Tu nije bilo nikakvog iznenađenja: objava čuvene novinske agencije Rojters o postojanju dominantnog stava unutar Evropske unije koji potvrđuje (odavno) poznatu istinu - da članice EU, kako su naslovili tu neveselu objavu, nisu više saglasne u vezi garancije balkanskim zemljama za njihovo članstvo u Evropskoj uniji - nije bila novost za poznavaoce evropskih i balkanskih prilika.
Rojtersova vijest govori o svojevrsnoj ,,pat-poziciji“ u vezi deklaracije za predstojeći samit članica EU i šest zemalja Zapadnog Balkana, koji je predviđen za srijedu, 6. oktobar, na Brdu kod Kranja, u Sloveniji.
Tako je propala namjera da se na samitu potvrdi, tj. reafirmiše ,,nepodijeljena podrška evropskoj perspektivi Zapadnog Balkana“, što je obećanje staro već gotovo dvije decenice, još od Solunskog samita EU iz 2003.
,,REZERVE EVROPE“
Kako to obično biva, čak ni Rojters nije bio u mogućnosti da dobije zvaničnu potvrdu od bilo koje evopske diplomatije da stvari upravo tako stoje, ali se, kako to inače biva u ovakvim prilikama, napominju ,,rezerve“, a koje se, ovoga puta, vezuju za Francusku, Dansku i Nizozemsku, a koje govore o negativnom iskustvu povodom ,,preuranjenog članstva“ Rumunije i Bugarske, što se negativno reflektuje na kredibilnost kandidatura zemalja iz našeg regiona. (Što se te potvrde tiče - nju je u diplomatskim krugovima lako dobiti - samo bez pominjanja izvora i imena zemalja, naravno.)
Reakcije iz Brisela su takođe bile predvidljive. ,,EU agenda proširenja i dalje postoji“. Isto je potvrdio i naš prijatelj Oliver Varhelji, evropski komesar kojem u nazivu funkcije stoji i ,,za proširenje“. Mađarski diplomata je izrazio nadu da će, do kraja njegovog mandata, bar jedna zemlja sa Balkana biti punopravna članica. Lijepe li nade! Posjeta predsjednice Evropske komisije Ursule fon der Lajen našim krajevima protekla je, očekivano, u istom tonu. Evropska perspektiva još postoji, treba nastaviti kompleksnu i zahtjevnu agendu, a podrška Brisela je iskrena i nesporna. I tako dalje.
POTRAGA ZA ODGOVOROM
Poslije svih ovih godina, zemlje Zapadnog Balkana, a prije i više od svih - Crna Gora (ne samo zato što nam je ta ,,tema“ najbliža i zato što smo, neizbježno, pristrasni, već i zbog toga što je naša zemlja, i formalno i suštinski, najdalje odmakla na tom krivudavom i maglovitom putu), treba da se potrude da pronađu odgovor ili odgovore - ideje, projekte i političko-ekonomsko-socijalne platforme koje bi predstavljale kredibilnu zamjenu za zaustavljeni (ili, da upotrijebimo jedan ironični eufemizam - beznadežno usporeni) proces pristupanja EU.
To je, naravno, lakše reći nego učiniti. Ali, sila boga ne moli, kako to kažu naši mudri narodi, pa izbor, zapravo i ne postoji. Mora se živjeti i sa zaustavljenim procesom pristupanja Evropskoj uniji.
S druge strane, kakav god da je stav briselske i nacionalnih diplomatija, političke elite zemalja u našem dijelu Evrope treba da se prema situaciji odnose kao da je ona privremena, a ne definitivna. Dakle, kakva god da je pozicija i mišljenje u evropskim metropolama, naročito onim većim i uticajnijim, ,,ima se smatrati“ da je evropska agenda odgođena, a ne da je otkazana.
