Grupa entuzijasta, okupljenih u okviru nevladinog udruženja Spičana „Nehaj“, već treću godinu organizuje „Śednik uz tikvanik“, u cilju promocije bogatstva ukusa i mirisa spičanskog kraja.
Osim takmičenja za najbolji tikvanik, NVU Udruženje Spičana „Nehaj“ pripremilo je autentičan kulturno-umjetnički program, ali i premijernu promociju kratkometražnog igranog filma pod nazivom „Kad je zima i u Spič je zima“, te reviju tradicionalnih spičanskih ženskih narodnih nošnji – od rođenja do poznog doba.
Kraj koji je dobio naziv od latinske riječi „hospitium“, što u prevodu znači „svratište“ ili „konačište“, predstavlja od davnina mjesto izuzetne ljepote i gospodskog gostoprimstva. Spič je kruna barske multikulturalnosti i međuvjerskog sklada, a suživot različitih vrijednosti koje krase ovaj biser crnogorske obale oslikava se u postojanju danas četiri, a nekada čak dvanaest dvooltarskih crkvi.
A što je zapravo „tikvanik“? Prema riječima Spičanke, jednog od glavnih „krivaca“ što spičansku tradiciju, sa akcentom na jedinstveni dijalekt, ne pušta da potone u zaborav, gđe Tanje Nilović, tikvanik je delicija karakteristična za sutomorski kraj.
„Tikva, i to isključivo tikva „saraćinka“ (naziv potiče od zajedničkog imena za narode islamske vjeroispovjesti) se izgrata grebačom, dok se u nedostatku grebača može isjeckati na kockice, nakon čega se opriga na malo ulja. U pleh se pospe kolomboćevoga brašna i sipa smjesa. Tikva, kad se opriga pušti vodu, i u to da se doda oriza i cukra, što čini smjesu. Preko smjese, umutiti malo brašna, vode i ulja, malo gušće nego za palačinke. Tanka korica se napravi i stavi da se peče, nakon čega se smanji temperatura. Nikako se ne smije prepeći, a odmjer oriza zavisi od količine tečnosti koju tikva pušti“, otkriva nam kulinarske tajne vrsna domaćica, Tanja Nilović.
Tikva ili bundeva potiče iz Južne Amerike, gdje je divlji oblik „Andreea cucurbita“ poznat više od 4000 godina. Prvo pojavljivanje ove biljne vrste na tlu Evrope, zabilježeno je krajem XIX vijeka, i to najprije na području oko Sredozemnog mora, odakle se areal rasprostranjenosti proširio na područje Turske, Grčke i Bugarske. S botaničkog stanovišta, tikva pripada porodici Cucurbitaceae, koja obuhvata oko 825 vrsta i 118 rodova, koji se uglavnom uzgajaju u tropskim i suptropskim područjima. Tikva – bundeva pripada rodu Cucurbita, a među najraširenijim vrstama su: Cucurbita pepo, Cucurbita maxima i Cucurbita moschata. Ova biljka je u cjelosti upotrebljiva, s obzirom na to da su skoro svi djelovi bundeve jestivi ili se mogu iskoristiti u ishrani – od korijena i lista, do cvijeta, ploda i sjemena.
Za rast i razvoj tikve – bundeve potrebna je topla klima i dovoljno vlage u zemljištu.
Sije se onda kada je temperatura zemljišta u rasponu od 12 ⁰C do 15 ⁰C, a sjeme se sije na dubini od 5 cm do 8 cm. Klijanje sjemena počinje tek iznad 13,7 ⁰C, dok je za razvoj ploda optimalna temperature od 25 ⁰C do 27 ⁰C. U periodu cvjetanja, za normalnu oplodnju i rast ploda potrebne su veće temperature, svjetlost i umjerena vlažnost, odnosno oko 65% relativne vlažnosti vazduha. Snažan korijenov sistem, kao i široka lisna površina, omogućava tikvi – bundevi da bude otporna na oscilacije u temperaturi i vlažnosti zemljišta.
Prema podacima Američkog zavoda za poljoprivredu, u 100 gr sirove tikve – bundeve nalazi se 26 kcal, te pripada namirnicama niske energetske, a visoke nutritivne gustoće. Zrela, jestiva tikva – bundeva ima pulpu karakteristične narandžaste boje koja se često koristi u kulinarstvu ili kao hrana za životinje.
Nedostatak svježe tikve – bundeve je kratkotrajnost čuvanja. U optimalnim uslovima, rok trajanja bundeve je od 1 do 3 mjeseca. Iz tog razloga, koristi se metoda sušenja i dobijanja brašna od pulpe, kore i sjemenki, što se koristi u pekarskoj industriji, ali i kao začin, u pripremi čorbi, umaka, te kao prirodno sredstvo za bojenje.
