Iako o njegovom porijeklu nema pouzdanih istorijskih podataka, vjeruje se da je bio iz Dalmacije. Došao je u Crnu Goru, najprije u Maine. Bio je travar i smatrali su ga narodnim ljekarom, tj. medigom. Ubrzo su se pronijele vijesti da je on ruski car Petar III koji se sklonio među Crnogorce.
Car Petar III bio je svrgnut i ubijen 1762. u dvorskoj uroti kojoj je na čelu bila njegova supruga, koja je zavladala kao carica Katarina II. Donski kozak Pugačov, koji je podigao bunu 1773., takođe se proglasio Petrom III. Crnogorci su imali slike po svojim crkvama i manastirima s likom ubijenoga ruskoga cara, a Šćepan mu je bio izuzetno sličan.
U to doba Crnom Gorom vladao je vladika Sava Petrović Njegoš (1735-1781), koji je vodio miroljubivu politiku, oslanjajući se na diplomatiju u odbrani (privremeni savezi s raznim velikim silama, koristeći njihove međusobne sukobe) i na svještenstvo u unutrašnjoj politici. Nakon smrti Savinog suvladara Vasilija Petrovića Njegoša, Šćepan je preuzeo stvarnu vlast u zemlji.
Oduševio je Crnogorce, koji su 1768. odbili snažni turski napad. Iste godine Crnogorci su se oglušili o zahtjev Rusije da joj se pridruže u ratu protiv Turske, zbog ruskog neprijateljstva prema Šćepanu.
Radio je na modernizaciji zemlje i stvaranju uslova za centralizaciju vlasti. Uspio je da suzbije svađe među crnogorskim plemenima i strogim kaznama potisne krvnu osvetu. Prvi stalni sud formirao je 1771, a bio je sastavljen od 12 plemenskih starješina. Formirao je i prvi stalni oružani odred. Počeo je da gradi puteve, kao i popis stanovništva i imovine.
Jačanje centralne vlasti u Crnoj Gori bilo je suprotno interesu svih velikih sila – Austrije, Rusije, Turske i Mletačke Republike.
Godine 1773. ubio ga je njegov sluga, po nalogu skadarskog paše Bušatlije.
