Stručnjaci su do sada nebrojeno puta skretali pažnju da cjelokupni pravni sistem Crne Gore obavezuje državu na prevashodnu odgovornost kada je u pitanju stanje kulturne baštine.
Isticali su da će biti neophodno da se preko nadležnih organa i institucija preduzmu sve neophodne mjere kao i radovi u cilju sanacije ugroženih kulturnih dobara u oblasti Skadarskog jezera, čime bi ovi izuzetno vrijedni svjedoci naše prošlosti imali i budućnost.
Zadužbina Đurđa i Lješa Crnojevića
Manastir Kom sa crkvom posvećenom uspenju Bogorodice, zadužbina Đurđa i Lješa Crnojevića, nastao je, smatra se, između 1415. i 1427. godine. U jednom periodu, Kom je bio sjedište Zetske mitropolije. U njemu je 1831. godine Njegoš rukopoložen za arhimandrita.
Kompleks manastira dobio je rano izgled utvrđenja. Manastir je bio opasan zidom i imao dvije kapije. Manastirska crkva je jednostavna jednobrodna građevina koja je sredinom XV vijeka dobila bočne paraklise i prostrani drveni trijem. Živopisana je u dva maha, prvi put 1470. godine, a potom osamdesetih godina XVI vijeka. Jedina je crkva na Skadarskom jezeru u kojoj su freske sačuvane.
U podu crkve nalaze se četiri grobne ploče. Grob ktitora, Lješa Crnojevića, zauzima jugozapadni ugao naosa. Ispod ostalih ploča nema grobnih jama, već su ploče sekundarno ugrađene u pod. Grobne ploče Stefana i Mare Crnojević su ukrašene plitkom floralnom i geometrijskom ornamentikom, koja podsjeća na dekoraciju stećaka.
Ivan Crnojević daruje 1485. godine novoj zadužbini na Cetinju imanja manastira Koma i Gorice.
Kom je slijedio tradiciju grobnih crkava. O tome svjedoči jedan dokument iz 1444. godine u kojem se Gojčin Crnojević žali mletačkim vlastima u Kotoru i moli da se povrate sva oduzeta dobra manastirima i crkvama na Zetskom jezeru koje su gradili njegovi stari i drugi zetski gospodari i u kojima se svi oni sahranjuju.
Manastir Kom Crnojevića je upisan u registar zaštićenih kulturnih dobara 1949. godine kao spomenik kulture sakralne arhitekture - prve kategorije.
"Još je ranije utvrđeno da se na Komu izvode radovi na rekonstrukciji manastirskog konaka, za koji je projektnu dokumentaciju uradila stručna služba Zavoda i da je tokom radova došlo do niza drastičnih propusta.
Izvršena je rekonstrukcija jednog manjeg objekta pokrivenog mediteran-crijepom, koji je ozidan veoma aljkavo, sa malterom ružičaste boje i sa debelim spojnicama, što govori o potpunom nepoštovanju konzervatorskih principa. Objekat je tada bio rekonstruisan samo na jednoj polovini svog gabarita, dok je danas njegova rekonstrukcija izvršena u potpunosti na način koji ne počiva na arhitektonskoj analizi, već na improvizaciji, što čini da on u potpunosti odudara od originalnih sačuvanih ostataka kompleksa.
Gotovo svi otvori su promijenili prvobitne izglede. Svi su dobili lučne završetke, naglašene ili sigom ili opekom, što takođe nije elemenat tradicionalne arhitekture", piše u informaciji Zavoda za zaštitu spomenika iz 2002. godine.
Zavod donio rješenje obustavi radova
Da bi spriječio preuređenje manastira po njihovoj volji Zavod je, 2002. godine donio rješenje o obustavi radova i naložio SPC da u roku od četiri mjeseca sve vrati "u prvobitno stanje". Rješenja su upućena Mitropoliji, sekretarijatima za urbanizam opština Bar i Cetinje, Ministarstvu kulture, Ministarstvu uređenja prostora i Ministarstvu poljoprivrede.
I na tome se stalo. Barem kada su institucije u pitanju.
O odnosimadržave i Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori početkom ovog vijeka možda najbolje govori slučaj koji se, krajem juna 2002. godine, desio na ostrvu Kom na Skadarskom jezeru, prilikom obilaska državne komisije.
Zbog toga što su htjeli da slikaju izmijenjeni manastir, komisiju, sačinjenu od predstavnika nekoliko ministarstava i institucija, sa ostrva su najurili sveštenici SPC-a i njihove pristalice.
