Opis stručnih službi u izvještajima koji detaljno opisuju današnje stanje Manastira Podostrog, omiljeno boravište crnogorskih vladika, nakon “obnove” neimara SPC navodi da nema segmenta na ovom zaštićenom kulturnom dobru koji nije odrađen suprotno Zakonu o zaštiti kulturnih dobara Crne Gore.
Može se pročitati da je Crkva Uspenja Bogorodice, koja je dominirala prostorom, sada zagrađena konacima koji se dograđuju raznim materijalima, stilovima i za kompleks Manastira netipičnim detaljima. Pored konaka, amfiteatralnim uređenjem porte, netipičnim za pravoslavne objekte, posebno se naglašavaju potpuno nove freske u crkvi, tematski neprihvatljivi, gdje su nacrtani “lažni” proroci sa komunističkim simbolima i katoličkim znamenjima, kojim su grubo ideološki i politički povrijeđene civilizacijske norme i integritet samog kulturnog dobra.
Manastir Podostrog je danas primjer gdje SPC kroz nelegalne konzervatorske i restauratorske radove i druge zahvate na sakralnim objektima, unošenjem novih elemenata koji nijesu svojstveni i primjereni autohtojnoj graditeljskoj i uopšte kulturnoj baštini Crne Gore, a pod izgovorom privođenja objekta bogoslužbenim funkcijama, namjerno mijenja ili nastoji trajno izmjeniti njihova prepoznatljiva istorijska i kulturna svojstva i osobenosti.
Manastir Podostrog se nalazi ispod brda Ostrog u selu Mainama, pored Budve. Manastirski kompleks čine zgrade sakralnog, stambenog, fortifikacionog i privrednog karaktera. Opasan je visokim zidom sa puškarnicama, dok se na jugozapadnom uglu uzdiže okrugla odbrambena kula.
U literaturi se može pročitati da nije poznato kada je manastir nastao. Usmeno predanje povezuje malu crkvu Uspenja Bogorodice - vjerovatno najstariji objekt čitavog kompleksa - sa dinastijom Crnojevića. Upravo ta crkva, djelimično ukopana u zemlju, sa dijelom konaka nad njom, pruža najstarije arhitektonske podatke o manastiru. Iznad njenih ulaznih vrata sačuvan je natpis koji pominje obnovu crkve i njeno živopisanje 1630. godine, što je učinjeno zaslugom jeromonaha Visariona.
Crkvica je neobična kako po spoljašnjem tako i po unutrašnjem izgledu. Sastoji se od priprate i naosa s blago prelomljenim svodom. Nema apsidu, već, umjesto nje, dvije niše za potrebe proskomidije i đakonikona i časnu trpezu prislonjenu uz istočni zid do ozidanog episkopskog prijestola.
Unutrašnjost crkve je oslikana freskama. One su neobične kako po svojim stilskim tako i po ikonografskim osobenostima. Iznad prve zone stojećih figura naslikana su poprsja Sv. mučenika u kvadratimas plavom i crvenom poleđinom, koji djeluju kao friz pažljivo poređanih ikona. U gornjim zonama, pored uobičajnih scena Velikih praznika i Hristovih stradanja, naslikane su scene Akatista, popularne Bogorodičine himne. U priprati su, uz uobičajne scene za taj dio hrama, kao što je Strašni sud, naslikane i konjaničke figure sv. Đorđa i Dimitrija i krilatog sv. Jovana Preteče, kao čuvara ulaska u hram.
Druga crkva, znatno veća od prethodne, posvećena takođe Uspenju Bogorodice, nalazi se izvan manastirskog kompleksa. Izgrađena je sredinom 18. vijeka zaslugom crnogorskih vladika - Save i Vasilija. Ima jednobrodnu osnovu sa širokom apsidom. Iznad se uzdiže kupola s oktogonalnim tamburom. Zidana je lijepo obrađenim kvaderima sivog i crvenkastog kamena složenim u naizmjenične redove.
Profilisani portali, na zapadnoj i južnoj fasadi, ukrašeni su reljefima s biljnom dekoracijom. U sredini nadvratnika je crnogorski grb - dvoglavi orao koji u kandžama drži zmiju. Isti motiv se susreće i na grbu postavljenom na kruni bunara-bistijerne na prostranoj manastirskoj terasi.
Manastir Podostrog bio je rezidencija crnogorskih vladika. U njemu je 1735. godine umro i tu bio sahranjen vladika Danilo. Odatle je tek 1856. godine prenesen na Cetinje. U Podostrogu je često boravio Njegoš. U njemu je pisao „Svobodijadu", kao i dio „Gorskog vijenca".
Manastir je veoma stradao u zemljotresu 1979. godine. Upravo u pokušaju njegove sanacije zatekao ga je katastrofalni zemljotres iz 1979, koji ga je skoro do temelja porušio. Osamdesetih godina dvadesetog vijeka Manastir je kompletno saniran i ponovo je zaživio kao duhovni centar. Ima status kulturnog dobra od 1949.
U novije vrijeme kompletna unutrašnjost Velike Crkve je živopisana.
Na Crkvi Sv. Gospođe nakon oštećenja od zemljotresa iz 1979, urađena je konstruktivna sanacija tako da je što se tiče spoljašnjeg izgleda danas crkva stabilna i u dobrom stanju.
Bez dozvola institucija je u luneti zapadnog portala urađen mozaik sa predstavom Bogorodice, a u luneti južnog portala mozaik sa predstavom Sv. Petra. Takođe bez dozvole je i unutrašnjost Crkve živopisana. Novi živopis ikonografski, likovno i simbolično u velikoj mjeri devalvira kulturne vrijednosti ovog objekta.
