Piše: Dragutin PAPOVIĆ
RAZLOZI U obrazloženjima odluka Podgoričke skupštine posebno su značajni ekonomski i politički razlozi. Ekonomska ,,opravdanost“ odluka svodi se na konstataciju da je Crna Gora „po samoj prirodi zemljišta, najsiromašniji kraj, možda u cijelom svijetu“ i da, zbog toga, ona nema nikakvih ekonomskih uslova za samostalni život jer bi u toj varijanti „unaprijed bila osuđena na smrt“. Spasoje Radulović je dodao da je crnogorski narod „i u normalnom vremenu bio nesretniji od ostalih evropskijeh naroda“. Nesporno je bilo da je život u Crnoj Gori prije ovog događaja bio težak, ali tvrdnje da je Crna Gora najsiromašnija u cijelom svijetu a crnogorski narod najnesrećniji, nijesu bile odraz realnosti nego samonametnutog potcjenjivanja i očaja. U ovim izjavama se očitavaju dvije nevjerice. Prva je u ekonomski potencijal Crne Gore, a druga u sposobnost da se taj potencijal samostalno razvija. Zato je odbačen prijedlog Izvršnog odbora Podgoričke skupštine, kao privremene vlade, da se bavi i ekonomskim pitanjima. Nasuprot tom prijedlogu, izglasano je da je zadatak Izvršnog odbora da se prvenstveno bavi vojnim, policijskim, činovničkim i sudskim izvršenjem odluka Podgoričke skupštine. Spasoje Piletić je izjavio da Izvršni odbor treba da se brine za bezbjednost, a da će „druga važna pitanja za Srbe riješiti srpska vlada, koja je sada poslije ujedinjenja naša zajednička vlada“?! Prijedlog tri socijalistička i anticrkvena učesnika je bio da Narodni odbor preuzme vlast te da se, između ostalog, bavi rješavanjem hitnih ekonomskih, socijalnih, finansijskih, obrazovnih i zdravstvenih potreba i to iz fonda koji je trebalo stvoriti konfiskacijom imovine kralja Nikole i čitave imovine crkava i manastira. I ovaj prijedlog je predviđao da „Narodni odbor ima sva crkvena i manastirska imanja kao i celu svoju imovinu uručiti vladi Srbije“!
SAMOPONIŠTENJE Sve to potvrđuje tezu o samoponištenju sposobnosti nove vlasti da se bavi ekonomijom. Takvo ekonomsko samodegradiranje je bilo kobno za crnogorsko društvo. Učesnici Podgoričke skupštine su državu i narod proglasili najsiromašnijima i najnesrećnijima na svijetu, sebe nesposobnima i predali se na staranje drugoj državi. Iza te odluke se nalazi ne samo duboko samopotcjenjivanje, već i želja da se živi na tuđi račun. Potpredsjednik Podgoričke skupštine Lazar Damjanović je izjavio: „Samom tom zajednicom mi se odmah dižemo na viši nivo shvatanja i sve kulturne tekovine naše kulturne braće Srba, Hrvata i Slovenaca postaju odmah i naša svojina“. I politički dio obrazloženja glavnih odluka Podgoričke skupštine ima samodegradirajući karakter. Politički razlog je iskazan u rečenici: „Pored velike ujedinjene Jugoslavije, kakav bi bijedan politički značaj imala malena, slaba, sirota Crna Gora“. U izjavama na Podgoričkoj skupštini nema gotovo nijednog afirmativnog stava o crnogorskoj državi, već je propagirana teza da je sve što je u istoriji pozitivno - zasluga srpskog naroda u Crnoj Gori.
