SNP kao politički arbitar

Socijalistička narodna partija nastala je 1997. godine cijepanjem do tada jedinstvene Demokratske partije socijalsta. Nakon predsjedničkih izbora, na kojima je Milo Đukanović u drugom krugu pobijedio dotadašnjeg predsjednika Crne Gore Momira Bulatovića,SNP se politički i ideološki pozicionira kao stranka koja podržava, kako se tada govorilo, „Jugoslaviju bez alternative“, državu čiji je simbol bio Slobodan Milošević, kasnije optužen za ratne zločine.

Pisac i publicista Šeki Radončić za Gradsku televiziju kaže da je SNP, iako nominalno socijalistička, od svog osnivanja do danas ostala konzervativna, desničarska i proruska partija.

“Desnica DPS-a, njen radiklani dio, 1997 napravio je svoju stranku, predvođenu Momirom Bulatovićem, koji je nakon partijskog poraza od Đukanovića u DPS-u, otišao radikalno udesno”, pojašnjava Radončić.

Socijalistička narodna partija Momira Bulatovića bila je ekspozitura Socijalističke narodne partije Srbije i Slobodana Miloševića sa kojom je djelovala u saglasju. Bila je i ostala antizapadna stranka koja je podržavala Miloševićevu ratnu i osvajačku politiku u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini kao i djelovanje vojske i policije Srbije na Kosovu, kazao je za Gradsku RTV analitičar Zlatko Vujović. Ocijenio je da je Momir Bulatović, na kraju, podijelio sudbinu Slobodana Miloševića.

“Padom Slobodana Miloševića 5. oktobra 2000. godine, njegovi podržavaoci, saveznici u Socijalističkoj narodnoj partiji, smijenili su i Momira Bulatovića, koji je protjeran iz partije i donio je odluku da formira novu Narodnu socijalističku stranku. Tu se nije dugo zadržao, jer partija nije imala neku stvarnu podršku i bila je potpuno potisnuta od tada dominantno prosrpske partije u Crnoj Gori, koju je predstavljala Socijalistička narodna partija”, ističe Vujović.

Kao produžena ruka Miloševićeve ratne politike, SNP u to doba formira jednu od najzloglasnijih vojniih jedinica na prostoru bivše Jugoslavije, tzv Sedmi bataljon. Riječ je o svojevrsnoj paravojnoj formaciji, čiji su članovi uglavnom bili bivši ratnici na teritorijama nekadašnjih jugoslovenskih država nad kojima je Miloševićeva Srbija izvršila agresiju 90-ih, kao i ljudi sa ozbiljnim kriminalnim dosijema.

“Sjećamo se iz tog perioda da je tek varnica falila da Crna Gora eksplodira i stvarno dođe do strašnog pokolja. U to vrijeme bile su objavljene informacije da crnogorska policija, njen rezervni sastav, i crnogorske patriote imaju 25 hiljada ljudi, što naoružani što nenaoružani. Sedmi bataljon je, sa druge strane, bio izuzetno naoružan. Bog i Milo Đukanović su spasili da u Crnoj Gori ne izbije građanski rat”, kaže Radončić.

U vrijeme NATO intervencije na SRJ marta 1999. godine, tadašnji lider SNP-a i predsjednik jugoslovenske Vlade Momir Bulatović na glavnom gradskom trgu u Podgorici, u ratnoj i izuzetno zapaljivoj atmosferi, održao je miting na kojem je svojim pristalicama poručio da će se „MUP Crne Gore staviti pod komandu Vojske Jugoslavije ili ga neće biti“. Tadašnji potpredsjednik Savezne Vlade i ministar vanjskih poslova SRJ Vuk Drašković je u emisiji Aritmija na Televiziji Crne Gore u ljeto 2000. godine, pozivajući se na stenogram sa sjednice Savezne Vlade, kazao da je tadašnji premijer i predsjednik SNP-a Momir Bulatović tokom NATO intervencije tražio podršku od ministara za angažovanje Vojske Jugoslavije kako bi smijenio legitimno izabranu vlast u Podgorici. Ministri iz Srpskog pokreta obnove, kazao je tada Vuk Drašković, na čelu sa tadašnjim ministrom kulture SRJ Milanom Komnenićem, tome su se oštro suprotstavili navodeći da je bolje da svi članovi Vlade poginu tog trenutka, nego da jedna glava u Crnoj Gori padne. Tako je, tvrdi Vuk Drašković,spriječena katastrofa i krvoproliće, koje je očito spremao predsjednik jugoslovenske Vlade i šef SNP-a Momir Bulatović. Drašković je ponovio da stenografske bilješke sa pomenute sjednice Vlade u Beogradu to potvrđuju.