Novi ikonostas, ozidan i živopisan, takođe karakteristikama devalvira kulturne vrijednosti objekta. Na osnovu projekta postojećeg stanja RZZSK i konzervatorskih uslova, izrađen je glavni projekat sanacije i rekonstrukcije Manastira koji je odobren 1996.
U toku izvođenja radova koji su trajali od 1996-2000. došlo je do odstupanja od planiranog projekta, a što se ogleda u sljedećem:
- Postavljen je ikonostas je novijeg datuma, bez umjetničkih vrijednosti.
- Kameni bunar na južnoj terasi je oštećen, usljed nestručnog tretmana
- Nadzidana je i preoblikovana kula
- Odmah uz kulu je stepenište kojim se ulazi na sprat prvog objekta, karakteristično po gazištima od bijelog kamena, predimenzionirane debljine i obrade Na zgradi konaka dozidana je etaža potkrovlja
Nakon uvida u stanje kompleksa od strane Komisije iz 2004. na već tada započeto krilo konaka, dograđena je još jedna etaža.
Na jugozapadnom dijelu kompleksa nalazi se novosazidana, kamena kapija od bijelog i crvenog kamena, naizmjenično postavljenog u po dva reda, kroz koju se sa pristupnog puta ulazi u manastirski kompleks. U plitkim nišama oslikane su freske sa predstavama Bogorodice i Hrista. Oblikom i dimenzijama odstupa od okolnog prostora i devalvira vrijednosti kompleksa.
U skladu sa navedenim, može se ocijeniti da su prethodno navedeni radovi izvedeni bez stručnog nadzora i da nijesu u skladu sa ”glavnim projektom sanacije i rekonstrukcije Manastira“ odobrenim 1996, te da su grubo narušili autentičnost i integritet ovog kulturnog dobra.
Posebnu pažnju javnosti su privukle nove freske u većoj crkvi, tematski neprihvatljivim, gdje su nacrtani “lažni” proroci sa komunističkim simbolima i katoličkim znamenjima.
Naime, na novooslikanoj fresci može se vidjeti petokraka koja sija sa kape lika koga demon lagano odvlači u vječnu vatru pakla. Osim omrznutog komuniste, đavolje uže steže i crkvene velikodostojnike koji nisu po volji SPC. U uglu živopisa se precizira: "Lažni episkopi i carevi".
Freska u Mainama je samo fina ruka na građevinskom poduhvatu započetom godinama ranije. Grubim građevinskim radovima pod budnim okom mitropolita Amfilohija i ostalih velikodostojnika SPC promjenjen je prvobitni izgled manastira koji je bio omiljeno prebivalište vladika iz dinastije Petrović-Njegoš.
Da ne bi bilo zabune, u tekstu se ne piše o Hotelu Podostrog u Budvi, takođe u vlasništvu SPC. Naime, SPC je na zemljištu Crkve Sv. Petke u Budvi 2004. izgradila Hotel Podostrog površine 350 kvadrata, dvije stambeno-poslovne zgrade površine 1.262 metara kvadratnih, kao i poslovnu zgradu u vanprivredi od 300 kvadrata.
Tu je navodno prodato 120 stanova, poslovnih i garažnih jedinica. Tada je na pitanje Upravi prihoda i carina da li je na to SPC platila porez bilo odgovoreno da “sva pitanja koja se tiču duga nekog poreskog obveznika spadaju u poresku tajnu.” Odgovora tada nije bilo ni od Mitropolije SPC.
Kada je 2019. usvojen Zakonu o slobodi vjeroispovijesti koji je predviđao da vjerski objekti i zemljište koji su bili imovina Crne Gore do 1918. godine, a za koje ne postoje dokazi vjerskih zajednica o pravu svojine, prelaze u državnu svojinu, iz SPC su tvrdili da je na meti Vlade upravo njihova imovina.
Nakon toga je Crkva organizovala protestne litije koje su doprinijele smjeni dotadašnje vlasti. Pobjednici izbora ubrzo su promijenili zakon eliminišući sve za SPC sporne članove, a potpisivanjem TU imovina je očigledno postala kako oni to vide njihovo “vlasništvo”. Postavlja se pitanje plaća li ko porez za tu imovinu. Ili ne?
Prema ranijim podacima, osim što posjeduje hotel i najmanje dvije stambene zgrade samo u Budvi, SPC je uz Opštinu najveći zemljoposjednik u tom gradu. Danas se spremaju da taj građevinski biznis i nadograde. Nažalost, javnost ni danas nema podataka da li se taj crkveni biznis vrši u skladu sa zakonima Crne Gore.
Poznato je da SPC sada upravlja sa više desetina hektara zemlje od Buljarice i Svetog Stefana do Brajića i Bečića, a posjeduju i nekretnine u Starom gradu.
Iz ranijih i sadašnjih nadležnih institucija javnost nikako da dobije odgovore na pitanje koliki je, ukoliko postoji, poreski dug Mitropolije SPC, koliki dio se odnosi na ove enormne građevinske aktivnosti i promet nekretnina, pa čak ni da li je plaćen “milionski poreski dug ” od prije par godina. Naime, krajem februara 2020. godine pojavila se bila informacija kada je Poreska uprava saopštila da Mitropolija za poreze duguje više miliona eura.
Očigledno da, osim što “neimarski” obnavlja već obnovljenu zakonom zaštićenu crnogorsku kulturnu baštinu, Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori godinama posluje i nekretninama, jednim od naprofitabilnijih biznisa, posebno na primorju - građevinskim biznisom sa sve “ugroženim” narativom.