"Uspjeh" te državne komisije bio je i da su uspjeli četiri mjeseca nakon otpočinjanja radova na ostrvu Beška, da obiđu ostrvo i konstatuju kakvom su „uljepšavanju“ izloženi tamošnji zaštićeni spomenici kulture. Tom prilikom je stručna ekipa posjetila i ostrva Moračnik, Starčevo i Kom.
U informaciji Zavoda za zaštitu spomenika pobrojani su tada krupni građevinski radovi, preduzeti od strane SPC i na ovim ostrvima.
Šta je konstatovala Komisija
Nakon toga je i Komisija za utvrđivanje stanja nepokretne kulturne baštine od 31.05.2004. godine, obišla Manastir Kom. Tada je stručni tim konstatovao sljedeće stanje:
- Pristupna staza je uređena, ali na platou ispred porte su izgrađena još dva nova (manja) objekta od blok opeke, a veći je i omalterisan. Postoje i dva objekta zidana od betonskih blokova, na početku i kraju žičare , montirane za transport građevinskog materijala. Takođe, rekonstruisana je kapija na istočnom ogradnom zidu, zatvorena vratnicom od željezne rešetke.
- Južni krak konaka je završen i pokriven mediteran crijepom.
- Sjeverni krak konaka je produžen, a pristup je omogućen spolješnjim stepeništem. Pokriven je dvovodnim krovom sa prekrivačem od mediteran crijepa. Svi oluci i nadstrešnice su izvedeni od bakarnog lima.
- Između sjevernog i južnog kraka konaka, izgrađen je trijem, pokriven mediteran crijepom i završen trovodnim krovom. Istočnu stranu trijema formiraju četiri stuba, zidana u kamenu. Drvena konstrukcija trijema je urađena kvalitetno, od masivne jelove građe. Pod trijema je popločan lomljenim kamenim pločama u cementnom malteru, (oker i bež boje) u nepravilnom slogu, sa fugama, takođe, u cementnom malteru.
- U zapadnom dijelu konaka smještene su ekonomske prostorije.
- Primjedbe izrečene za crkvu 2002. godine, u smislu njene funkcionalne neusaglašenosti, (unošenje profanih funkcija), uklonjene su.
- Godine 1988., izvršena je djelimična (preventivna) konzervacija živopisa, kako onog iz 1470. godine u paraklisu , tako i živopisa iz druge polovine XVI vijeka u naosu crkve i na zapadnoj fasadi.
- Stolarija crkve je nova, (izrezbarena vrata sa novim mesinganim kvakama).
Tada je konstatovano da su na Komu izvedeni radovi na rekonstrukciji manastirskih konaka za koju je projektnu dokumentaciju uradila i odobrila stručna služba Zavoda. Nažalost i štetu spomenika, stručna služba Zavoda nije obaviještena o početku radova, niti je od nje tražena saglasnost za izvođenje radova.
Zbog toga nije bilo konzervatorskog nadzora, pa je došlo do niza propusta tokom izvođenja radova.
Mali rekonstruisani objekat sa pokrivačem od mediteran crijepa, ozidan je veoma aljkavo sa upotrebom maltera ružičaste boje i sa debelim spojnicama, tako da objekat nimalo ne liči na manastirski konak, već potpuno odudara od originalno sačuvanih ostataka kompleksa.
Zavod zabranio gradnju
Tada je zbog navedenih nelegalnih radova Zavod donio Rješenje o obustavi gradnje i istovremeno nalog za uklanjanje izvedenih radova, br. Rješenja 02 – 368 od 4. 07. 2002. godine. Takođe je zbog brojnih nelegalnih i nestručno izvedenih radova, komisija predložila izradu projekta resanacije stambenog dijela manastirskog kompleksa (konaci sa trijemom). I opet se tu stalo.
SPC je nastavljajući da se ne obazire na rješenja o zabrani izvođenja radova na Zaštićenim kulturnim dobrima u periodu nakon 2004. do danas na Manastiru Kom, takođe bez saglasnosti službe zaštite, izvodila i završila brojne radove.
Dozidana je kula – zvonik, oslikana spoljašnost apside crkve Uspenja Presvete Bogorodice, u unutrašnjosti je urađen novi ikonostas kojim je zamijenjen ikonostas Đinovskih iz 1891, dozidana novoformirana kapija na ulazu u manastirski kompleks manastira Kom.
Naravno sve to bez dozvola i konsultacija službi zaštite kulturnih dobara.
