Kada je naš najveći živi slikar Vojo Stanić govorio o ranom odlasku iz rodne Podgorice, u brojnim intervjuima rekao bi prosto „da mu nije legla“. Zamijenio ju je onim širokim vidikom sunčane bokeške pučine Herceg Novog, koji mu je miliji i od Rima i Pariza gdje je kao umjetnik sazrijevao.
Umivena širina
Priliku da na jednom malo većem prostoru osjetite autentičnu geometriju Stare varoši, baš onakvu kakva je bila vjekovima, imate isključivo u Džeher mahali. Valjda zato što je uska, vijugava ulica toliko skučena i zbijena, da nije postojala šansa da se ušori u prethodnim decenijama.
Tamo gdje se nadahnutost nadrealizom uklopila u tu suncem umivenu širinu, leže vidici najljepših Vojovih slika i impresija. Po svemu suprotni Džeher mahali, mraku koji se pod njene oronule, sive zidine navuče u ulicu satima prije zalaska i tišine koja svemu daje utisak beznadežne tjeskobe. I tako već decenijama - a mnogo ih je prošlo od Vojove mladosti, jer naš najslavniji živi slikar gazi 95. godinu.
Onaj koji je ulicu uporedio sa katakombom na otvorenom, nije pogriješio - jer za vrijeme Turaka to je bio jedini dominantno hrišćanski dio Stare varoši. Sačuvano je predanje o nikada otkrivenoj, tajnoj crkvi koju su mještani organizovali sa oltarom u jednom sobičku - jer put do crkve svetog Đorđa pod Goricom nije bio siguran.
Cvjetanje života
Biće da je Vojo bježao od nečega, mnogo zlokobnijeg od prostorne zbijenosti za dušu umjetnika - a to je zadah propadanja koji je već za njegove mladosti pratio Džeher mahalu. Jer ulica koja grabi od Sahat kule put Tećije, dijela Stare varoši bliže Ribnici i Mostu braće Zlatičanina, tokom dugog perioda od nekoliko decenija na prelazu između dva vijeka, ipak je vrvila od života.
Pamti se da se baš tada i na tom potezu, od željezničke stanice gdje se „ćiro“ zaustavljao nedaleko do Sahat kule do Tećije, zbilo oko 150 zanatskih radnji i dućana! I tada je, za vrijeme kralja Nikole, Džeher mahala cvjetala od života i stvaranja, a njeni mještani njegovali poseban senzibilitet. Apsolutno umjetnički - jer je iz tog zanatluka i radinosti iz stare podgoričke porodice Stijović iznikao upravo naš najslavniji vajar Risto. Njegovom oronulom rodnom domu, tu na početku ulice, prošle godine sa debelim razlogom namijenjena je restauracija.
Tu u komšiluku živjele su i Lubarde - rođaci slavnog ljubotinjanina, slikara Petra, koji je u Staroj varoši neko vrijeme učio „zanat“. I to u dvorištu kuće Čubranovića (sada restoran „Biblos“), najstarije kuće očuvanog prvobitnog izgleda u gradu - iz 1630. godine! A koliko je to davno i dragocjeno, svjedoči, na primjer, činjenica da je najstarija očuvana kuća u Beogradu sagrađena cijeli vijek kasnije.
Miris prisustva
I baš tu, u prostoru koji se mjeri jedva dvocifrenim brojem metara od Ristovog doma, odrastao je Vojo Stanić! Prvobitno vajar - dok nije, poslije prvog putovanja u Pariz, postao opčinjen nadrealizmom.
Imenom Petra Lubarde nazvana je jedna od glavnih starovaroških ulica, ona što vodi od Prirodnjačkog muzeja ka džamiji Osmanagića. Svakodnevni prolaznici i mještani posvjedočiće da je jedna od najušorenijih, okupirana betonom, zatrpana malterom i eloksiranošću.
Na rodnoj kući Voja Stanića neko vrijeme stajala je tabla sa informacijom da je naš slavni slikar tu rođen. Potom je maknuta, valjda od bruke - s obzirom na to u kakvom je stanju straćara... Na kraju, ostaju slike velikog majstora na kojima odsutnost možda najbolje svjedoči o nečijem prisustvu. I ostaje sam Vojo, koji će ljepše od svih govoriti o duhu „slikarske katakombe“.
Stojan STAMENIĆ
FOTO: Stojan Stamenić
