Crkva Rođenja Bogorodice, poznata kao Vlaška crkva, podignuta je sredinom XV vijeka. Današnji oblik dobila je 1864. godine.
Na Cetinju se nalaze tri velike hrišćanske svetinje. U Cetinjskom manastiru čuvaju se: ruka Sv. Jovana Krstitelja (ruka koja je krstila Isusa Hrista) i čestica Časnog Krsta Gospodnjeg (dio krsta na kojem je razapet Isus Hrist); a u zgradi Vladinog doma u Plavoj kapeli: ikona Presvete Bogorodice Filermose.
Zetski dom, zgrada kraljevskog pozorišta izgrađena 1888.godine.
Biljarda, Njegoševa rezidencija izgr. 1838. godine – danas Njegošev muzej.
Dvorac kralja Nikole iz 1867. godine, danas je Dvorski muzej.
Mauzolej Petru II Petroviću Njegošu na Lovćenu je sagrađen je 1972.
Žabljak, prijestonica Crnojevića na Skadarskom jezeru je iz XV vijeka.
Istorijsko jezgro Cetinja začeto je 1484. godine i čini stari dio grada.
Bolnica “Danilo I”, u funkciji od 1875. godine.
Crkva sv. Nikole, Riječki Grad, Rijeka Crnojevića iz 1475 – 1743. godine
Most knjaza Danila na Rijeci Crnojevića, zidan 1853. godine.
Kuća u kojoj se rodio vladika Rade, Njeguši iz XIX vijeka – danas muzejski prostor Njegoševog muzeja, Cetinje.
Manastir Ćelija, Dobrsko selo iz XV – XVIII vijeka.
Crkva Uspenja Bogorodice, Resna, Bjelice nastala je u XVI – XVII vijeku.
Crkva Blagovještenja, Jeksa, Čukojevići nastala 1620. godine.
Obod Crnojevića – Riječki Grad na Rijeci Crnojevića je iz 1475. godine.
Mlin Ivana Crnojevića, nekadašnja vodenica iz XV vijeka.
Crkva sv. Jovana Krstitelja, Blace, Bjelice – po tradiciji je iz XV vijeka.
Crkva u Čistom Polju, Ljubotinj – mala crkva nepoznate posvete i vremena nastanka.
Crkva Uspenja Bogorodice, Rajičevići, Njeguši obnovljena je 176o. godine.
Apoteka u Njegoševoj ulici br. 17, zgrada u kojoj je bila prva državna apoteka u Crnoj Gori iz druge je polovine XIX vijeka.
Zaštićeno kulturno- storijsko jezgro Cetinja:
Cetinjski manastir
U podnožju Orlovog krša, na mjestu na kojem se nalazio dvor Ivana Crnojevića, vladika Danilo Petrović podigao je 1701. godine Cetinjski manastir. U konstrukciju manastira ugrađeni su arhitektonski elementi sa razorenog Crnojevića manastira.
Jezgro manastirskog kompleksa predstavlja jednobrodna crkva skromnih dimenzija, posvećena Rođenju Bogorodice i u njoj je smješten ikonostas iz sredine XIX vijeka – rad grčkih majstora. U južnoj pijevnici smješten je ćivot sa moštima Svetog Petra Cetinjskog, dok se pri samom ulazu nalaze grobnice sa ostacima knjaza Danila Petrovića i velikog vojvode Mirka Petrovića.
U manastiru su pohranjene dvije velike hrišćanske relikvije – ruka Svetog Jovana Krstitelja i čestica Časnog Krsta Gospodnjeg.
U takozvanom Njegoševom konaku, nalazi se i manastirski muzej, koji, po bogatstvu i raznovrsnosti eksponata, predstavlja najznačajniju muzeološku instituciju te vrste u Crnoj Gori.
Cetinjski manastir, skladna arhitektonska cjelina u samom jezgru grada, danas je simbol crnogorske duhovnosti, slobodoljublja i prosvjetiteljstva.
Dvorska crkva na Ćipuru
Na mjestu porušenog sjedišta zetske mitropolije i hrama Ivana Crnojevića iz XV vijeka, posljednji crnogorski suveren Nikola I Petrović Njegoš otpočeo je 1886. godine izgradnju dvorske crkve. Ova građevina je, međutim, naknadno morala biti porušena zbog loše izvedenih radova.
