Istorijski podaci o Tvrđavi Oblun nalaze se u Barskom rodoslovu (Regnum Sclavorum) u kom Pop Dukljanin pripovijeda da se Bodinov i Jakvintin sin Đorđe, koji je preuzeo vlast 1125. godine, nakon neuspjele opsade Oblika na Tarabošu, utvrdio u kastelu pod imenom Obolon (Oblun). Snažna i uporna opsada, kao i pobuna Đorđevih vojnika, dovele su do zauzimanja kastela od strane Vizantije, kada je Đorđe zarobljen i odveden u Carigrad, gdje je umro 1131. godine.
Tvrđava Oblun nalazi se na vrhu istoimenog brda, sa kojeg se pruža pogled na Zetsku ravnicu, Skadarsko jezero, zapadni dio Malog blata, Žabljak Crnojevića… Okolina Obluna definisana je granicama uzvišenja na kojem se nalazi.
Bedemi
Na kamenitom uzvišenju nalazi se manji plato na kojem je formirano pravougaono utvrđenje, dimenzija 80 x 55 metara. Na južnoj strani platoa ostaci bedema su neprepoznatljivi, dok su sa istoka i zapada vidni tragovi bedema u temeljnoj zoni. Bedem je najbolje očuvan sa sjeverne strane.
Bedemi su rađeni od pritesanog kamena i maltera, širine oko metar. Na sjevernoj strani, u nekim partijama vidljivi su do visine od jednog metra. Na sjeveroistočnom dijelu platoa uz bedeme, nalaze se ostaci skoro pravougaone prostorije (moguće kule) i do nje kvadratne prostorije, vjerovatno cistijerne za vodu, rađene u istoj tehnici kao i ostaci bedema. Kula je očuvana do visine oko metar, a cistijerna do nivoa početka svoda.
U centralnom dijelu platoa, na dominantnoj koti, koju predstavlja veća zaravnjena stijena (velika kamena ploča), nalaze se ostaci manje jednobrodne Crkve sa polukružnom apsidom i pripratom, dimenzija 14 x 6 m. Priprata je šira od ostatka crkve, povezana malom kvadratnom prostorijom koja se nalazi uz sjeverni zid Crkve koji je očuvan do visine 1,5-2 m, sa maksimalno 15 redova kamena. Vidljivi su i ostaci apside koja je najbolje očuvana u sjeveroistočnom uglu.
Sa zapadne strane, do otvora za ulaz, uočavaju se tragovi zida priprate i naosa, dok je drugi dio ovog zida, kao i južni zid Crkve, veoma loše očuvan. Ne postoji značajnija razlika u tehnici zidanja ovih objekata i bedema. Na jugoistočnoj padini, na zaravnjenim platoima, nalaze se brojni ulomci keramičkih posuda. Najbrojniji su helenističke provinijencije, dok neki fragmenti datiraju iz perioda bronzanog i gvozdenog doba.
Zbog povoljne strateške pozicije, brdo Oblun je evidentno bilo u upotrebi u različitim vremenskim periodima, od praistorije (bronzano doba) do srednjeg vijeka. Pojedini autori smatraju da srednjovjekovni grad leži na ostacima akropole ilrsko-grčkog grada i da je, zajedno sa Medunom i Samoborom, bio dio odbrambenog sistema u vrijeme III Ilirsko-rimskog rata.
Zapušten kompleks
Zidovi Crkve su obrušeni, naročito sa južne i zapadne strane. Kompleks je zapušten i urušen, ali, kako nijesu konstatovani recentni zahvati na ostacima arhitekture, moguće je jasno sagledavanje glavnih arhitektonskih objekata (bedemi, kula, bistijerna, i u centralnom dijelu manji sakralni objekat – Crkva), koji svjedoče o nekadašnjem izgledu utvrđenja, tako da ovo kulturno dobro pokazuje svojstva autentičnosti perioda koji prezentuje.
Ostaci fortifikacija i Crkve u ambijentalnom kontekstu i sistemu limesa, kao i postojanje arheološke slojevitosti glavne su osobenosti ovog kulturnog dobra. Vidljiva je brižljivo odabrana pozicija za gradnju utvrđenja, sa koje se sagledavaju naselja u ravnom dijelu sjevernog priobalja Skadarskog jezera i vizuelna komunikacija sa gradinama - utvrđenjima helenističkog perioda (Samobor, Medun…) i srednjovjekovnim utvrđenjima ili gradovoma (Žabljak Crnojevića, Balšin grad, Tvrđava na Vranjskom brdu…).
Značaj kulturnog dobra
Oblun kao kulturno dobro je od nacionalnog značaja, jer ima značaj za društveni, istorijski i kulturni razvoj Crne Gore. Svjedočeći o različitim istorijskim periodima, daje mogućnosti izučavanja ostataka fortifikacija (helenistički, ilirski period i period XII vijeka), proučavanju sistema odbrane i limesa iz vremena III Ilirsko-rimskog rata (II vijek p.n.ere), proučavanju istorije i arhitekture XI i XII vijeka (pretpostavka da su Crkva i sačuvani bedemi nastali za vrijeme dukljanske države) kao i proučavanju života posljednjeg dukljanskog vladara Đorđa.
Đorđe iz crnogorske dinastije Vojislavljevića, sin dukljanskoga kralja Bodina, u dva je navrata bio dukljanski kralj, najprije od 1113. do 1118. a onda u razdoblju od 1125. do 1131. godine.