OD DANAS SMO – SRBI Svaki pomen državne posebnosti i prethodnog političkog sistema naišao je na osudu. Istaknuti pripadnik Narodne stranke Milosav Raičević je govorio o političkim sukobima u periodu crnogorskog parlamentarizma, što je dočekano jakim negodovanjem. Zato ga je drugi potpredsjednik Podgoričke skupštine Savo Fatić upozorio da ostavi na stranu istoriju Crne Gore jer: „Mi više nijesmo Crnogorci nego Srbi“. Otuda i odbojnost prema Cetinju kao prijestonici, pa je Ljubo Glomazić naveo: „I ja gajim prema Cetinju nesimpatije, kao god i vi“. Radovan Tomić je upozorio na opasnost od italijanskih trupa u Crnoj Gori i izjavio da bi Izvršni odbor trebalo da „Talijanima stavi do znanja da što prije idu sa teritorije Kraljevine Srbije“. Za njih je, već nakon izglasavanja glavnih odluka, Crna Gora bila - samo dio teritorije Srbije. Velimir Jojić je izjavio da se kralju Nikoli saopšti „da će mu se, ako bude uhvaćen na teritoriji našoj, dati kuršum u čelo“. Kralj Nikola je bio van puškometa, ali je kuršum u čelo momentalno primila država Crna Gora. Svjesno i sistematski je negirana i samoodbacivana svaka crnogorska posebnost. Zato za učesnike Podgoričke skupštine nije bilo dovoljno samo svrgnuti kralja Nikolu i ujediniti se sa Srbijom, već se poniziti i do korijena sasjeći svaku posebnost Crne Gore i Crnogoraca. Te posebnosti su kvarile čistotu srpske nacije, pa su ih se odrekli. Otuda uporno dokazivanje da su oni isključivo Srbi koje je, eto, sudbina teško kaznila kada su se rodili i živjeli u nezavisnoj crnogorskoj ekonomskoj i političkoj pustinji. Pošto nijesu mogli da budu Srbi po rođenju u Srbiji, onda su se potrudili da se srpstvu dokažu tako što će se za srpstvo žrtvovati više nego ijedan dio srpstva ili Srbije. Zbog toga je naglašeno da su ovo bile odluke skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori. Tolika količina prezira i poništavanja Crne Gore i crnogorstva izazvala je reakciju i dovela do Božićnog ustanka i komitskog pokreta čija je parola bila „Za pravo, čast i slobodu Crne Gore“, odnosno odbrana državnosti i samopoštovanja.
NASLIJEĐENI SINDROM Istog dana kada su usvojene, bilo je jasno da su odluke Podgoričke skupštine nelegalne i nelegitimne. Zato je njihovo suštinsko ukidanje 1945. godine bilo veoma teško i značajno i ta slava pripada KPJ i crnogorskim partizanima. Crna Gora se u socijalističkoj Jugoslaviji, kada je doživjela opštu renesansu, oslobodila motiva koji su doveli do Podgoričke skupštine, ali nije u potpunosti poništen naslijeđeni sindrom ,,manje vrijednosti“. To je bila brana potpunoj emancipaciji od odluka Podgoričke skupštine tokom 90-ih. Kombinacija straha, mržnje i zavisti rođena na Podgoričkoj skupštini dugo je paralisala kreativnost i promovisala podanički, samoponižavajući i slab karakter. Zato najveći istorijski preokret nije samo pobjeda nad političkim odlukama Podgoričke skupštine i obnova državnosti 1945. i nezavisnosti 2006. godine, već izgrađena politička posebnost, samopoštovanje, ekonomska snaga, vjera u sopstvene potencijale i hrabrost da se krene samostalnim putem. Današnje ideološke sljedbenike Podgoričke skupštine, koji slave vijek od njenog održavanja, najviše boli to što je Crna Gora pokazala da istovremeno može biti ekonomski samostalna i politički uspješna. Znaju da svaki uspjeh koji Crna Gora postigne na ekonomskom, političkom i kulturnom planu samo jača državnu nezavisnost i ruši razloge zbog kojih bi Podgorička skupština opet bila moguća. I to je suština istorijskog preokreta od 1918. do 2018. godine: što se iz bjelaške „bijedne, male, slabe, sirote i najsiromašnije“, Crne Gore osuđene na smrt, obnovila perspektivna evroatlantska država. (Autor je istoričar i poslanik DPS-a u Skupštini Crne Gore)
