Crkvu Svetog Ivana Krstitelja u Budvi predanje vezuje za VII vijek. To se pokazalo približno tačnim istraživanjem trobrodne bazilike koja se nalazi neposredno uz ovu crkvu. Istraživanjima nakon katastrofalnog zemljotresa iz 1979. godine ova trobrodna bazilika je otkrivena sa južne strane današnje crkve. Tom prilikom otkriveni su podni mozaici izuzetne ljepote u bazilici koji ukazuju da bi mogla biti iz VI ili VII vijeka.
U vrijeme ranog hrišćanstva V-VI vijek nove ere Budva i oblast oko nje je pripadala Vizantijskom carstvu. U tom istorijskom kontekstu se vezuje i nastanak Crkve Svetog Ivana Krstitelja. To je period dolaska Slovena, Avara, postoje zapisi i o dolasku Saracena. U literaturi postoje zapisi da su to mračni vjekovi za Budvu. Pominju se pljačke, pohare i rušenja Budve. Dolaskom benediktinaca 840. godine Budva jača u značajan hrišćanski centar. Crkva Svetog Ivana Krstitelja u tom je periodu katedralna, a Budva ima status biskupije.
Tragovi današnje Crkve Svetog Ivana Krstitelja mogu se pratiti do XII vijeka, a više puta je rušena i obnavljana, tako da današnji izgled sadrži veoma malo od originalnog izgleda. U zemljotresu 1667. godine srušena je u cjelosti. Biskupija je prestala da funkcioniše 1571. godine mada je zvanično ukinuta tek 1828. godine.
Tako da se može reći da u VI vijekuu Budvi već sigurno postoji crkvena struktura sa biskupom na čelu. Nedostatak pisanih dokumenata iz tog vremena nadoknadila je otkrivena velika trobrodna bazilika, koja se datira u VI ili VII vijek. Pronađeni podni mozaik hrišćanske tematike svjedoči o tome.
Prvi spomen biskupije u Budvi nalazimo u buli pape Zaharija 743. godine. U toj buli Budva se navodi kao sufraganska biskupija Epidaurskog (odnosno Dubrovačkog) metropolite. Kako se može pročitati original ove bule je stradao u Nemanjinom napadu na Dubrovnik 1185. godine. Do nas je došla u prijepisu. Neki istoričari dovodili su u sumnju njenu autentičnost međutim otkriće velike trobrodne bazilike u Budvi dovodi manje u sumnju njenu autentičnost, barem što se tiče postojanja Budvanske biskupije.
Drugi spomen Budvanske biskupije pronalazimo u aktima Duvanjskog sabora iz druge polovine IX vijeka. Tu se Budva navodi kao sufraganska biskupija Dukljanske metropolije.Prvi se poznati biskup u Budvi zvao Silvestar. On je 1143. godine posvetio Crkvu Sv. Mihajla na rtu Mogren. Budva ima i najstariju datiranu crkvu u čast Sv. Marije na istočno jadranskoj obali - Sancta Maria in punta (840. g).
Od 1143. do 1571. godine bila su dvadeset tri poznata biskupa u Budvi. A od 1575. do 1824. godine 19 apostolskih vikara i administratora. Papinskom bulom Locum beati Petri 1828. godine ukinuta je Budvanska biskupija a njena teritorija 1830. godine biva pripojena Kotorskoj biskupiji.
Crkva je više puta zbog brojnih zemljotresa i osvajanja bila rušena i uvijek ponovo obnavljana. Na njenim vratima nad glavnim portalom zapadne fasade stoji sljedeći latinski natpis:
NON SVRREXIT, MAIOR---------------------------------------HOSPES, ADES LIMEN QV(od)EST BIPENETRALE SACERDOSHIC SEDET ANTISTES BVTVAN(VS)TVVSA. D. MDCXL
Natpis je ugrađen sa stare crkve poslije obnove 1667. godine.
Sveti Ivan Krstitelj slavio se tradicionalno kao zaštitnik grada Budve. Budvanskim Statutom koji potiče iz vremena cara Dušana iz XIV vijeka Crkva Sv. Ivana je patron grada i pripadaju joj dažbine koje se ubiraju za potrebe biskupije i održavanje crkve.
U predmletačko doba (XV vijek) gradski grb i zastava nosili su lik sv. Ivana Krstitelja.
Kulturno dobro, Crkvu Svetog Ivana Krstitelja čine sama crkva, objekat Biskupskog dvora i zvonik visine 36 metara. Visoki zvonik sa satom dozidan je 1867. godine. Rađen je po nacrtu Lucchinija iz Tirola. Sa južne strane je dozidan objekat Biskupskog dvora, čiji drugi sprat je sa početka ovog vijeka.
Ova crkva se vodi kao zaštićeno kulturno dobro još od 1948. godine a upisana je u Registar spomenika kulture Narodne Republike Crne Gore 1961. godine.
Crkva Sv. Ivana je jednobrodna, bazilikalna građevina. Orijentisana je u pravcu istok – zapad. Bočna sjeverna kapela, kao i dvije bočne jugozapadne kapele sa sakristijom, daju izgled trobrodne bazilike, iako to konstruktivno nije. Na glavnoj fasadi je barokni portal koji je nadgrađen segmentasto presječenim lukom, sa ugrađenim reljefom Svetog Ivana Krstitelja sa porušene crkve iz 1640. godine. Iznad njega nalaze se dva simetrično postavljena neogotička prozora.
Od prvobitne katedralne crkve ostao je prezviterijum, zasveden prelomljenim gotičkim svodom. Glavni brod je u više navrata stradao i obnavljan. Sačuvani su djelovi originalnog zida na sjevernoj strani, na kojima su ostaci fresko-slikarstva prvobitne crkve.
Gradnjom Biskupskog dvora odmah uz glavni brod crkve u prizemlju stvorena je mogućnost prostornog povezivanja, pa su tako i priključene crkvi sakristija i dvije kapele, a sa sjeverne strane u prostoru do zvonika izgrađena je 1863. godine kapela lučnim otvorom povezana sa crkvom.
S južne strane nalaze se dva oltara: Gospe od Zdravlja sa istoimenom slikom iz XVII vijeka – Tiepolove škole – i oltarom Svetoga Križa i slikom „Krštenja Gospodinova“ venecijanske škole rad slikara Antonia Florianija iz 1835. godine, koja je nekada bila sastavni dio glavnog oltara.
U sjevernoj kapeli, unutar bogatog oltara izrađenog od luštičkog kamena čuva se ikona Budvanska Gospa, jedna od najvrednijih na ovim prostorima pod nazivom „Sancta Maria in Punta” ili “Sancta Maria Buduensis”. Pretpostavlja se da je ikona nastala u XII ili XIII vijeku na prostoru Grčke ili južne Italije, a do dolaska Francuza u Boku nalazila se iznad glavnog oltara u crkvi Santa Maria in Punta.
Od ostalih umjetnina pažnju privlači slika sv. Petra i Pavla rad venecijanske škole iz kruga Karpaća, nekoliko ikona grčkog porijekla, slika sv. Luke rad domaćeg slikara A. Bocarića. Zanimljiv je i zidni mozaik sa prikazom Sv. Ivana Krstitelja u budvanskom pejzažu, rad I. Dulčića.
