Preduzimanje mjera za zaštitu i unaprijeđenje zdravlja kao i poboljšanje kvaliteta vazduha u životnoj i radnoj sredini kao i ambijentalnog vazduha je domenu lične i društvene odgovornosti svih elčemenata društva - pojedinaca ali i pravnih lica.
U nastavku teksta pročitajte savjete Instituta za javno zdravlje Crne Gore o tome kako da smanjite posljedice zagađenja vazduha, kao i koje kategorije stanovništva su pod većim rizikom.
Ko je u posebnom riziku?
Rizk od narušavanja zdravlja kao posljedice udisanja i izloženosti praškastim česticama (PM česticama) u zagađenom vazduhu nije jednak za sve kategorije stanovništva – neke kategorije stanovništva su pod većim rizikom i one uključuju:
Osobe sa bolestima srca i krvnih sudova,
Osobe sa hroničnim bolestima pluća i organa za disanje ,
starije osobe i djecu koje su i pod najvećim rizikom od izloženosti ovim česticama.
trudnice, i novorođenčad
gojazni
osobe sa hrničnim metaboličkim bolestima kao što je dijabetes
Posljedice kratkotrajnog izlaganja
Kao posljedica kratkotrajnog izlaganja zagađenom vazduhu i kod zdravih ljudi nastaju simptomi kao što su su iritacija sluzokože očiju, nosne šupljine i grla, kašljanje, stezanje u grudma, otežano disanje. Ovi simptomi nastaju privremeno i nestaju kada se popravi kvalitet vazduha.
Opasnosti za djecu
Kod djece postoji veća vjerovatnoća da će biti izložena zagađenom vazduhu, jer često provode više vremena na otvorenom, učestvuju u različitim aktvnostima i igri, a pritom udišu više vazduha po kilogramu tjelesne težine u odnosu na odrasle osobe. Djeca su takođe osjetljivija na zagađennje vazduha u odnosu na odrasle obzirom da su njihovi disajni putevi još u fazi razvoja. Osim toga, kod djece postoji veća vjerovatnoća za javljanja astme u odnosu na odrasle, što dodatno povećava rizik.
Opasnosti za hronično oboljele
Osobe s bolestima srca i krvnih sudova uključuju sve osobe s poznatim bolestima koronarnih arterija, ishemijske bolesti srca, osobe koje imaju ili su imale anginu i/ili srčani udar, operacije na srcu (npr. stent, bajpas), zatajenja srca, aritmije, periferne vaskularne bolesti, prolazne ishemijske napade ili cerebrovaskularne bolesti. Kod osoba sa bolestima srca i krvnih sudova, izlaganje zagađenom vazduhu će uzrokovati pogoršanje simptoma i bolesti čak i ako se simptomi ne osjećaju neposredno. Ova grupa uključuje i starije osobe, jer postoji vjerojatnoća da imaju nedijagnostifikovane bolesti srca i krvnih sudova, kao i osobe s višestrukim faktorima rizika, kao što su osobe sa šećernom bolesti, visokim krvnim pritiskom, povišenim holesterolom, osobe koje konzumiraju duvan i sl.
Osobe koje imaju neku bolest pluća i organa za disanje (uključujući astmu i hronične opstruktivne bolesti pluća), neće biti u mogućnosti da dišu duboko i snažno kao što to inače čine kada vazduh nije zagađen. Ove osobe mogu iskusiti simptome kao što su kašalj, bol u grudima, otežano disanje, zamor.
U slučaju javljanja navedenih simptoma potrebno je obratiti se izabranom ljekaru, kao i slijediti uputstva u pogledu uzimanja terapije i liječenja bolesti kod pacijenata koji su na terapiji.
U pogledu posljedica dugotrajnog izlaganja zagađenom vazduhu Institut za javno zdravlje je u saradnji sa ekspertima Svjetske zdravstvene organizacije i partnerskim institucijama u Crnoj Gori krajem 2015 i početkom 2016 godine sproveo studiju procjene uticaja zagađenja vazduha na zdravlje u Crnoj Gori koja je obuhvatila gradove Pljevlja, Podgoricu i Nikšić. Podaci iz studije ukazuju na to da su više od 250 prijevremenih smrtnih slučajeva i 140 prijema u bolnicu na godišnjem nivou u ova tri grada, kao i niz drugih zdravstvenih posljedica direktno povezani sa izlaganjem PM česticama čije su koncentracije premašivale preporučene koncentracije od strane Svjetske zdravstvene organizacije.
