Kompleks manastira Orahovo u istoimenom crmničkom selu čine dvije crkve i sada već više zgrada konaka, nastalih u različitim vremenskim razdobljima. Sve to rađeno je bez dozvola nadležnih službi u Manastiru Orahovo, koji je zaštićeno crnogorsko kulturno dobro još od 1952.
Manja crkva, locirana uz niski ogradni zid, posvećena Sv. Jovanu Krstitelju, smatra se graditeljskim djelom 15. vijeka, iz vremena u kome Jelena Balšić podiže Bogorodičin hram na skadarskom ostrvu Beška.
U pitanju je jednobrodna, grubo zidana kamena građevina sa poluobličastim svodom oslonjenim direktno na zidove. Svrstavanje u 15. vijek pojedini istraživači zasnivaju na komparaciji nadvratne grede orahovskog starijeg hrama sa rješenjem na Jeleninoj crkvi na Beškoj. Sa druge strane, izvjesna arhaičnost i tipologija svodne konstrukcije, uz grubu zidarsku tehniku, asociraju na neka starija, romanička iskustva.
Glavna Crkva Sv. Nikole zidana je neposredno prije 1663, u vremenu kada je izvršeno njeno freskopisanje. Ktitori, uz blagoslov vladike Rufima Boljevića, bili su joj iguman Vasilije Njeguš sa bratijom i lokalni mještani.
Riječ je o hramu jednobrodne osnove, dimenzija 8 x 5 metara, sa polukružnom apsidom na istočnoj strani. Na zapadnoj fasadi dominira veoma lijepi trodjelni zvonik od dvobojnog, ružičastog i bijelog kamena, izgrađen prilozima mještana 1900. Na bočnim zidovima i apsidi se nalaze polukružni prozori.
Kamena spratna zgrada konaka, sudeći po tehnici zidanja, poticala je iz vremena izgradnje glavnog hrama. Iako je ktitorski natpis u Crkvi Sv. Nikole teško oštećen i nečitljiv, zahvaljujući prepisu ikonopisca Vasilija Đinovskog iz 1910. godine, njegov sadržaj je poznat – živopisanje kompletne unutrašnjosti hrama izvršeno je tokom 1663.
Uvidom u dokumentaciju danas se mogu konstatovati brojni zahvati neimara SPC koji su rađeni bez bez saglasnosti RZZSK/UZKD.
Na prvobitni Manastirski konak, koji je konzerviran 1985. godine duž cijele južne fasade konaka, zadnjih decenija, dograđen je dio u širini dva metra, dok je u nivou prizemlja prema istoku, dozidan objekat 5 x 8 metara, nad kojim je izgrađen trijem, nadkriven dvovodnim krovom u nivou sprata konaka, bez saglasnosti RZZSK/UZKD.
Takođe u tom periodu na fasadi Crkve Sv. Nikole, naknadno su urađene fuge koje nisu adekvatno riješile problem unutrašnje vlage. Krovni pokrivač je takođe u međuvremenu zamijenjen, bez saglasnosti RZZSK/UZKD i usljed dugog perioda oštećenja, znatno je uticao na stvaranje vlage u unutrašnjost Crkve i ugroženost živopisa.
Velika je količina i dalje prisutne atmosferske vlage, koja prodire kroz vrata Crkve i izaziva razaranje živopisa koji je u krajnje kritičnom stanju, stoji u dokumentaciji. Vlaga takođe utiče i na ikonostas, koji je cjelokupno gledano u dobrom stanju. Izuzetak čine noseće grede ikonostasa oštećene uslijed djelovanja vlage i sipe.
Tako da je u posljednje vrijeme na manastirskom konaku dograđen dio stambenog prostora i popločan prilazni dio, i pored toga što to nije predvidio glavni projekat iz novembra 1986. po kojem su radovi trebali biti izvođeni. Crkva i njeno zidno slikarstvo nijesu rađeni i pored toga što su bili sačinjeni
projekti. Izgleda da je i ovaj vrijedan dio crnogorske kulturne baštine prepušten nebrizi savremenih SPC neimara i službi zaduženih da se brinu o njoj.
Količinu prepravki i razne elemente dograđene na ovom kulturnom dobru možete vidjeti na fotografijama.
Novodograđeni objekti i nestručno obnavljanje netipični za Manastir Orahovo, koji je svo vrijeme bio sakralni spomenik pod zaštitom države samo pojačavuju utisak stepena nelegalnog unošenja elemenata koji urušavaju status kulturnog dobra a ujedno mijenjaju i tradicionalne vrijednosti objekata koji su građeni kroz istoriju Crne Gore.
Ali izgleda da SPC i njihove neimare najmanje brine što su to zakonom zaštićeni sakralni objekti crnogorske kulturne baštine. Jer, nadležne službe za čuvanje crnogorske kulturne baštine izgleda nisu se pitale oko ovih radova. Čak ni oko onoga što zahtijeva redovnu kontrolu i restauratorske intervencije.
