"General Aleksandar Dimitrijević, koji je tada bio pomoćnik ministra odbrane SCG za obavještajno-bezbjednosne poslove, u naknadnom iskazu govorio je o atmosferi u srpskoj vladi prema referendumu o državnom statusu Crne Gore: „Nema dileme da je tada ovde bilo dosta animoziteta u odnosu na Crnu Goru. Govorim o periodu nakon 2003. godine, kada Vojislav Koštunica dolazi na mjesto premijera Srbije. Iako predsjednik državne zajednice, Svetozar Marović je imao mnogo problema da izađe na kraj sa svim tim pritiscima da Crna Gora odustane od planiranog referenduma. Dobro je da je, na kraju, uopšte uspeo i da ode iz Beograda. No, da ne idemo na tu temu. U vazduhu se osjećalo neprijateljstvo, naročito prema premijeru Đukanoviću kao glavnom zagovorniku i nosiocu ideje nezavisnosti Crne Gore. Ljudi iz Koštuničinog okruženja – Aleksandar Nikitović, Dejan Mihajlov, Rade Bulatović, u to vrijeme šef BIA – uvjeravali su Koštunicu da će rezultat referenduma biti povoljan, to jest, da će uspjeti da Crnu Goru zadrže u okviru zajednice sa Srbijom. Koštunica je to dobijao kao zvanične informacije od svog šefa BIA, od ljudi u svom kabinetu."
Referendumsku kampanju u Crnoj Gori pratili su i „sprovodili” crnogorski dnevni listovi „Pobjeda”, “Dan”, “Vijesti” i “Republika”, kao i dva srbijanska dnevna lista koja su se prodavala na crnogorskom tržištu (“Blic” i “Večernje novosti”), uz ostale elektronske medije. Organizacija CEMI, u svojoj „postreferendumskoj” studiji, uočava da su, za razliku od crnogorskih listova, u pomenuta dva lista iz Srbije pitanja referenduma u Crnoj Gori „gotovo u potpunosti isključena sa naslovnih strana”. U svom konačnom izveštaju, organizacija OSCE je konstatovala da je „predreferendumsko okruženje obilježila aktivna i uopšteno uzev mirna kampanja” i da nije bilo „prijava o ograničavanju fundamentalnih građanskih i političkih prava”.
Međutim, pregled štampe u Srbiji koja je pratila kampanju pred referendum daje sasvim drugu sliku. Odmah pada u oči podatak da su, prije svega, iz javnog diskursa u Srbiji ostala „isključena” suštinska pitanja državne nezavisnosti, a da su u najvećoj mjeri obrađivane teme koje je u prvi plan postavio još Miloševićev režim u vrijeme raskola sa režimom u Podgorici.
Donošenje odluke za održavanje referenduma bio je okidač za pun zamah već uhodane matrice satanizacije. U kampanju su uključeni skoro svi mediji iz Srbije, standardni „spavači”, stručnjaci, anonimni političari, opozicionari iz Crne Gore. Koristi se sve, i dozvoljeno i nedozvoljeno, da se spriječe nezavisnost Crne Gore i njeno pravo na opredeljenje. Zbog toga se za metu ne uzimaju Crna Gora i narod, već lider najveće partije i prvi zagovornik crnogorske državne nezavisnosti Milo Đukanović. Reciklira se sve što je od 1997. godine radila Mirjana Marković, a što je kasnije ponavljano u instrumentalizovanoj „duvanskoj aferi”.
“Politika”, “Večernje novosti”, “Kurir”, “Glas javnosti”, “Blic” i ostala beogradska štampa posmatrala je referendum u Crnoj Gori kao odvajanje jednog čoveka, Mila Đukanovića, i jednog režima od Srbije, a ne kao odvajanje Crne Gore, odlukom cjelokupnog naroda, kao države od Srbije. Polemika između dva premijera Vojislava Koštunice i Mila Đukanovića, vođena početkom februara 2006. godine, o potrebnoj većini za izglasavanje nezavisnosti, predstavljala je tek izuzetak od ovog pravila. Tako je “Blic” citirao Koštuničine riječi da je „neophodno i logično da za takvu odluku glasa bar većina od ukupnog broja birača”.Na te riječi Đukanović je odgovorio da je želeo da vjeruje da će, protivno dosadašnjoj praksi, državni organi Srbije prestati da se upliću u politički život svojih susjeda i zaključio da „takva hegemonistička politika pokazuje pogubnu istrajnost. Tako je bilo devedesetih godina, tako je i danas. Srbija se i dalje više bavi drugima nego sobom. Na štetu svih”.
