Predstava „Smrt i njeni hirovi“ nastala je po motivima istoimenog romana portugalskog pisca Žozea Saramaga. Predstava je izvedena sinoć na Sceni Studio Crnogorskog nacionalnog pozorišta, na otvaranju FIAT-a.
Režiju potpisuje Lidija Dedović, adaptaciju Kata Đarmati, dramaturgiju Stela Mišković, izvršnu produkciju Nela Otašević, pokret Gregor Luštek, ples Vera Sarikovskaja, kompoziciju Irena Popović-Dragović, muzičari Marija Mitrović i Mladen Nikčević, scenografiju i svijetla Branko Hojnik, kostim Lina Leković, maske Ivanka Vana Prelević.
Radnja prati bezimenu državu u kojoj smrt više nije nezaobilazni faktor života, te su njeni stanovnici, htjeli to ili ne, osuđeni na besmrtnost. Može činiti da tema prirodno vuče ka apstraktnom i filozofskom, međutim predstava tome odoljeva i prikazuje razne efekte novonastale besmrtnosti kroz niz konkretnih, životnih situacija koje su publici lako prepoznatljive, od novinskih konferencija koje zadobijaju tragikomični ton zahvaljujući licemjerstvu i primitivizmu organa vlasti koji ih održavaju, do problema koje sa sobom nosi starenje i mukama koje imaju njihovi bolesni stari roditelji.
Crni humor, društvena kritika, egzistencijalni strahovi, apsurdni i sentimentalni momenti su vješto pomješani.
Generalno, predstava odiše snažnom i uzbudljivom energijom, velikim djelom zahvaljujući neprestanoj scenskoj radnji, pokretu i plesu kao i raznolikoj i efektivnoj muzici te kostimima i maskama koji su inspirisani alternativnim supkulturama i noćnim klubovima. Sve ovo predstavi dodjeljuje upečatljiv vizuelni identitet, pretvarajući pozornicu u prostor istovremeno privlačan a klaustrofobičan.
Predstava se hvata ukoštac sa mnogobrojnim pitanjima, nastojeći da obradi veliki dio problema podignutih u izvornom djelu, koji se tiču različitih aspekata društva i života: vezu između smrti i seksualnosti, disfunkcionalnost zdravstvenog sistema, teološki značaj smrti, masovnu društvenu otuđenost, saradnju između organizovanog kriminala i vlasti, korupciju javnih institucija, kako mediji i crkva nastoje kontrolisati narod, koliko strah od smrti utiče na svakodnevne odluke, metanarativne elemente...
Kako predstava traje, silna količina ispitanih problema dovodi do određene tematske prenatrpanosti i neodređenosti. Među njima, kao najsnažnija se izdvaja linija radnje koja prati otjelotvorenu, personifikovanu smrt i skromnog, nepoznatog umjetnika (Nada Vukčević, Dejan Ivanić).
U pitanju je istovremeno ljubavna priča o dvoje ljudi naviknutih na apsolutnu samoću, koje obuzima strast prema misterioznom strancu (te je njihovo zavođenje ispunjeno nesporazumima, eksperimentisanjem, antagonizmom i kopanjem sopstvene rupe); kao i metafizička priča o nesposobnosti smrti da nadvlada iskrenu ljubav prema umjetnosti.
Možda bi bilo zanimljivo da je liku smrti (koja insistira na malom s) bilo podareno više prostora. Da se dala prilika realizaciji jednog onostranog, iščašenog lika sa fundamentalno drugačijom perspektivom nasvijet i postojanje nego ljudi koji je okružuju i čiji oblik privremeno preuzima. Nagovještaj tog narativnog pravca postoji na samom kraju, kroztekst koji se prikazuje na monitorima oko scene.
U tekstu se govori o ideji da svako živo biće posjeduje i biva posjedovano od sopstvene smrti, da smrti i same imaju hierarhiju (od smrti najsitnijih insekata i trava, do konačne smrti univerzuma), da je smrt, i fizička i spiritualna, fundamentalno transformacija koja omogućava postojanje života (smrt gusjenice predstavlja rođenje leptira). Tematski bitan i efektivan odlomak, možda bi bio uspješniji da je realizovan u dijalogu između glumaca, umjesto samo kroz projekciju.