.Izgradnja je obnovljena pod kraljevim nadzorom 1890. godine, a radovi su povjereni Milošu Lepotiću. Crkva posvećena Rođenju Bogorodice sagrađena je od bijelog tesanika, a izuzetno vrijedan ikonostas uradili su ruski zografi krajem XIX. vijeka. Iznad vrata je takođe postavljen vladarev ktitorski natpis.
.Crkva na Ćipuru je proglašena kulturnim dobrom 1961. godine, odlukom br. 01-738/1 od 3. jula, a stupanjem na snagu novog statuta Narodnog muzeja 2012. godine ušla je u sastav Istorijskog muzeja Crne Gore.
.Koncem 80-ih godina XX vijeka izvršena su arheološka iskopavanja na lokalitetu Ćipur i tom prilikom ponovo su ugledali svjetlost dana stari temelji manastirskog kompleksa Crnojevića. Na ovom mjestu je, između ostalog, radila i prva ćirilična štamparija na Balkanu. Originalni stubovi i kapiteli dislocirani su sa lokaliteta u stalnu postavku tada novoosnovanog Istorijskog muzeja, a na njihovo mjesto su postavljene kopije koje se mogu i danas vidjeti.
.1989. godine iz ruske crkve u San Remu na Ćipur su prenijeti posmrtni ostaci crnogorskog kralja NIkole i njegove supruge Milene.
.Crkva na Ćipuru i konzervirani temelji starog manastira Prečiste Bogorodice danas predstavljaju integralnu arhitektonsku cjelinu i izuzetnu turističku atrakciju.
Vlaška crkva
Crkva Rođenja Bogorodice, poznata i kao Vlaška crkva, podignuta je u XV vijeku. Današnje obrise dobila je 1864. godine.
U okolini crkvenog dvorišta nalazi se jedinstvena ograda – formirana od cijevi pušaka zaplijenjenih u crnogorskim oslobodilačkim ratovima protiv Turaka u razdoblju od 1858. do 1878. godine.
Kod ulaza, sa obje strane, nalazi se po jedan srednjevjekovni nadgrobni spomenik – stećak, ukrašen reljefnim predstavama. Spomenici potiču sa kraja XIV ili samog početka XV vijeka.
Vlaška crkva danas se nalazi u samom središtu Cetinja i, zajedno sa spomenikom Lovćenska vila predstavlja jedan od najprepoznatljivijih gradskih motiva.
Reljef Crne Gore
Nakon što je austrougarska vojska izvršila proboj lovćenskog fronta i zauzela Cetinje 1916. godine, u južnom krilu Biljarde, gdje je bio smješten i glavni štab okupacionih snaga, podignut je zastakljeni objekat na dva nivoa sa reljefnom kartom Crne Gore u srazmjeri 1 : 10.000. Reljef, na kojem se pored ostalog vide i dijelovi Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Albanije i Srbije, napravljen je od betonske mase na kamenoj podlozi, na osnovu preciznih austrijskih topografskih mapa i premjera zemljišta rađenog za ono vrijeme najsavremmenijim sredstvima. Za određivanje visinskih kota na karti korišćena je mreža tankih metalnih šipki (najvjerovatnije se radilo o komadima armatura), oko kojih je međuprostor ručno popunjavan, da bi odgovarao prikazu zemljišta. Površina je naknadno detaljno oslikana, tako da sadrži sve relevantne podatke o putnoj mreži onoga vremena, vodenim površinama, šumama i naseljenim mjestima. Radi lakšeg pregleda karte, iznad njenog centralnog dijela podignut je most, sa kojeg je bio vidljiv svaki detalj.
Pored austrougarskih vojnih kartografa u izgradnji su učestvovali i crnogorski ratni zarobljenici, među kojima je bio i naš poznati vajar Marko Brežanin.