Uostalom, još u vrijeme kada se, na prelazu iz osamdesetih u devedesete godine prošloga vijeka, na prostorima bivše Jugoslavije vršila ,,diferencijacija“ na Pro-evropske i one snage koje nisu željele da ,,na koljenima idu u Evropu“, pro-Evropejci su ispravno isticali da je evropska orijentacija ,,par-exellence“ pitanje unutrašnje politike, zapravo - jer je primjena evropskih vrijednosti i standarda temelj demokratskog i građanskog društva - i bez integracije u EU, tj. i prije samog formalnog članstva. Kako tada, tako i danas.
Zato se, umjesto jadikovki i, da se tako izrazimo, lišeni ,,kontrolisanog i uzdržanog očajanja“, bolje ozbiljno zamisliti nad situacijom i pokušati da se pronađu i ponude odgovori koji će biti uvjerljivi i operativni, a ne samo izgledati tako.
PET PROBLEMA
Dakle, u sumarnom pregledu:
Prvo, aktuelni primarni problem Zapadnog Balkana nije, nažalost, evropska perspektiva i agenda, već potreba da se zaustave i preusmjere opasni procesi destabilizacije i agresivnog nacional-šovinizma, koji ugrožavaju stabilnost i bezbjednost svih zemalja regiona, kao i onih koji se sa njim graniče.
Osnovni previd onih koji predlažu i kreiraju politike EU prema Zapadnom Balkanu, pa i samih briselskih zvaničnika, jeste da uzurpatore i glavne promotere bezbjednosnih izazova i kriza - smatraju svojim kredibilnim partnerima na putu zvanično nepomućene evropske perspektive. (U tom smislu, potrebno bi bilo, u mnoštvu primjera, još jednom pročitati izjave odlazeće kancelarke Merkel, ali i gospođe Fon der Lajen, prilikom njihovih nedavnih posjeta Beogradu. Čak i kada se ,,pola baci u vodu“, na račun diplomatske kurtoazije i javne ljubaznosti prema domaćinu, ostaje puno toga što je zvučalo, najblaže rečeno, vrlo nerealistično.)
Drugo, u opštoj krizi i u nedostatku ujedinjene i unisone evropske politike prema Zapadnom Balkanu, koja je, nažalost, evidentna, bilo bi neophodno da se bujica ,,novih“ ideja i inicijativa (ne samo polumisteriozni ,,non-pejperi“, za čije se autorstvo niko nije utrkivao, već i rješenja iz - treba li reći - propalih pregovora Mogerini-Tači-Vučić, pa onda ,,mini Šengena“, koji je takođe neslavno završio, i, na kraju, ,,Otvorenog Balkana“, pod pokroviteljstvom velikodržavnog dvojca Vučić-Rama) zaustavi i da EU jasno i javno stavi do znanja da to nisu i ne mogu biti surogati za evropske integracije. To bi bilo neophodno i, ujedno, predstavljalo bi korektan odnos ujedinjene Evrope prema evropskom predgrađu kojeg zovemo Balkanom.
Ta neophodnost je pojačana činjenicom da je zemlja - glavni promoter ,,Otvorenog Balkana“ upravo ONA koja je neskriveno i očevidno umiješana i u bosansko-hercegovačke muke, i u političku i bezbjednosnu regresiju u Crnoj Gori i, naravno, u kompleks mnogobrojnih problema i permanentne krize i rizika u odnosima sa Kosovom. Upravo je za nevjerovati da ozbiljne evropske adrese upravo tu zemlju i njenog predsjednika doživljavaju kao ,,spiritus movens“ evropske ideje na Balkanu?!
Kurtoazije i ljubaznosti na stranu - to je istorijski neozbiljno i neodrživo.
Treće, ,,potreba da Zapadni Balkan“, u novoj/staroj situaciji, koja ne obećava članstvo u EU čak i na dalekom horizontu, ,,kreira nove zajedničke i prijedloge koje bi zainteresovale partnere u EU“ svakako postoji, tj. postojala bi, kada bi balkanski susjedi bili u stanju da stvore/izmisle inicijativu koja bi (a) bila prihvatljiva za sve na Zapadnom Balkanu i (b) imala zaštitnika i promotera na nekoj od važnih zapadnih adresa. Uključujući Vašington, naravno.