.Crnogorski opozicioni političar Nebojša Medojević, izvršni direktor Grupe za promjene, bio je i eksplicitan po pitanju prioriteta u vezi sa glasanjem o crnogorskoj nezavisnosti. “Blic” je 14. februara objavio razgovor sa Medojevićem pod naslovom „Važno je srušiti Đukanovića”. Medojević je posebno naglasio da je „smjena režima Mila Đukanovića nakon referenduma u Crnoj Gori, bez obzira na njegov ishod, jedini razlog našeg okupljanja”. Tim riječima on je objasnio zašto se udružio sa liderom SNP-a Predragom Bulatovićem, bivšim ambasadorom SCG u Rimu Miodragom Lekićem i drugim pojedincima u unionističkom bloku.
Nedeljnik “Evropa”, iz pera Željka Cvijanovića, objavio je tekst pod naslovom „Pobjeda i kraj našeg Lakija Lučana”, posvećen Đukanoviću. Cvijanović je, pored već uobičajene, dobro razrađene „kriminalističke” obrade lika i djela crnogorskog premijera, ubacio i „komparativnu analizu” Đukanović–Tuđman, označivši Đukanovića kao sledbenika „Tuđmanove teorije po kojoj nema te operete što ne može postati život pod uslovom da se pjeva dovoljno uporno”. Cvijanović je u tekstu Đukanovića stavio i „uz rame” Hašimu Tačiju, kao deo „tandema” koji dovršava proces raspada Jugoslavije.
Na tom fonu bio je i tekst koji je nešto kasnije objavio “Kurir”, pod naslovom „Adem Demaći mobiliše Crnogorce”, u kojem je prenesena izjava prvoborca albanskog separatističkog pokreta da će „Kosovo i Crna Gora, čim dobiju nezavisnost, formirati savez država!”Tu liniju kampanje slijedili su dalje i drugi tekstovi, naslovljeni poput „Đukanović po meri Albanaca”, u kojem su ponovo navedene izjave Adema Demaćija; potom tekst o izjavi Slobodana Samardžića, savjetnika premijera Vojislava Koštunice, pod naslovom „Milu uzor Albanci”.
“Kurir” se u kampanju uključio sredinom februara, tekstom pod naslovom „Evropska šamarčina za Mila”, u kojem je zaključio da će Đukanović morati da prihvati prijedlog da je neophodno 55% glasova birača koji izađu, koji mu je doneo izaslanik EU Miroslav Lajčak, „jer ga u slučaju da uđe u sukob sa EU i SAD, čeka politički kraj”. Uz to se prenosi i dodatno objašnjenje političkog analitičara iz Podgorice Dragana Rosandića: „Drugim riječima ili zatvor u Italiji ili zatvor u Hagu.” “ Glas javnosti” se pridružio tom tematskom dijelu kampanje tekstom sa „odgovarajućim” naslovom „Kraj ere Mila Đukanovića”.
Kada je krajem februara Glavni odbor DPS-a prihvatio predlog o 55% glasova, kampanja je usmerena ka ukazivanju na veze Đukanovića i SAD. U nizu srbijanskih dnevnih listova, početkom marta su objavljivani tekstovi pod karakterističnim naslovima: „Amerikanci rade za Mila”, „Amerikanci kreiraju kampanju za nezavisnost”, „Odakle ti lova Milo?”.
Početkom marta svi vodeći listovi u Srbiji prenijeli su izjavu Nebojše Medojevića, koju je dao 6. marta podgoričkom “Danu”, o potrebi da Đukanović „kovertira” ostavku u slučaju neuspeha na referendumu. Novine su preplavljene naslovima „Milo da kovertira ostavku”, „Đukanoviću ostavka!”,„Đukanoviću daj ostavku” i sa nešto „umerenijom” porukom – „Ostavka za dan posle”.
Na takvu kampanju reagovao je i sam Đukanović. List “Danas”, u tekstu pod naslovom „Milo Đukanović optužio medije i politiku u Srbiji”, prenio je njegovu sljedeću izjavu: „U posljednjih nekoliko mjeseci nijesam pročitao ni u jednom mediju u Srbiji drugačiji stav o potpuno prirodnom pravu Crne Gore na obnovu nezavisnosti od onog koji se diktira iz jednog, ne medijskog, već državnog centra. Srbija nije izvukla nikakvu pouku iz potpuno pogrešnog odnosa na najavu slovenačkog, hrvatskog, bosanskog ili makedonskog osamostaljivanja. Srbija kao da nije shvatila da je takva politika uglavnom bila na štetu srpskog naroda i države.”