Stari zaštitni objekat uklonjen je početkom 80-ih godina XX vijeka i zamijenjen zastakljenom metalnom konstrukcijom paviljona koji se može i danas vidjeti
Spomenik potopljenim dobrovoljcima kod Medove Lovćenska Vila
Spomenik Lovćenska vila, rad akademskog vajara Rista Stijovića, podignut je 1939. godine a otkriven na Spasovdan 06. juna 1940 godine, kao oličenje visokog patriotizma, herojstva, viteštva i požrtvovanja naših iseljenika, koji početkom decembra 1915 godine pohitaše čak iz Amerike, da svoje živote stave na oltar otadžbine Crne Gore.
Grob Vladike Danila na Orlovom kršu
Mauzolej na Orlovom kršu, posvećen crnogorskom vladici Danilu Petroviću, podignut je povodom proslave dvjestogodišnjice dinastije Petrović Njegoš 1896. Kako stoji u "Glasu Crnogorca" od 6. oktobra iste godine, projekat je realizovan "po nacrtu Njezina Visočanstva knjaginjice Jelene i po nastojanju g. inđinjera Radovića". U istorijskim izvorima se takođe navodi da su u projektu učestvovali francuski arhitekta Fruše i vajar Votijer.
.Sa ove dominantne kote iznad cetinjskog manastira, koja decenijama predstavlja omiljeno lokalno izletište i turističku atrakciju, pruža se pogled na staru crnogorsku prijestonicu i čitav lovćenski masiv.
Da je ovo mjesto bilo interesantno i u daljoj prošlosti, svjedoči činjenica da su krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih godina 20-og vijeka u njegovoj neposrednoj blizini pronađeni ulomci stare keramike, koji se danas čuvaju u Narodnom muzeju.
.Stupanjem na snagu novog statuta Narodnog muzeja Crne Gore iz 2012. godine, ovaj spomenički kompleks od izuzetne važnosti, koji je proglašen kulturnim dobrom 1957. godine (odlukom br. 1083/1-57), ulazi u sastav Istorijskog muzeja Crne Gore, zajedno sa još dvije arhitektonske cjeline slične namjene - Njegoševim mauzolejom na Lovćenu i dvorskom crkvom na Ćipuru, gdje su sahranjeni posmrtni ostaci osnivača Cetinja Ivana Crnojevića i posljednjeg crnogorskog vladarskog para.
.
Guvno (cjelina sa crkvom Preobraženskom); Ivanova Korita
Kuća u kojoj se rodio Vladika Rade; Njeguši
U zaseoku Erakovići na Njegušima, u arhitektonskom ansamblu kuća dinastičke porodice Petrović, nalazi se Njegoševa rodna kuća, koju je Njegošev stric Petar I Petrović podigao 1779. godine. Kuća u kojoj se rodio vladika Rade, više puta je obnavljana. Jednostavna izdužena građevina 1973. godine adaptirana je u memorijalni muzej posvećen Njegošu. Muzej sadrži predmete pokućstva njeguške kuće iz Njegoševog doba.
U dvorištu Njegoševe kuće, nalazi se “Palac”, kuća knjaza Nikola Petrović u kojoj je rođen poslednji knjaz i kralj Crne Gore. Spratna građevina, jedna je od bolje zidanih kamenih kuća u Njeguškom polju. Zidao je vojvoda Mirko Petrović, knjažev otac, u prvoj polovini XIX vijeka.
Iznad puta, u neposrednoj blizini, nalaze se ostaci kuće Toma Petrovića, koju je Njegoš podigao svom ocu 1836. godine. Ova prostrana građevina vladici Radu sluzila je za prijem gostiju u vrijeme njegovog boravka na Njegušima.
