Rezultati predsjedničkih izbora u Crnoj Gori i predstojeći parlamentarni izbori u junu odlučiće u kom pravcu će se zemlja razvijati. Nakon dvije decenije nevjerovatnog napretka u ponovnom sticanju nezavisnosti, pridruživanju NATO-u i kvalifikovanju za status kandidata u Evropskoj uniji, Crna Gora se sada nalazi na strateškoj raskrsnici. Crna Gora je na čelu prozapadnog pokreta na Zapadnom Balkanu, dok se suočava sa ozbiljnim prijetnjama po svoj identitet, državnost i nezavisnost.
Prijetnja Crnoj Gori dolazi prije svega iz dva isprepletena izvora – pansrpskog nacionalizma vlasti u Beogradu i ruskog državnog imperijalizma, koji ima za cilj da se infiltrira na Balkan i stvori nove bezbjednosne probleme za Zapad. Čini se da su i Beograd i Moskva uvjereni da je novoizabrani predsjednik Jakov Milatović neiskusan politički akter koji može da se uvuče u bližu srpsku orbitu i da ubrza ruski regionalni prodor.
U svojim postizbornim intervjuima, Milatović se izražavao oprezno i zadržao svoj stav o važnim regionalnim i globalnim pitanjima veoma opštim. Ostaje nejasno da li to ukazuje na slabost i neodlučnost ili jednostavno na izbornu računicu uoči opštih izbora u junu. Nije izražavao antizapadne niti zauzimao prosrpske ili proruske stavove. Umjesto toga, on je posvećen članstvu u EU i ostanku u NATO savezu.
Ipak, predsjednik jedne zemlje NATO-a treba afirmativnije i pozitivnije da predstavi značaj članstva za nacionalnu nezavisnost i regionalnu stabilnost, i kao izvor odbrane od subverzije Kremlja. Milatović će morati da zauzme jasan stav o dezinformacionim napadima Moskve, koji podrivaju suverenitet Crne Gore i Evropske obaveze.
Što se tiče najvažnijeg svjetskog sukoba, Milatovićeva osuda agresije Rusije na Ukrajinu je neophodna, ali nedovoljna osim ako jasno ne podrži vojnu pobjedu Ukrajine i oslobođenje okupiranih teritorija. Jednostavno okončanje rata bi konsolidovalo teritorijalne dobitke Rusije, povećalo njen kapacitet i postavilo teren za buduće osvajačke ratove. Novi crnogorski predsjednik ima vremena da uhvati korak sa stavom NATO-a o Rusiji i treba da razvije dobre odnose sa liderima svih frontalnih država na istočnom krilu alijanse.
Nakon izbora potrebno je pažljivo pratiti odnose Podgorice i Beograda, posebno jer je prosrpski blok podržao Milatovićevu kandidaturu i može očekivati neke velike političke promjene u njegovu korist. U intervjuima nakon izbora, Milatović je istakao značaj „istorijskih veza“ Crne Gore i Srbije i da ih treba podići na „najviši mogući nivo“. Da li se radi samo o zalaganju za dobrosusjedske odnose ili o prikrivenom programu kulturnog i vjerskog posrbljavanja i potčinjavanja crnogorskih institucija uticaju Beograda, pratiće se pomno u zemlji i inostranstvu.
Milatović je uglavnom izbjegavao komentarisanje Kosova. Ostaje nejasno šta misli pod „poštovanjem svih međunarodnih obaveza” u odnosu na budućnost države. Da li to znači da on prihvata konačni status Kosova i potvrđuje njegovu trajnu nezavisnost ili podržava projekat predsjednika Aleksandra Vučića da ograniči suverenitet Kosova, pa čak i da povrati njegovu teritoriju Srbiji? Ključno je da novi šef crnogorske države posjeti sve regionalne prijestonice, uključujući i Prištinu, i izrazi podršku kooperativnim i produktivnim bilateralnim odnosima sa svakim susjedom.
Iako su ovlašćenja predsjednika u Crnoj Gori ustavno ograničena, Milatović će sigurno imati značajan glas u zemlji i na svjetskoj sceni. Njegovi potezi će se posebno pažljivo pratiti na zapadnom Balkanu da bi se vidjelo da li ima velikih promjena u odnosu na doslijedno prozapadnu politiku odlazećeg predsjednika Mila Đukanovića. Njegovi uspjesi ili neuspjesi u narednim nedeljama mogu direktno uticati na ishod opštih izbora u junu.
Milatović će u svojim javnim izjavama morati da ukaže na osnovne interese crnogorskog naroda i države, o čemu je prethodni predsjednik govorio izuzetno jasno. Takođe će morati da bude odmjeren i objektivan u kritikama bilo kakvih neuspjeha prethodnih vlada i da jasno stavi do znanja da će korupcija bilo kog političara ili stranke biti istražena, uključujući i one koji su trenutno na vlasti.
Ono što je najvažnije, on će morati da izgradi širok politički konsenzus kako bi progurao reforme koje su tako ključne za Crnu Goru da povrati svoju poziciju kao ključnog kandidata za članstvo u EU u regionu. Kao predsjednik, Milatović ima priliku da značajno doprinese razvoju zemlje i na kraju krajeva o njemu treba suditi samo po njegovim rezultatima.
(Autor je viši saradnik u Džejmstoun fondaciji u Vašingtonu)
