1. Crkvu na Žabljaku Crnojevića posvećenu Svetom Velikomučeniku Georgiju podigao je 1893. knjaz Nikola i Petrović Njegoš kao suveren crnogorske države i ona ne može biti u posjedu ili svojini Crkve Srbije (Srpske pravoslavne crkve) u Crnoj Gori.
Mnogobrojne pravoslavne hramove, bogomolje, crkve i manastire na prostoru Crne Gore, kroz istoriju podizala je, gradila, država Crna Gora i njena suverena vlast. Odnosno, mnogobrojne crkve podizao je, pored države, crnogorski narod, konkretnije, domicilno, mjesno stanovništvo za svoje vjerske (religijske), tradicijske, običajne i druge duhovne potrebe.
One su podizane i finansirane i od strane naroda, uglavnom mjesnog, seoskog i plemenskog stanovništva, uz razne pomoći koje su činjene od strane države i drugih donatora, dobrotvora, filantropa.
Značajan, zapravo, veliki broj crkava u istoriji, tokom više decenija, podigla je država Crna Gora, odnosno, nosioci njene najviše državne vlasti na čelu sa knjazom i kraljom Nikolom I Petrovićem Njegošem.
Jedna od crkava, koju je u ime Knjaževine Crne Gore i sredstvima iz budžeta države Crne Gore, a za potrebe naroda i crkve, podigao knjaz Nikola I Petrović-Njegoš bila je i crkva na Žabljaku (Žabljak Crnojevića, Riječka nahija, okolina Cetinja) 1893. godine. Crnogorski vladar bio je njen ktitor.
Stoga, besmisleno je, istorijski i pravno neodrživo, da, recimo, ta crkva može biti u posjedu ili još manje vlasništvu uzurpatorske Crkve Srbije u Crnoj Gori (ili SPC), koje do 1920. nije ni bilo na prostoru Crne Gore.
Kad je ta crkva na Žabljaku Crnojevića podignuta u njoj je vjersku službu vršilo sveštenstvo i monaštvo autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve (Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, Crnogorske mitropolije, Cetinjske mitropolije), na čijem se čelu od 1885. do 1920, nalazio arhiepiskop mitropolit Mitrofan Ban.
I njen centar bio je na Cetinju. Ta crkva na Žabljaku je sagrađena navedene 1893. godine i posvećena je Svetom Velikomučeniku Georgiju (Svetom Đorđiju, koji je bio krsna slava dinastije Petrović). Crkvu na Žabljaku osveštao je krajem oktobra 1893. mitropolit Mitrofan Ban.
Mitrofan Ban
O navedenoj crkvi i činu njenog osveštanja mitropolit Mitrofan Ban piše u svojim memoarima. On navodi da je osveštao tu crkvu 1893. i dalje o tome kaže:
"I ovo je znamenito mjesto-upravo, istorično mjesto, jer je Žabljak stara prestonica Crnojevića".
Mitrofan Ban piše da je Žabljak nekad bio zauzet od strane Turaka (Osmanlija) ali da su ga oslobodili, on kaže od Turaka osvojili, "hrabri Crnogorci".
Potom Mitrofan Ban, u vezi s osvećenjem crkve na Žabljaku dalje piše:
"Pri ovome osvećenju, sa mnom s Cetinja otišao je protođakon Filip Radičević (on je vazda, pri gotovo svakome osvećenju, sa mnom hodio) i član Velikog suda g. Pero Jovićević, a s Rijeke Crnojevića s nama su, lađom, u Žabljak otisli serdar Savo Jovićević i serdar Škrnjo Kusovac i doktor Rako Kaluđerović iz Ljubotinja.
Poslije svete službe, izlazio sam na tvrdi grad Žabljak i vidio kuda su ceklinski junaci skalama na grad izlazili. Po Žabljaku idući, razmišljao sam da je onuda, prije pesto godina šetao Stefan Crnojević, gospodar Zete" [1] .
Žabljak Crnojevića
O podizanju i osvećenju crkve na Žabljaku, sagrađene 1893. od strane knjaza Nikole kao šefa crnogorske države, državnim sredstvima, piše i ondašnji list Glas Crnogorca.