Takav prijedlog je sada teško očekivati.
Čak i da postoji nešto što bi bilo korisni (i djelotvorno!) nadomjestak agendi proširenja EU, on bi morao poteći od zemlje koja nije najveća i koja se ne miješa u unutrašnje stvari većine svojih susjeda - i neposrednih, i regionalnih. U prevodu: uzalud g. Vučić i g. Rama traže podršku za svoje inovirane stare ideje, tako što ih nameću susjedima, tj. očekuju da ih susjedi poslušaju i slijede - htjeli to ili ne. Uostalom - nedvosmisleni odgovor su već dobili - posljednji put na nedavnom njujorškom trojnom susretu predsjednika Crne Gore, predsjednice Kosova i predsjedavajućeg Bosne i Hercegovine.
Četvrto, iz skromne crnogorske pozicije (ozbiljno narušene i ugrožene ponašanjem i anti-politikama aktuelne Vlade), ali i u korist svih drugih iz balkanskog društva - bilo bi konstruktivno podsjetiti evropske prijatelje i partnere da bi vraćanje na ,,regata-princip“ predstavljalo najdjelotvorniji podsticaj za sve zemlje regiona - pa čak i situaciji kada se članstvo u EU više ne nazire ni za najuspješnije ili - da budemo na trenutak u cipelama evropskih zvaničnika i birokrata - za najmanje problematične među zemljama-kandidatima i aspirantima za članstvo u EU.
Da li je za to kasno, drugo je pitanje. U svakom slučaju, logika i pristup da se Zapadni Balkan tretira kao cjelina - svodi sve kandidate na nivo najgoreg, tj. najmanje uspješnog među njima. Davno smo govorili i branili tezu da je ,,regata princip“ najkorektniji, čak i da je malena Crna Gora na začelju. Mada nije, niti je ikada bila.
Na kraju, peto: svijest o prethodnom stavu nailazi na odjek u nekim segmentima sadašnje vlasti u Crnoj Gori. Da notiramo, za promjenu i radi neophodne korektnosti, posljednju izjavu g. Bečića, na sastanku predsjednika parlamenata u Ljubljani, koja, ukoliko smo je dobro razumjeli, sadrži (konačno!) decidni stav - makar on u jednom dijelu bio i implicitan - o stanju stvari povodom evropskih integracija i o crnogorskoj poziciji u tom smislu.
Naravno, i ta i druge odgovorne adrese crnogorske vlasti kojima je evropska retorika i (formalna) podrška članstvu u EU dio zvaničnog političkog stava, moraju biti svjesne da ritualno ponavljanje privrženosti evropskom putu nije dovoljno. Niti je to ikada bilo - kako za balkanske kandidate, tako i za one koji odlučuju o našem eventualnom - teoretskom i hipotetičnom - članstvu u porodici evropskih naroda i država.
NOVI-STARI IZAZOVI
Zapadni Balkan je pred novim talasom starih izazova. Evropska politika je u krizi, i unutar sopstvenih granica, u odnosu između država članica, u smislu jedinstvene politike, ne samo vanjske, ali i u odnosu na prijatelje i one druge - i na istoku i na zapadu.
Naše Poluostrvo nije na evropskom dnevnom redu. To je činjenica. Ma koliko bilo teško - svijest o tome mora biti osnova naše evro-atlantske politike.
U toj opterećujućoj spoznaji naše političke i ukupne stvarnosti odgovorne političke snage - građanske i demokratske, sekularne i crnogorske, u svim značenjima te riječi - koje žele da odbrane i sačuvaju Crnu Goru, njenu nezavisnost i njenu evropsku perspektivu - moraju biti bliski i iskreni saveznici.
I moraju tražiti saveznike - i na Balkanu, i u Evropi, i u Americi.