Istorijski značaj kulturnog dobra ogleda se u atribuiranju geneze utvrđenja u vrijemevladavine Đorđa Vojislavljevića, baziranom na tumačenju pisanih izvora i materijalnih dokaza.
Naime, sondažna arheološka istraživanja sprovedena nedavno na utvrđenju Oblun rezultirala su značajnim otkrićima. U kulturnom sloju unutar jednobrodne crkve, koja je definisana u centru srednjovjekovnog utvrđenja, otkriveni su bronzani novčići.
Među njima se posebno izdvaja bronzani novčić koji na aversu ima predstavu vizantijskog dvostrukog krsta.
„Dvostruki krst nastao je u Vizantiji, odakle se proširio u zemlje pod njenim uticajem, kao i na prostor koji su naselili Sloveni. Ovaj bronzani novčić kovan je u Konstantinopolju u vrijeme dinastije Komnena za vrijeme vladavine Romana IV (1068 -1075) i Mihaila VII (1071-1078)“, saopštila je prilikom tadašnjih iskopavanja rukovoditeljka arheoloških istraživanja na Oblunu Mitra Cerović.
Kako je kazala, taj nalaz je važan jer se istorijski događaji koje Pop Dukljanin pominje u glasovitom „Ljetopisu" u vezi sa zarobljavanjem Bodinovog sina Đorđa od strane Vizantije, mogu datovati u vrijeme kada je on završio drugu vladavinu Zetom.
Utvrđenje Oblun pominje se u Ljetopisu popa Dukljanina kada se govori o događajima u Duklji polovinom 12. vijeka „intravit in castelum, qui Obolon dicitur“.
Kralj Đorđe, bježeći kroz planine, utvrdio se najzad u kastelu koji se zvao Obolon, gdje su ga Vizantijci opsjeli, a zatim po zauzeću tvrđave zarobili.
Pored ovog novčića, otkriven je i ilirski bronzani novčić koji je kovan u Skadru nakon Gencijevog odlaska u ropstvo, poslije 168. godine prije nove ere.
„Na aversu je lik dodonskog Zevsa sa hrastovim vijencem a na reversu je ime grčkog magistrata Skodre (Amfalkidaksa)“.
Ključ za razumijevanje nastanka Duklje
Oblun je jedan od nekoliko lokaliteta na kojem je uočljiv proces oživljavanja nekadašnjeg ilirskog grada u ranom srednjem vijeku.
Ne samo da detaljnija istraživanja na Oblunu i ostalim lokalitetima, mogu dati više odgovora o životu i razvoju ilirskog grada i društva, nego prije svega baciti dosta svijetla na najmanje poznat period ranog srednjeg vijeka, najraniji period crnogorske istorije.
Ovaj period predstavlja ključ za razumijevanje nastanka Duklje kao političke tvorevine. Jasniji uvid u ovaj period vjerovatno bi dao odgovore na mnoga pitanja o populaciji i prostoru iz kojih će kasnije nastati savremeno crnogorsko društvo.
Kako je hrvatski naučnik pisao o Đorđu Vojislavljeviću: Tukao se po gorama i umro u vizantinskom ropstvu ali slugom se kralj Đorđe nikad nije htio priznati...
Posljednji dani vladavine kralja Đorđa
Pored citata iz Barskog rodoslova (Regnum Sclavorum) u kom Pop Dukljanin opisuje istorijat vladanja kralja Đorđa, prenosimo i dio teksta Frana Milobara o njemu iz skoro zaboravljenog djela ovog znamenitog hrvatskog naučnika "Dukljanska kraljevina", objavljenog u Glasniku Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine.
Donosimo najinteresantnije djelove o posljednjim danima vladavine kralja Đorđa .
„U čitavoj ovoj borbi uzgredna je stvar ko će zasjesti na prijestolje, a glavna je ta hoće li Duklja pod bizantinski jaram ili uz svoju slobodu. Mi smo evo vidjeli kako su Bizantinci napustili stvar Kočaparovu, čim im se je poklonio Dobroslav, a na Dobroslava zaboraviše, čim im se je pokorio Vladimir. Pa za to nema dvojbe, da bi bili napustili Bizantinci i kandidaturu Grubešinu i Gradinjinu, da se bude htio pokloniti kralj Đorđe njihovom gospodstvu.
No ponositi sin slavnoga Bodina nije mogao toga uvjeta podnijeti, bi reći kao da je na samu tu pomisao uzavrela u njegovim žilama krv njegova oca.
I odista nikada ne izusti kralj Đorđe riječi, kojom bi od Bizantinaca zamolio, da mu se dade ono, što je bilo njegova oca i prema tomu njegovo. Mi ga vidimo, gdje bježi dobrovoljno na sedam godina u progonstvo za vlade Grubešine, mi ga vidimo, gdje se po gorama i šumama prebija, mi ga vidimo napokon, gdje odlazi i u bizantinsko sužanjstvo i tamo umire, ali se slugom nikad ne priznaje”
Sve ovo se moglo prepoznati u kasnijim istorijskim tragovima trajanja crnogorske državnosti.
Tako da možemo konstatovati da Oblun predstavlja rijedak sačuvani primjer stvaralaštva iz različitih vremena crnogorske istorijske prošlosti i kao takav zaslužuje svu pažnju.