Mauzolej Petru II Petroviću Njegošu; Jezerski vrh, Lovćen
Inicijativu o podizanju mauzoleja posvećenog crnogorskom vladici, vladaru i južnoslovenskom književnom velikanu Petru II Petroviću Njegošu, pokrenule su vlasti Kraljevine Jugoslavije 1924. godine. Na njihov zahtjev vajar Ivan Meštrović je napravio prve skice, koje su iste godine prezentirane u njujorškom Brooklin muzeju. Međutim, zbog, kako se u izvorima navodi, nedostatka finansija, ubrzo se odustalo od ove zamisli i umjesto mauzoleja, sljedeće 1925. godine na vrhu Lovćena podignuta je nova kapela, na mjesto stare, originalne, koja je tokom Prvog svjetskog rata devastirana austrougarskim granatiranjem . Ideja o podizanju mauzoleja obnovljena je 1951. godine od strane Odbora za proslavu 100 godišnjice Njegoševe smrti, nakon čega se u inicijativu uključila Vlada NRCG, koja je raspisala konkurs za novi iprojekat. Međutim, nijedno od ponuđenih riješenja nije prihvaćeno. To je bio i razlog zbog kojeg je ondašnji predsjedniske crnogorske vlade Blažo Jovanović odlučio da preko jugoslovenskih diplomatskih predstavnika u SAD kontaktira Ivana Meštrovića, koji je naknadno pozitivno odgovorio na ponudu da dovrši posao započet 1924. godine.
Meštrović je kao glavnog saradnika na tehničkom dijelu projekta angažovao ličnog prijatelja i poznatog hrvatskog arhitektu i konzervatora Harolda Bilinića, sa kojim je tokom osam mjeseci intenzivnog rada do u detalje razradio osnovnu zamisao.
U međuvremenu otpočele su pripreme na vađenju i transportovanju granitnih blokova iz jablaničkog kamenoloma, a posao oko izrade karijatida i Njegoševe figure sa orlom, povjeren je Meštrovićevom saradniku, vajaru Andriji Krstuloviću. Ivan Meštrović je Krstuloviću i njegovim saradnicima za ove potrebe stavio na raspolaganje atelje u Splitu, podignut između dva svjetska rata. Klesarski radovi okončani su 1958. godine, ali do formalne "Odluke o podizanju Njegoševog mauzoleja ...", koju je donijela Skupština opštine Cetinje, prošlo je još 10 godina.
Završne tehničke pripreme su okončane 1970. a sa izgradnjom se krenulo naredne godine. Mauzolej je inaugurisan 1974.
Tokom 2013. godine Njegošev mauzolej je rekonstruisan. Sanirane su stepenice, prilazni tunel, unutrašnjost mauzoleja ...
Na teritoriji Prijestonice ima 115 nepokretnih kulturnih dobara i to su:
Cetinjski manastir
Dvorska crkva na Ćipuru
Grand hotel, bivša “Lokanda”
Grob Vladike Danila na Orlovom kršu –
Mlin Ivana Crnojevića –
Spomenik potopljenim dobrovoljcima kod Medove
Vlaška crkva
Zgrada bivšeg Djevojačkog instituta “Carice Marije”
Italijansko poslanstvo u bivšoj Kraljevini Crnoj Gori
Crkva Sv. Antuna Padovanskog
Reljef Crne Gore
Tablja
Vladin dom
Ostaci manastira Crnojevića
Zgrada Arhiva
Zgrada Francuskog poslanstva
Biljarda
Dvorac Kralja Nikole
Stara električna centra
Bolnica Danilo I
Englesko poslanstvo
Vojni stan
Apoteka
Rusko poslanstvo
Zetski dom
Crnogorska banka
Plavi dvorac
Tursko poslanstvo
Austrougarsko poslanstvo
Istorijsko jezgro Cetinja
Manastir Ćelija Dobrska
Crkva sv. Ćekle
Crkva sv. Jovana Krsttelja
Crkva sv. Nikole
Kuća sv. Petra
Most Knjaza Danila na Rijeci Crnojevića
Obod Crnojevića
Kuća Kenja Jankovića
Crkva sv. Nikole Rvaši-
Vladičina kula na Karuču
Manastir Kom
Crkva sv. Dimitrija, Ljubotinj
Crkva sv. Nikole, Boguti
