Tokom posljednije tri decenije politička i javna scena u Crnoj Gori su poprište oštrih partijskih, ideoloških, identitetskih, vjerskih, kulturnih i ekonomskih sukoba. Svjedoci smo rađanja novih formi diskvalifikovanja političkih suparnika i ideoloških oponenata, poplavi pogrdnih nadimaka, i dominaciji populističkih slogana.
Jedna od floskula kroz koju se projektuju pomenute sfere sukoba je ona o ,,rezervnoj državi“.
POLITIČKA ROBA ZA ŠIROKU POTROŠNJU
Prvi put sam je čuo prije nekoliko godina, kao optužbu za manjak patriotizma upućenu od strane poslanika DF tajkunima tada vladajućeg DPS-a i partijama koje predstavljaju nacionalne manjine. U tadašnjem kontekstu, susjedna Srbija, Hrvatska, Albanija i Bosna i Hercegovina bile su rezervna ubježišta.
Od tada je ona postala politička roba široke potrošnje koju koriste manje-više svi politički i para-politički akteri u Crnoj Gori. U posljednjih godinu se ovaj grijeh stavlja na dušu vladajućoj kleronacionalističkoj većini, njenim satelitima i skupštinskim partnerima, a Srbija figurira kao matica u čijem interesu Crnom Gorom gazduju nedavni izborni pobjednici.
Na bazičnom nivou se radi o frazi koja sobom nosi značajan emotivni sadržaj i stoga ima specifičan, težak, i dugotrajan politički eho, iako je to zapravo kontradiktorna kovanica.
Nedavno me je prijateljica iz Skandinavije podsjetila da bi ovo, u stvari, trebala da bude priča o domovini. Jedino u tom emotivnom identitetskom okviru se može razumjeti i racionalizovati poriv za posjedovanjem, intimizacija države ,,Ne daj se, mala“ - te strastvene izjave ljubavi kao pokazatelji nivoa njenog senzualizovanja.
U pravu je: ovdje se govori o državi, a misli se na domovinu, pa se zato radi i o optužbi za manjak patriotizma.
Na drugom nivou značenja priča o ,,rezervnoj državi“ ima veliku političku upotrjebljivost. Ona služi da, između ostalog, pozicionira tužitelja na tobožnji ,,viši“ nivo patriotskog bitisanja u odnosu na političke suparnike. Ovdje je važno reći da je takvo pozicioniranje jedan od centralnih konstitutivnih elemenata svakog nacionalizma.
Koje god bile mete ove optužbe, očigledno je da se brojni i nedovoljno jasni elementi koji čine koncepte domovine i patriotizma koriste kao emotivni rafali ispaljeni prvenstveno ka protivničkim političkim rovovima. Suparnici se međusobno optužuju da su njihovi patriotski sentimenti ankerisani negdje drugdje, te da je njihov angažman u Crnoj Gori u najmanju ruku neiskren.
ŠTETA PO CRNU GORU
Posljedice ovakvog sukoba nanose štetu svima u Crnoj Gori. Iako su im usta puna priče o crnogorsko-srpskom pomirenju, konsenzusu suverenističkih snaga, sabijanju redova građanskih i proevropskih aktivista, sve partije i para-političke grupacije u prvi plan guraju nacionalno i vjerski obojene mitologizovane identitetske projekcije ,,svojih realnosti“ Crne Gore i njene budućnosti.
Te suprotstavljene realnosti se gledaju preko poslovičnog nišana, i nema tog Manifesta koji ce ih nagovoriti da skinu prst s obarača, uprkos činjenici da su de-eskalacija i izlazak iz okvira nacionalnog prijeko potrebni koraci.
Na trećem nivou značenja se radi o emotivnoj ucjeni upućenoj onima koji žive van Crne Gore i onima koji su percepirani kao osobe čiji ,,ulog“ u borbi za očuvanje nezavisne i suverene države nije dovoljno velik. Da li su takve optužbe utemeljene ili nijesu je sasvim nevažno, jer ovim ,,nepočin-poljem“ dominiraju emocije.
POLOŽAJ DIJASPORE
Kada je u pitanju dijaspora kojoj pripada potpisnik ovih redova, htio bih reći da tužioci ne mogu, ili ne žele da sagledaju ono što se dešava milionima ljudi svakog dana: da budu geografski i fizički udaljeni od mjesta rođenja (domovine; otadžbine; zavičaja; rodne grude; homeland; motherland; haimat…) a da sentiment prema i interesovanje za dešavanja u domovini, odnosno, nivo znanja o tim dešavanjima, imaju istu snagu i intenzitet kao što je to bio slučaj prije promjene geografske destinacije. Često, ali ne po pravilu, tu se radi i o verziji onog epskog brda s kojega se malo bolje vidi horizont.
Oni koji hitro potezu optužbu o ,,rezervnoj državi“ takođe ne prihvataju brojne razloge iz kojih ljudi odlaze da žive drugdje. Za osobu koja već godinama ne živi u Crnoj Gori, ova floskula zvuči kao znak napora da se ućutkaju dijasporski glasovi, bili oni kritični ili ne prema trenutnoj vlasti. Ovaj napor se očituje na mnogo načina.
Najčešće se radi o infantilnim tvrdnjama da oni koji žive u inostranstvu ne poznaju dovoljno lokalnu situaciju, ne učestvuju direktno i svakodnevno u kolektivnom dijeljenju životnih teškoća i frustracija, pa zato nijesu sposobni da stvari promišljaju kvalitetno i ,,ispravno“.
Mnogi su skloni reći da je lako s američke/kanadske/njemačke plate, i iz sigurnosti blagonaklone države razvijenog ,,prvoga svijeta“ dijeliti lekcije građanima koji žive u opresivnom sistemu.
OPASNE GENERALIZACIJE
Uvijek sam smatrao da je beskorisno o ovim stvarima razmišljati u okvirima blagonaklonosti države. Vjerujem da je mnogo korisnije i bliže istini ovu problematiku promišljati u kontekstu funkcionalne države. Prvo, ljudi ne odlaze iz svoje domovine zato što im se ne dopada klima. Drugo, iseljenicima ništa ne ,,pada s neba“ zato što je nova država u koju su došli blagonaklonija od one iz koje su otišli.
Ovakve neosnovane i uvredljive generalizacije upućene na račun dijaspore su dijelom razumljive, jer skrivaju strah od prepoznavanja uzroka za loše stanje u državi i, što je možda važnije, strah od onoga što slijedi: neumitno raspoređivanje odgovornosti.
Ovaj strah je najmanje dvostruk i sobom nosi elemente zavisti, jer je potrebna hrabrost da se donese odluka o životu drugdje i da se pređe granica. Da parafraziram Brajtena Brajtenbaha, zavide nam kao što zavide pticama, jer one mogu da lete.
