Pitanje uspostavljanja SPC i Zetske episkopije na Prevlaci prije evo već 800 i još koliko hoćete godina ne znamo činjenično iz dokumenata i knjiga koje su se bavile tim istorijskim periodom. Iz jednostavnog razloga, jer su nepouzdani, falsifikovani a u pojedinim slučajevima i nekritički vrednovani, a nerijetko i pisani za unutrašnju upotrebu od strane SPC.
Tog je mišljenja crnogorska istoriografska javnost koja pokušava ovom pitanju pristupiti sa poštovanjem činjeničnog stanja u dokumentima i pokušavajući doći do činjenične istorijske istorije. Ali uzalud.
Srpska crkva i njeni promoteri širenja svetosavske magle, sa sve srpskom istoriografijom su to pitanje riješili, i što se njih tiče to pitanje je riješeno za vazda. Mada kako ćete pročitati to što oni misle da su završili više liči na spisak lijepih želja i gledanja na istorijske činjenice u toz od kafe a ne na ozbiljno potkrijepljenu istorijsku istinu.
Pa da vidimo malo te istorijske “činjenice” na osnovu kojih srpska istoriografija temelji sve ove svoje zaključke.
Kod Gerasima Petranovića u Istorijskom pregledu o pravoslavnoj crkvi u Boki Kotorskoj, se kaže: "Stolica Episkopa zetskog, po ustanovi prvog osnovatelja njenog bijaše s početka, pa kroz duže vrijeme u znamenitom Manastiru Arhistratiga Mihajila u Kotorskom zalivu, na ostrvu Prevlaka, na dnu grbaljskog polja".
Ovaj zaključak je izveden, piše dalje u Šematizmu "Na osnovu Žitija sv. Save, napisanog od njegovog učenika Domentijana", u kojim izričito stoji: "Pri Crkvi Arhanđela Mihaila blizu Drepa".
Znači Prevlaka se ne pominje, ali se pominje Drepa, koji je on pročitao “u znamenitom Manastiru Arhistratiga Mihajila u Kotorskom zalivu, na ostrvu Prevlaka, na dnu grbaljskog polja.”
Ova teza našla je čvrsto utemeljenje u tekstovima arhimandrita Nićifora Dučića, u kojima on zaključuje da je stolica Zetskog episkopa bila u Manastiru Arhanđela Mihaila na Prevlaci. Dučić naglašava da je ova tvrdnja potkrijepljena od strane Petranovića takvim faktima koji ne podliježu nikakvoj sumnji. Iako originalni izvornik kaže "Pri Crkvi Arhanđela Mihaila blizu Drepa".
Poslije 1920. godine i objavljivanja knjige Vasilija Markovića "Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovjekovnoj Srbiji", bavljenje problematikom Prevlake jenjava a teze iz ove knjige kao fakte prenose u svojim radovima uglavnom svi istraživači koji se bave ovom oblasti.
Markovićev tekst vezan za Prevlaku glasi: "Pri Manastiru Arhanđela na Prevlaci, malom ostrvcu Stradioti, u Kotorskom zalivu, nalazimo Katedru Zetskog episkopa. To je današnje ostrvce pokriveno voćnjacima, maslinjacima i vinogradima, srednje od tri ostrva, koja se pružaju ispred starih slanica na Prevlaci.
Ovo je prvi poznati slučaj, da se pravoslavni manastiri javljaju u Srpskom pomorju. Malo je vjerovatno, da je koji grčki ili slovenski manastir postojao u Pomorju prije srpskih osvojenja. Manastir je, međutim, postojao i prije kao katolički. Pominje ga Dukljanin, koji priča kako su Kotorani na ovom ostrvcu, "in insula quae S. Gabrielis dicitur", ubili po pogibiji dukljanskog kneza Vladimira njegova strica Dragomira. Ovaj se bio sklonio u crkvu, ali Kotorani razvališe krov i ubiše ga kamenjem i gredama.