Momir Bulatović je, tvrdi Radončić, iz osvete prema Đukanoviću i novoj antimiloševićevskoj i prozapadnoj politici DPS-a, postao marioneta Slobodana Miloševića i njegov saučesnik u zločinima na prostoru bivše Jugoslavije. Kada je 28. juna 2002. godine Slobodana Miloševića Vlada Srbije izručila Haškom tribunalu, koji ga je optužio za najstravičnije zločine počinjene nakon II svjetskog rata, Momir Bulatović je stao na čelo tzv. Odbora zaštite lika i djela Slobodana Miloševića.

“SNP je nastao iz šinjela Momira Bulatovića, Momir Bulatović je izaša iz šinjela Slobodana Miloševića, a Slobodan Milošević je izašao iz šinjela velikosrpske politike”, ističe Radončić.

U SNP-u je bilo svega – od unionističkih, prosrpskih, nacionalističkih do lijevih ideja, navodi Zlatko Vujović. Na prvim izborima na kojima su nastupali 1998. godine, napravili su dobar rezultat, da bi kasnije, usljed loših koalicionih dogovora, SNP gubio svoju snagu.

“Moć Socijalistčke narodne partije se krunila, ona je kao partija propadala, ali je ostala istrajna u svojoj ideološko – političkoj orjentaciji. Sve više su postajali prosrpska, a manje lijeva partija, jer su uvijek bili unionistička stranka. Posljednjih godina postaju sve više klerikalna partija i mnogo su bliskiji sa Crkvom Srbije”, pojašnjava Vujović.

Za razliku od DPS-a, Socijalistička narodna partija nije se nikada distancirala od Miloševićeve ratne politike 90-ih.

“Za razliku od DPS-a koji je napravio otkon od tih stvari – bilo u deklaracijama, osudama, izvinjenjima. Gospodin Đukanović se javno izvinio u RH, u prisustvu tadašnjeg predsjednika Mesića, za sve što su crnogorski građani u RH uradili. To nikada nismo čuli od SNP-a. SNP nikada nije osudio, ogradio se, napravio distancu u odnosu na ono što je bila zvanična politika”, kaže Vujović.

Iako je bio opozicija u Crnoj Gori, SNP je bio vlast na saveznom nivou, podsjeća Vujović, pa su funkcioneri te partije, Momir Bulatović, Zoran Žižić i Dragiša Pešić, od 1998. do 2003. pokrivali mjesto premijera u Saveznoj Vladi.

“Imali su kontinuitet korišćenja državnih resursa, saveznih u tom trenutku, sve dok nije 2002. potpisan Sporazum o stvaranju nove državne zajednice Srbije i Crne Gore i promijenio se način biranja poslanika čime oni nijesu više imali dominantnu poziciju u Beogradu. SNP nije uspio nikad, niti je dolazio u tu situaciju da napravi otklon od ove politike, ako izuzmemo to da su se odrekli Momira Bulatovića”, naglašava Vujović.

U septembru 2000. godine Milošević organizuje savezne izbore, koje je zvanična Crna Gora bojkotovala. Međutim, tadašnji Miloševićevi epigoni, Socijalistička narodna partija, odlučuje da učestvuje na tim izborima, koje organizuje u objektima i uz podršku Vojske Jugoslavije. To je bio pokušaj, kako su poručivali iz DPS-a, da se Crna Gora pretvori u 27. izbornu jedinicu. Kuriozitet predstavlja to što je SNP na tim izborima podržao Slobodana Miloševića za predsjednika SR Jugoslavije, ali je nakon drugog kruga predsjedničkih izbora 5. oktobra 2000. prešao na pobjedničku stranu. SNP je, govorilo se tada, zanoćio sa Miloševićem, a probudio se sa Vojislavom Koštunicom, novim predsjednikom SRJ. Riječ je o političkom pragmatizmu, kaže za Gradsku RTV bivši predsjednik Vlade Srbije Zoran Živković.