.Dva mjeseca pred referendum, štampa u Beogradu unapred je osporavala regularnost eventualnog izglasavanja nezavisnosti. Za osporavanje regularnosti instrumentalizovana je tzv. „afera Mašan”. glavni akter afere bio je nekadašnji pripadnik jedinice za specijalne operacije Vasilije Mijović, koji je učestvovao u „fingiranom” tajnom snimanju Mašana Buškovića, seljaka iz Zete, prilikom pokušaja navodnih aktivista DPS-a da ga vrbuju. “Blic” je objavio tekst pod naslovom „Kupovina glasova ili nameštaljka”, u kojem je jasno sugerisao navodno neregularne uslove u kojima se sprovodi kampanja u Crnoj Gori. Tim tekstom, kao i nizom tekstova u drugim beogradskim listovima, označen je početak „eksploatacije” „afere Mašan”: „Tajno snimljena kupovina birača”, „DPS kupuje glasove”, „Referendum, laži i video-trake”– bili su naslovi tekstova kojima je ta afera narednih dana održavana u beogradskim medijima.
Na tu aferu direktno je odgovorio Milo Đukanović. On je rekao da će blok koji se zalaže za obnovu džavnosti Crne Gore voditi čistu i pozitivnu predreferendumsku kampanju, zasnovanu na zakonu i naglasio da ga u tome neće omesti „jeftine petparačke priče” i „montaže trećerazrednih obavještajaca”.
Nebojša Medojević, koji je početkom marta izjavio da će na referendum svoj glas dati za nezavisnost Crne Gore, „iako je svjestan da rizikuje da se to shvati kao da je na istoj strani sa crnogorskim premijerom Milom Đukanovićem”, krajem marta je optužio crnogorskog premijera da po cijenu destabilizacije republike i regiona nastoji da ostvari samostalnost Crne Gore. Priča o neregularnosti referenduma zbog postupaka crnogorskog režima nastavljena je tekstovima u “Kuriru”, pod naslovom „Prljava kampanja”,, u “Politici” pod naslovom„Za mjesec dana ’rođeno’ 4.000 novih birača”. I u aprilu su naslovi beogradske štampe u vezi sa referendumom nosili iste poruke: „Đukanović obmanjuje!”, „Besmislen poziv Đukanovića”, „Novi film o kupovini glasova”, „Video snimak autentičan”. “Kurir” je preneo izjave visokih funkcionera tada vladajućeg DSS-a Dragana Šormaza i Đorđa Mamule da referendumska kampanja u Crnog Gori „ne teče mirno” u tekstu pod naslovom „Milo sprema incidente”.
Početkom maja, uslijedila je kratka osjeka bombastičnih naslova koji su ukazivali na neregularnost referenduma, vjerovatno zbog rezultata istraživanja da nezavisnost uživa dovoljnu podršku birača. Naime, krajem aprila, podgorički Centar za demokratiju (CEDEm) objavio je rezultate istraživanja da će na referendum izaći oko 87% birača, a da će njih 56,3% dati glas nezavisnosti. Svjesni tih činjenica, „uređivači” beogradske štampe i sive snage političkog podzemlja koje su stajale iza njih, napravili su kratak predah u negativnoj kampanji protiv režima u Podgorici, vjerovatno uvidevši kontraefekte svojih poruka.
Povratak „u kolosek” uslijedio je nedelju dana pred održavanje referenduma. “Kurir” je objavio tekst pod naslovom „Milo u panici krši pravila”. Istog dana u “Politici “se pojavio opširan tekst pod naslovom „Šverc naočigled svih”, u kojem je „iz pera” svog dopisnika iz Berlina naširoko izvršila najnoviju „kriminalističku” obradu već nekoliko godina eksploatisane „duvanske afere”. “Glas javnosti” je poslednjeg dana pred izbornu tišinu prenio poziv predsjednika srpskog nacionalnog vijeća Kosova i Metohije i sjevernog Kosova Milana Ivanovića u tekstu pod naslovom „Crnogorci, glasajte protiv nezavisnosti”.
Nakratko po održavanju referenduma, mediji u Srbiji objavljivali su tekstove u kojima su ospo- ravani rezultati referenduma, da bi nakon što su Skupština (5. juna) i Vlada Srbije (15. juna) pri- znale državu Crnu Goru, ova tema izgubila značaj.”
(Dr Kosta Nikolić, Dr Nebojša Popović: Bratska hajka, Crna Gora – jedna osporavana državnost, Beograd, 2013)
GOVOR MRŽNJE - PODSTREKIVAČKI JEZIK U MEDIJIMA
(Studija slučaja: Medijsko izvještavanje povodom referduma o nezavisnosti Crne Gore 2006)
Mr Željko Rutović, "Medijska kultura" #1/2010
.
Zaista praštaj, Gospodaru
Na primjeru spomenika kralju Nikoli crnogorska vlast je pokazala kako nedosljednost može biti - vrlina, a opozicija, obrnuto. No, ničije pozivanje na prošlost nije niti može biti zamjena za vlastitu odgovornost. Molba za opraštaj Gospodaru i spomenik ispred Crnogorskog parlamenta dobiće smisao samo ako Crna Gora nakon lutanja začetih slomom države koju su stvarali Petrovići - pronađe svoj put.