Znatan dio ovoga uticaja se može pripisati zagađenju vazduha koji se javlja u zimskim mjesecima usljed sagorijevanja kako čvrstih goriva (drveta i uglja) koja se koriste za grijanje u domaćinstvima, povećanim intezitetom saobraćaja, tako i meterološkim uslovima koji pogoršavaju zagađenje u zimskom periodu. Sagorijevanje čvrstih goriva za potrebe pripreme hrane i grijanje takođe značajno povećava ukupnu izloženost zagađenom vazduhu stanara kuća koje koriste čvrsto gorivo za kuvanje i grijanje zbog direktnog stvaranja zagađenja u zatvorenim prostorima.
Preporuke zapostupanje tokom trajanja povišenog zagađenja vazduha
Smanjite i održavajte fizičku aktivnost na niskom nivou;
Izbjegavajte aktivnosti na otvorenom pri kojima dišete brže ili dublje. Preferirajte šetnju umjesto trčanja ili aktivnosti u unutrašenjem prostoru.
Izbjegavajte prometne ulice i saobraćajnice gdje je koncentracija respirabilnih čestica veća usled zagađenja koja potiču od prevoznih sredstava (automobila, kamiona i sl.).
Boravite u zatvorenom prostoru u području sa što je moguće čistijim vazduhom. Naročito je bitno da bezbijediti da je prostorija za spavanje najmanje ugrožena spoljašnjim i unutrašnjim zagađenjem. Dobar izbor je da prostorija obavezno bude bez uređaja za grijanje prostora fosilnim gorivima. Ako soba ima prozore koji su okrenuti ka saobraćajnici ili treba ih držati zatvorene.
Koristite klima uređaje ili sisteme grijanja koji imaju odgovarajuće filtere ili su dizajnirani tako da ne uvlače spoljašnji vazduh u prostorije za boravak. Ako grejno tijelo pruža mogućnost korišćenja svježeg spoljašnjeg vazduha, treba onemogućiti unos svježeg vazduha spolja.
Redovno održavajte i čistite filtere vazduha, kako bi se omogućio dobar protok vazduha u zatvorenom prostoru. Uređaji za prečišćavanje vazduha mogu pomoći u popravljanju kvaliteta vaduha u zatvorenom prostoru, ali treba voditi računa da se ne koriste ovakvi uređaji koji proizvode ozon, jer će se u tom slučaju povećati zagađenje u stambenom prostoru.
Smanjite zagađenje vazduha u vašem domu tako što ćete ukinuti pušenje u prostorijama u kojima boravite, sisteme grijanja prilagoditi i primjenjivati one koji ne stvaraju unutrašnje zagađenje i PM čestice, izbjegavati korišćenje svega što sagorijeva kao što je drvo u kaminima, otvorenim ložištima, uređaje za grijanje prostorija fosilnim gorivima, plinske šporete i šporete/peći na čvrsta goriva.
Vodite računa pri održavnju čistoće u zatvorenim prostorijama. Čišćenje pokreće čestice koje se već nalaze unutar vaših prostorija, stoga treba po mogućnosti koristiti usisivače koji imaju filtere koji zadržavaju čestice u visokom procentu (npr. HEPA filter). Pri čišćenju treba dati prednost vlažnom čišćenju koje može pomoći u smanjenju količine prašine.
Kada se kvalitet ambijentalnog vazduha poboljša, treba otvoriti prozore i provjetriti prostorije.
Obične maske koje se koriste za zaštitu od prašine nisu efikasne. Ove maske su dizajnirane za čestice većeg promjera i neće zaštititi vaša pluća od malih čestica, kao što su respirabilne čestice promjera 10 µm ili 2,5 µm. Šalovi i marame oko glave takođe neće pomoći.
Pratite preporuke od strane Agencije za zaštitu prirode i životne sredine kao i vremensku prognozu kako bi što bolje planirali aktivnosti za vrijeme kada se poboljša kvalitet vazduha, kao što je na primjer pojava vjetrova koji doprinose čišćenju vazduha. Kada se kvalitet ambijentalnog vazduha poboljša iskoristite ovo vrijeme da boravite na otvorenom.
Pratite uputstva lokalne higijensko-epidemiološke službe i Instituta za javno zdravlje u cilju prevencije i zaštite zdravlja u slučajevima povećanog zagađenja vazduha.