“Oni su hteli da ostanu u vlasti, da ostanu na pozicijama odakle mogu da utiču na nešto. Da ostanu na budžetu, rekli bi zluradi. Politika Miloševića je bila apsolutno nerazumna politika I svako ko je potpuno bio uz nju i dosledan do kraja, pogrešio je i smer i pravac”, kaže Živković.

Veliki problem je, ističe, bio što su Vojskom Jugoslavije upravljali kadrovi SNP-a, stavljajući se pod komandu Vojislava Koštunice, a ne Ustava. Nova Vlada Zorana Đinđića tih je godina krenula u odlučan obračun sa zločinačkim nasljeđem Miloševićeve politike, što je SNP, u saradnji sa proruskim kadrovima unutar jugoslovenske i srpske vojne i političke strukture kojom je formalno komandovao Vojislav Koštunica, uporno kočio.

“Nismo mogli da počnemo našu borbu protiv organizovanog kriminala u Srbiji punim plućima, sa svom energijom, dok nismo preuzeli kontrolu nad vojskom. Nije nam vojska trebala u obračunu sa kriminalcima, nego nam je bilo pitanje na koju stranu će ona stati – da li uz Jedinicu za specijalne operacije (JSO) MUP-a Srbije i Milorada Ulemenka Legiju ili na drugu stranu”, pojašnjava Živković.

U međuvremenu, SNP je više puta dijelila i mijenjala svoje predsjedništvo. Iz te stranke, na čijem je čelu bio danas zaboravljeni Srđan Milić, izašle su Demokratska Crna Gora Alekse Bečića i Demokratska narodna partija Milana Kneževića. Nijedna od tih stranaka, na čelu sa SNP-om, navedenim diobama nije dobijala reformski prozapadni karakter. Naprotiv, sve tri stranke ostale su izrazito antizapadne, proruske i velikosrpske orijentacije, upadljivo vezane za najkonzervativniju instituciju u Crnoj Gori – Crkvu Srbije. Reforme su, kaže Zlatko Vujović, moguće, ali kada neka partija pravi otklon, ona mora promijeniti svoje osnivačke akte i program stranke.

“SNP to nije uradio i ne pokazuje apsolutno nikakvu spremnost da napravi otklon od nečega što bismo mogli nazvati kontinuitet političkog djelovanja. Naprotiv, oni se još radikalnije zalažu za neke stavove, koji možda nijesu toliko jasno iskazani u programu. Njihovo djelovanje je mnogo radikalnije nego što je programska pozicija što znači da u takvoj situaciji postoji veliki rizik da ne da nijesu garant evropskih integracija, nego naprotiv”, ističe Vujović.

Ideologija SNP-a pod rukovodstvom novog predsjednika Vladimira Jokovića, na tu funkciju izabranog u avgustu 2017. godine, ne razlikuje se od njegovih prethodnika. Ali, kako navodi Šeki Radončić, Joković mijenja strategiju i prilagođava je trenutnim političkim uslovima, što je u politici legitimno. Politički nepismenih ljudi više u Crnoj Gori nema, pa je na glasačima i koalicionim partnerima da procijene da li je to iskreno ili ne.
Podsjećanja radi, Joković je 2020 godine, gostujući u emisiji Živa istina na Javnom servisu, kazao da je crnogorska nacija nastala 1942. godine u okupiranom Cetinju. Postavlja se, pak, pitanje kako čovjek koji negira crnogrski nacionalni identitet i koji se očito ne odriče proruske, antizapadne i političke ideološke matrice Slobodana Miloševića, može biti i prihvatljiv strankama kojima su cilj evropske i zapadne vrijednosti. Istovremeno, poraz ne samo konstituenata buduće manjinske Vlade nego i cijelog crnogorskog društva je činjenica da baštinici velikosrpske politike danas postaju moralni i svaki drugi arbitri od čije volje zavisi da li će partije, koje su tokom poslednje tri decenije bile na pravoj strani istorije, učestvovati u Vladi čiji bi premijer mogao biti Dritan Abazović.