Naime, "Glas Crnogorca", Cetinje, broj 45, subota, 6. novembra 1893. godine, na strani 4 u članku "Iz crkve" navodi:
"Njegovo Visokopreosveštenstvo g. Mitropolit Mitrofan u pratnji svog protođakona g. F. Radičevića krenuo je prošle subote put Žabljaka, gdje je sjutradan sa velikijem brojem sveštenika zetskijeh i ceklinskijeh, kojima je bio na čelu g. proto Petar Pejović, svečano osveštao novu crkvu Svetoga Đorđa, koju je Njegovo Visočanstvo Knjaz Nikola podigao. Ovoj svečanosti prisustvovalo je mnoštvo naroda sa velikijem brojem vojničkijeh i građanskijeh starješina, među kojima su bili serdar Savo Jovićević i serdar Škrnjo Kusovac. U ponedjeljak je u novosagrađenoj crkvi bio parastos junacima Kenju Stankovu (Jankoviću-op. N. A) i 12-rici njegovijeh drugova što su na juriš bili Žabljak osvojili".
Eksplicitno Glas Crnogorca piše da je crkvu Svetog Đorđa (velikomučenika Svetog Georgija) podigao knjaz Nikola I Petrović Njegoš. Inače, u ovom kontekstu relevantno je reći da je sveštenik jerej, potom protojerej Crnogorske autokefalne crkve, Mitropolije Crnogorske Petar Pejović, koji je činodejstvovao sa Mitrofanom Banom prilikom osveštavanja crkve na Žabljaku Crnojevića, bio je paroh Riječki (Riječke nahije).
Prilikom osveštavanja crkve Svetog Đorđa na Žabljaku Crnojevića u nedjelju 31. oktobra 1893. Mitropolit Crnogorske crkve Mitrofan Ban je održao dužu besjedu, u kojoj je istakao, između ostaloga, da je Žabljak i uopšte Zetska oblast oslobođena od osmanske (turske) vlasti zahvaljujući oslobodiocu knjazu Nikoli, Gospodaru Crne Gore, za koga kaže da je "pravi i zakoniti nasljednik Ivana Crnojevića" te potom konstatuje:
"Uzvišeni naš Vladar Knjaz Nikola u znak prevelike svoje Blagodarnosti Bogu, u gradu Žabljaku podigao je ovaj sveti hram Božji, koga danas u Bogu osvetismo u slavu Svetog velikomučenika i podbjedonosca Georgija, jer u koliko se na narodno predanje osloniti možemo i pređe je ovdje bio hram u slavu rečenog Svetitelja". ("Prosvjeta", list za crkvu i školu, uređuje kancelarija Ministarstva prosvjetenih i crkvenih poslova, januar 1895, sveska 1, godina Vi, strana 4).
Knjaz Nikola I Petrović Njegoš
On je u Manastiru Vranjini 9. maja 1893. godine proizveden za protoprezvitera Riječke nahije. Bio je ugledan sveštenik.
Kada se ta istorijska činjenica vezana za gradnju crkve na Žabljaku od strane poglavara nezavisne Crne Gore Knjaza/Gospodara, uzme u obzir, postavlja se pitanje po kom tom pravnom osnovu, zakonskim regulama i kanonskim normama, bi navedena crkva mogla biti u bilo kom i kakvom posjedu, a kamoli u svojini Crkve Srbije u Crnoj Gori (SPC)?
Naravno, da ne postoji pravno valjani osnov da su svojina ili državina (korišćenje, upotreba, upravljanje, plodouživanje) na tom crkvom u istoriji mogli preći na beogradsku Patrijaršiju, odnosno, njenu filijalu, eparhiju u Crnoj Gori-Mitropoliju Crnogorsko-primorsku SPC (Crkve Srbije u Crnoj Gori).
2. Crkvu u Spužu podigao je 1892. knjaz Nikola i posvetio je Sv. Petru Cetinjskom a osveštao je mitropolit Mitrofan Ban 1897.
