, odmah nakon pada Donje Zete, 1478. godine, i držali je u posjedu za sve vrijeme njihovog prisustva u ovim krajevima. Krajem XVII i početkom XVIII vijeka Besac zauzimaju Crnogorci, kada je pretrpio znatna oštećenja. Od tada gubi značaj i samo se povremeno koristi. Između dva svjetska rata, u Besacu je bila smještena žandarmerijska stanica. Za vrijeme Drugog svjetskog rata, Italijani su ga koristili kao zatvor. Nakon toga, trajno je napušten.
 
Besac obuhvata plato površine 1200 m2, i zaštićen je bedemima, koji prate osnovnu konfiguraciju terena, tako da kompleks ima oblik nepravilnog trougla. Sastoji se od utvrđenja sa kulama, zgrade kasarne, odbrambenog zida sa ulaznom kapijom, osmatračnica  i pomoćnih objekata. Gradnja je izvedena od pritesanog, lomljenog kamena, bogato utopljenog u krečni malter i složenog u relativno pravilne horizontalne redove, sa grubim spojnicama.
 
Samo utvrđenje je pravougaone osnove, sa dvije kružne kule, postavljene na dva naspramna ugla. Sastoji se od zasvedenog prizemlja i sprata sa otvorima za topove. Zgrada koja je služila kao kasarna, smještena u blizini ulaza, pravougaone je osnove, sa krovom na dvije vode. Bedemi su različite visine, zavisno od konfiguracije terena. Na dva isturena ugla, postavljena je po jedna osmatračnica, od kojih je ona okrenuta jezeru imala sprat i zasveden podzemni dio. 

Tvrđava Besac je spomenik kulture treće kategorije.

Tvrđava Lesendro; Vranjina

Na nekadašnjem ostrvu u blizini Vranjine, 1843. godine, Petar II Petrović Njegoš podigao je tvrđavu na površini oko 3000m2. Služila je kao vojnička predstraža za odbranu prema Rijeci Crnojevića, često je nazivana „ključem od jezera“. Krajem iste godine Turci su je zauzeli, proširili i utvrdili visokim bedemima i kulama. Njegoš je u više navrata bezuspješno pokušavao da povrati utvrđenje, pa je u narodu ostala izreka: “Izgore (tuguje) ka’ vladika za Lesendrom”.

Poslije oslobođenja od Turaka 1878. godine, ovdje je sagrađena oružnica sa ratnim zalihama, koja je služila do Prvog svjetskog rata. Izgradnjom magistralnog i željezničkog puta, polovinom prošlog vijeka, Lesendro je pretvoreno u poluostrvo.

Manastir Vranjina sa crkvom sv. Nikole; Vranjina

Na istočnoj padini poluostrva Vranjina 1233. godine u vrijeme  prvog zetskog episkopa Ilariona podignut je manastir Sv. Nikole. Njegovo vlastelinstvo bilo je u to doba jedno od najvećih u Crnoj Gori. Dugo vremena imao je značajnu kulturnu i političku ulogu u zetskoj državi.

Više puta je stradao u turskim napadima, da bi 1862. godine bio potpuno srušen. Od srednjevjekovnog kompleksa nema arhitektonskih ostataka. Starom manastiru pripadala su tri zvona, svojevremeno pronađena zakopana ispred crkve. Livena su u Veneciji u XIV i XV vijeku. Čuvaju se u Cetinjskom manastiru.

Godine 1886. knjaz Nikola obnavlja manastir. Crkva je dobro očuvana jednobrodna građevina, sa trodjelnim zvonikom na pročelju. Za podizanje konaka veže se knjaževa zamisao da svoje brojne kćerke, ako se ne udaju, zamonaši u ovom manastiru. Prostrana zgrada konaka izgorela je u nekom požaru i do danas je u ruševnom stanju.

Žabljak Crnojevića

Srednjevjekovni utvrđeni grad Žabljak Crnojevića, podignut je na istoimenom brdu u sjeverozapadnom dijelu Skadarskog jezera, na južnom obodu Malog Blata. Po predanju grad-tvrđavu sazidali su Vojislavljevići još u XI vijeku. U istorijskim izvorima prvi put se pominje u XV vijeku, kao prijestonica vladara dinastije Crnojevića.

Tokom svoje duge i burne prošlosti Žabljak je često mijenjao fizionomiju i značaj. U vrijeme Crnojevića, u sistemu gradnje dobio je izgled mletačkog  sistema fortifikacija, jedinstven na ovim prostorima. U okrilju snažnih bedema, imao je sve prateće objekte utvrđenog grada. U periodu otomanske vladavine bio je jedan od najvažnijih uporišta ovog kraja, oko koga su vođene žestoke borbe. 

Žabljak Crnojevića je podignut na vrhu uzvišenja, kod ušća Morače u Skadarsko jezero i dominira  živopisnim krajem jezera.

O prošlosti Žabljaka Crnojevića svjedoče i različiti kulturni slojevi. Najstariji djelovi bedema su iz vremena prije upotrebe vatrenog oružja. Oni su zidani pritesanim kamenom u krečnom malteru, nešto mlađi su oni karakteristični za mletačko graditeljstvo, dok je najmlađi sloj iz turskog perioda .

Grad je bio opasan bedemima, a imao je samo jedan ulaz sa gvozdenim vratima. Tokom vremena, u podnožju utvrđenog grada, razvilo se njegovo podgrađe.

PA