Crkva sv. Stefana Čisto Polje
Crkva Blagovještenja Šukovići
Lesendro
Žabljak Crnojevića
Crkva Uspenja Bogorodice Dub
Crkva sv. Jovana Krstitelja Rzani do
Crkva sv. Jovana – Blace
Zgrada OŠ „Šunjo Pešikan“
Guvno (cjelina sa crkvom Preobraženskom
Mauzolej Petru II Petroviću Njegošu-Lovćen
Preobraženska crkva
Ruševine starog hrama Ivana Crnojevića
Crkva sv. Đorđa, Erakovići
Crkva Uspenja Bogorodice Raičevići
Kuća Toma Petrovića Njegoša gostinska kuća (na Njegušima)
Zgrada Zetske Banovine
Kuća u kojoj se rodio Vladika Rade
Rodna kuća Kralja Nikole
Zgrada bivše Sokovske opštine sa spomen pločom “ Đinovići pod Soko
Zgrada Osnovne škole Milovan Čelebić sa spomen pločom
Zgrada Stražarica
Spomen-ploča
Kuća Mihaila Bastaća (Rijeka Crnojevića)
Bunkeri iz okupacije u II svjetskom ratu
Grobnica Nikca od Rovina (Trnjine, Rovine)
Spomen kosturnica (Trg Revolucije)
Piramida sa spomen-pločom Nikoli Đuriću (Grab, Cuce)
Grobnica Musi Buta-hodžiću (Novo groblje
Spomen-grobnica (Majstori)
Spomen-grobnica (Velestovo)
Spomenik Ljubotinjanima palim u NOR-u (Ljubotinj)
Spomenik na Balšića Pazaru
Spomenik palim borcima i strijeljanim rodoljubima iz bratstva Vojvodića
Spomenik borcima palim u oslobodilačkim ratovima 1919-1945
Spomen – ploča prvim obješenim taocima u Rijeci Crnojevića
Spomen-obelisk posvećen Lovćenskom partizanskom odredu
Spomen dom (Bajice)
Memorijalni muzej sa spomen-pločom u rodnoj kući Jovana Tomaševića
Spomen-ploča na kući Stevana Milanovića, Dobrska Župa (Peleši)
Kuća sa spomen – pločom u kojoj je poginuo Marko Mašanović
Spomen-ploča (Gradska biblioteka)
Spomen-ploča na rodnoj kući Marka Steva i Nikole Mašanovića (Gornji Ceklin)
Spomen-ploča na umjetničkoj galeriji (Plavi dvorac)
Spomen-ploča na zgradi Komiteta Cetinje (Trg Revolucije)
Spomen-ploča na zgradi P. T. T
Spomen-ploča na kući Ilije Jankovića (Jankovića Krš)
Spomen-ploča posvećena bici na Košćelima
Spomen-ploča trojici strijeljanih Bjeloša (Trg revolucije)
Spomen-ploča (zgrada u ulici Jovana Tomaševića)
Spomen-ploča na zgradi bivšeg NOO (Bata cucka)
Spomen-ploča (Belveder)
Carev laz u spomen na slavnu pobjedu Crnogoraca nad Turcima 1712. godine i junačkih borbi partizana jula 1941. godine
Spomen-ploča na ruševinama kuće Boža Đ. Miloševića (Čekanje)
Spomen-ploča na zgradi bivšeg NOO; (Čevo)
Spomen dom sa spomen –pločom 74. Dobrljana palim u NOR-u; Dobrsko selo
Spomen-ploča na kući Radovana Špadijera
Spomen-česma sa pločom (Ivanova korita )
Spomen-ploča na stijeni (Obzovica )
Spomen-ploča na stijeni posvećena partizanskim borbama 13 i 15. jula 1941. godine; Pavlova strana
Spomen na pogibiju 120 rodoljuba iz raznih krajeva Crne Gore, strijeljanih od strane okupatora i domaćih izdajnika od 1941-45. godine (Humci).
Spomen- ploča 23-ci strijeljanih partizana (Dubovik)
Spomen ploča na mjestu pogibije Dušana Vlahovića (Bukovik)
Bista Ljube Nenadovića
Bista Nikca od Rovina
Bista Sime Milutinovića
Bista Vuka Mandušića
Spomen-bista Jovanu Tomaševiću
Spomen-bista Marku Mašanoviću
Spomen bista na grobu Jovana Tomaševića
Spomen ploča 110-torici strijeljanih Rijeke Crnojevića – nije evidentiran
Meterize, Ruševine i mjesto poznato iz NOB-a; Meterizi – nije evidentiran
Spomen – ploča na mjestu pogibije – nije evidentiran
Na teritoriji Prijestonice ima i 256 pokretnih kulturnih dobra