Veoma cijenjen proizvod od bundeve je ulje koje se dobija iz njenih sjemenki. Naime, nakon zagrijavanja sjemenki na 100 ⁰C do 120 ⁰C, sprovodi se postupak presovanja. Najčešće se proizvodi ulje od sjemenki bundeve vrste Cucurbita pepo, jer one ne sadrže ljusku. Sastav ovog ulja prvenstveno čine esencijalne nezasićene masne kiseline, linolna i oleinska, te je antioksidativni značaj ovog ulja važan u prevenciji zdravstvene slike cjelokupnog organizma.
Naime, nedavno sprovedeno istraživanje pokazalo je da svakodnevna konzumacija oko dva grama ovog ulja, u trajanju od 12 sedmica, dovodi do povećane koncentracije lipoproteina visoke gustoće i smanjenja visokog krvnog pritiska kod žena u postmenopauzi.
Kora bundeve je bogata kalcijumom, vitaminom C i pektinom, koji se ponaša kao probiotik, istovremeno aktivirajući rast dobrih sojeva bakterija mliječne kiseline, te inhibirajući rast štetnih sojeva bakterija, poput Escherichia coli. Tokoferoli i karotenoidi iz kore se često koriste u medicini i farmaceutskoj industriji.
Sjemenke bundeve su bogate tokoferolima, karotenoidima, provitaminima i mineralima, kao što su kalcijum, mangan, fosfor i magnezijum, dok nizak sadržaj natrijuma i visok sadržaj kalijuma imaju pozitivan uticaj na stanje kardiovaskularnog sistema.
Fitosteroli u sjemenkama imaju značajnu ulogu u liječenju benigne hiperplazije prostate. Karakterističnu narandžastu boju pulpe daju karotenoidi, koji smanjuju rizik od nastanka degenerativnih i kardiovaskularnih bolesti. Pulpa se odlukuje visokim sadržajem kalijuma, minerala neophodnog za pravilno funkcionisanje nervnog sistema i mišića.
U subotu, 2. decembra, od 19 časova, u Hotelu Korali u Sutomoru, dobrodošli ste na „Śednik uz tikvanik“, manifestaciju koja ostavlja neizbrisiv trag u očuvanju od zaborava nematerijalne kulturne baštine sutomorskog kraja.
Spičanke, čuvene crnogorske domaćice, priremiće trpezu prepunu priganica, lokuma, roštula, japraka, kuglofa i naravno, tikvanika. Rubrika Crnogorska sofra odaje čast Crnogorkama i Crnogorcima koje produžavaju život autohtonim biljnim sortama i životinjskim rasama, istovremeno njegujući tradicionalne običaje jednog kraja, mikrokosmosa čija čestita tradicija ostavlja trajni zalog za budućnost generacijama koje dolaze.
Saltanat* je tikvanik napra'it, ali na kraju pazarnog dana, poklanjamo vam recept Anke Stojčić, rođene Vuksanović, koji je sačuvan u knjizi „Kroz brvačke pinjate“, spičanke Milice Kovačević.
„Jesen na trpezu donosi jela od tikve, a od slatkoga tikvanik. On je obavezan i na Badnju večer. Tikva za tikvanik treba da je suvlja, da nema mlogo vode (da ti se ne popiša u pinjatu). Najbolja je saraćinka, koja je posebno slatka.
Ankin tikvanik
2 kg očišćene i na kocke izrezane tikve saraćinke
1 škudela oriza,
1 škudela cukra,
1 škudela čeničnoga i
1 škudela kolomboćovoga brašna,
1 šaku (100 – 200 grama) zdrobljenih suvih smokava
Necijela škudela ulja
U jednu tendžeru stai 2/3 od jedne škudele ulja i 2 škudele vode, dodani tikvu stai na oganj da uzavri. Neka obrne dva ključa, teke da tikva omekša. Dobro pazi da ti se razgljačka, komatići tikve treba da ostanu zvrsti, cijeli. Odvoj jednu škudelu one vodice što je tikva puštala.
Tedara u tokvu dodani škudelu oriza, cukar, škudelu čeničnoga i jednu kolomboćevoga brašna. Stai još šaku suvih smokava, okinutu na male komatiće. To sve pažljivo promuti i stai ligadinu, pa š njim u peć. Peče se nešto više od 1 ure na 200 stepeni.
Ligadina: oko 200 ml od one vodice što je puštala tikva, ložicu cukra, 2 ložice ulja, 3-4 ložice čeničnoga brašna, lijepo promuti da bude tijesto gustine kao za palačinke.
Tepsija za tikvanik je 36 x 25 x 5,5 cm.“
*saltanat – pažljivo, oprezno („da se potrefi omjer oriza i tečnosti“)