.Nije slučajno: ni to što je Crna Gora podigla prvi spomenik svom posljednjem suverenu knjazu i kralju Nikoli I, baš sada, ni to što je taj spomenik otkrio crnogorski premijer Milo Đukanović uz riječi izvinjenja: “Praštaj, Gospodaru”, a još manje što je to učinjeno u Podgorici, na dan oslobođenja, gradu za čije ime se vezuje gubitak crnogorske državnosti, 1918.godine.
Kao što nije slučajno što se na kralja Nikolu, ovih dana, pozivaju i oni koji se javno kao čelninik NS Predrag Popović, diče odsudnim doprinosom njegove stranke, prisajedinjenju Crne Gore – Srbiji, 1918.godine. Ili, što akademik Matija Bećković priziva kralja Nikolu u pomoć da ubijedi Crnogorce da ne učine ono što su naumili “sa sobom i svojim obrazom”, svojom državom.
Kralj Nikola je dobro ili pogrešno pročitan, zavisno kako kome odgovara, pa su podizanje spomenika jedni propratili sa tugom, drugi sa veseljem; mada ima i onih koji su to doživljeli zajedno. Nastranu što je i sam kralj Nikola doprinio toj konfuziji: u svojoj šezdesetogodišnjoj vladavini mijenao je mišljenje, strategiju i taktiku, pa danas svako iz perioda koji mu odgovara uzima što mu drago.
I eto protivurječnosti: Kralj jeste srbovao, ali je bio za suverenu Crnu Goru.
Ako je bio za svesrpsko ujedinjenje, što stalno pominju neki eksperti za Nikolinu “nacionalnu veličinu” i “kosmičku širinu”, zašto je onda detronizovan?
Ozbiljni istoričari nemaju dilemu da je kralj Nikola velikim dijelom žrtva svoje nacionalne ideologije i politike koja je uzrokovala raskol u Crnoj Gori, čije smo žrve i mi danas. Njegova sudbina, na neki način, označila je paradigmu pojave “čekanja” u Crnoj Gori, prepoznatljive u čitavom XX vijeku. “Dok su jedni ostajali vjerni zakletvi položenoj njemu i čekali njegov povratak, drugi su se već zakleli Karađorđevićima, dok su jedni ostajali vjerni zakletvi Petru II i očekivali njegov povratak, drugi su već uveliko bili sa Titom, dok su jedni ostajali vjerni Titu, drugi su očekivali Staljina”, skicira to poznati istoričar dr Šerbo Rastoder.
Žestina tih razlika tipična je za društva kolektivne psihologije i nedemokratska društva, jer je u središtu identifikacija sa “gospodarem i vođom”, čega ima i danas.
No, crnogorska vlast u liku Mila Đukanovića upravo je pokazala kako nedosljednost može biti – vrlina, a opozicija, obrnuto.
Jer: bili su jedno kada su krajem 80- tih kormilo države i sudbinu Crne Gore povjerili beogradskim gazdama. Godine su to kada su se sjetili kralja Nikole i njegove pjesme-zova “Onamo, onamo”, pa su, da isprave nepravdu, u Crnu Goru prenesene kraljeve kosti, nakon što su 68 godina počivale u tuđini. Tada je akademik Bećković sa podgoričkog centralnog trga na mitingu iste Narodne stranke kukao da je rođen prije nastanka crnogorske nacije i da se nada da će ona umrijeti prije njega. Malo je bilo onih koji su se javno suprostavili toj suludoj najavi, niko iz DPS-a.
Tada su zajednički sanjali velikosrpski san, a otrežnjenje, za jedne, nastalo je tek, zaokretom 1997.godine. Godinu dana potom , uslijedilo je Đukanovićevo žaljenje Hrvatima za besmisleni rat kod Dubrovnika.
Sada Đukanović, opet u naše ime, traži oproštaj i od Gospodara, što je dobro, pod uslovom da sebe ne vidi u ulozi gospodara. No, njegovo pozivanje na prošlost nije niti može biti zamjena za odgovornost i nove postupke: sami smo vlasnici svoje sudbine. Zato, molba za opraštaj Gospodaru i spomenik ispred Crnogorskog parlamenta dobiće smisao samo ako Crna Gora nakon lutanja začetih slomom države koji su stvarali Petrovići - pronađe svoj put. Ako u svijet integracija ovaj put ne uđe prisajedinjena bilo kome. Već bude svoja i ravna sa svima.
(Branko Vojičić, Monitor,23.decembar 2005)