Ovaj stari Manastir ili je početkom 13. vijeka zapustio, ili ga je tada Sava oteo od katolika. Ostrvo na kome je Manastir, bio je svojina Kotorske episkopije, kako se vidi iz jedne papske povelje od 1346. godine. Stoga su ga Kotorani neprestano za sebe reklamirali. Ima više kotorskih povelja u kojima se predstavlja, kako su oni osnivači toga Manastira i kako im ga je 1215. godine, potvrdio zetski kralj Đorđe. Najstarija od ovih povelja je ona kralja Radoslava od 15. jula 1230. godine, kojom se Kotoranima potvrđuje sve ono, što im je 1215. godine bio dao zetski "kralj Đorđe", između ostalog i "Crkvu Arhanđela na Prevlaci, čiji su pravi osnivači Kotorani".
Ovo se docnije ponavlja i u dvije vrlo sumnjive Dušanove povelje. Isto se tako i u Kotorskom statutu navodi ovaj Manastir kao kotorski".
Po tekstu bismo rekli da je Marković zapeljani čvor još više zapetljao. I da teško da je on Prevlaku ophodio.
Sljedeći bi bio Ivo Stjepčević. U istorijskoj raspravi Stjepčević je isključio mogućnost da je Prevlaka bila mjesto gdje je Sava Nemanjić osnovao Zetsku episkopiju. Primijetio je da se na Prevlaci nije pronašao ni jedan nadgrobni spomenik koji bi se odnosio na nekog Zetskog episkopa. Izgradnju Manastira i Crkve on je pripisao Kotoranima za potrebe benediktinaca. Stjepčević je Crkvu Sv. Mihovila blizu Drepa, kao i neki drugi istraživači, tražio u okolini Podgorice, navodeći da se u blizini Zlatice nalazi predio Drpe. “
Danas se već dobrano prepoznaju razlozi o lociranju mjesta osnivanja Zetske episkopije na poluostrvu Prevlaka u Tivatskom zalivu. Iako su stariji prepisivači koristili kao glavni argument Životopis Sv. Save od njegovog učenika Domenetijana.
Domentijan u Životopisu Sv. Save i Sv. Simeona govori da je Sava Nemanjić osnovao veliki broj manastira, ali ne navodi njihova imena, što prosto rečeno znači da je pozivanje na njega kada je u pitanju mjesto osnivanja Zetske episkopije apsolutno netačno.
Da li zbog obimnosti Domentijanovog životopisa ili zbog nekog drugog mišljenja, ovaj se životopis nije dopao svima u srednjem vijeku pa je već krajem 13. ili početkom 14. vijeka jedan drugi hilandarski monah, Teodosije, osjetio potrebu da Domentijanovo djelo iz temelja preradi i učini kraćim i čitkijim. Interesantno je primijetiti da je Teodosije u tekstu izostavio podatak da je Sava krunisao brata Stefana krunom koju je dobio od Pape i vjerovatno se u ovom detalju kriju neke od pobuda prerade Domentijanovog djela.
Bez obzira na sve to, ni u Teodosijevom djelu apsolutno nema i ne postoji podatak gdje je Sava Nemanjić osnovao Episkopiju u Zeti. Ovdje treba naglasiti, da je Život sv. Save od Teodosija kao najpopularnije djelo stare srpske književnosti sačuvano prerađeno u preko 60 rukopisa i svakako da se u nekom novom prerađenom životopisu navodi "Manastir Arhanđela Mihaila kod Drepa".
Primjera ima još podosta ali zbog prostora nisu navedeni. Trebali bi tomovi Enciklopedija da se popišu sve prepravke, ili što bi rekli nečinjenica koje je “tamo njihova” stručna javnost nakon rasprava danas uzela kao relevantne. Sad pošto oni ne vjeruju svojim očima možda ne bilo neispravno da barem mi koji smo vezani za ove prostore počnemo da čitamo kako je napisano. Da nam niko ne “crta i čita” istorijske činjenice kako njima odgovara.
I tako do današnjih dana, kada pogledate srpsku istoriografiju kao i mnogobrojne širitelje svetosavske magle koji se napajaju iz nje, ne znate da li da vjerujete da ono što je ranije značilo "Manastir Arhanđela Mihaila kod Drepa" treba danas čitati “u znamenitom Manastiru Arhistratiga Mihajila u Kotorskom zalivu, na ostrvu Prevlaka, na dnu grbaljskog polja”. Ili, što bi rekli u poznatoj sceni iz crtanih filmova: “Drepa, kako čudno piše Prevlaka, jel da”.