Prema podacima iz knjige, monografije, "Pedeset godina na Prestolu Crne Gore 1860-1910", Kraljevska Crnogorska Državna Štamparija, Cetinje, 1910,strana 108, zvanična publikacija crnogorske Vlade (urednik dr Lazar Tomanović, istoričar, predsjednik Vlade Crne Gore), crkva u Spužu sagrađena je 1892. i posvećena je crnogorskom svetitelju, mitropolitu, vojskovođi i državniku Svetom Petru Cetinjskom (Petru I Petroviću-Njegošu).
Navedena crkva je i osveštana od strane poglavara Crnogorske crkve (Crnogorske mitropoilije, Cetinjske mitropolije, Pravoslavne crkve u Crnoj Gori) mitropolita Mitrofana Bana, kako izvještava list Glas Crnogorca sa Cetinja.
Dakle, crkva Svetog Petra Cetinjskog u Spužu je podignuta i osveštana u vrijeme kada SPC nije postojala u Crnoj Gori, kada je nije bilo u Crnoj Gori, jer je ona ista na srpskim okupatorskim bajonetima uvezena u Crnu Goru nakon nasilne aneksije (anšlusa) Crne Gore 1918. godine.
Crkva Svetog Petra Cetinjskog u Spužu
Tu crkvu u Spužu podigao je, sagradio crnogorski vladar (njen je ktitor) 1892. godine knjaz Nikola I Petrović-Njegoš i to u svojstvu vladara, poglavara nezavisne države Knjaževine Crne Gore. On je odlučio iz simboličkih, istorijskih, državotvornih a dakako i dinastičkih pobuda i razloga da ista bude posvećena Svetom Petru Cetinjskog, jer je u vrijeme Petra I Petrovića- Njegoša (1796) došlo do oslobođenja značajnog okolnog prostora (Bjelopavlića i Pipera) od osmanske vladavine i njihovog ujedinjenja, sjedinjenja u jedinstvenu matičnu državu - Knjaževinu Crnu Goru. Spuž će kasnije postati sastavni dio Crne Gore (1878-1879) [2].
Crkvu Svetog Petra Cetinjskog u Spužu svečano je osveštao maja 1897. poglavar autokefalne Crnogorske crkve Mitropolit Mitrofan Ban.
O podizanju odnosno, gradnji Crkve Svetog Petra Cetinjskog u Spužu i posebno o činu njenog osveštavanja, cetinjski Glas Crnogorca, neslužbeni organ crnogorskog Dvora i Vlade, (Cetinje, broj 23, subota, 7. juna 1897, strana 2) piše, između ostalog, u zasebnom članku, dopisu, izvještaju, iz Podgorice od 27. maja, i sljedeće:
"U neđelju je G. Mitropolit pošao u Spuž da tamo osvešta novu crkvu, koju je Nj. V. Gospodar podigao i posvetio Sv. Petru Cetinjskom Čudotvorcu, nasred Brda i na pogled Martinića, đe je Sveti Petar s Crnogorcima pobijedio Turke pod Kara-Mahmut-pašom Busatlijom".
U drugom izvještaju (dopisu), objavljenom u istom broju i na istoj stranici Glasa Crnogorca navodi se, između ostaloga, i sljedeće:
"Spuž, 28 maja. (1897-op. N.A.) Ovo po prirodi divno, po istoriji znamenito mjesto dočekalo je veseli dan, da se u njemu crkva bijeli, i da propoje. Neđelja po Spasovu dnevi, (Spasovdanu-op. N.A) 25. maja bio je dan velike naše radosti i ako Bog da velike znamenitosti po budućnost Spuža, do jučer gnijezda krvopija brdskijeh.
Kad se na spuškome gradu razvio crnogorski krstaš, u Spužu nije bilo naše crkve, da se u njoj blagodari Bogu, i da mu se prinose molitve za zdravlje njegovog oslobodioca, blagovjernoga Gospodara Knjaza Nikole. Ali on, koji se stara da mu država procvati blagostanjem kako materijalnijem tako i duševnijem, podigao je ovdje na najljepšem položaju crkvu i namijenio svome Svetome Pretku Petru, Svetitelju Cetinjskome, koji je prvi Brda s Crnom Gorom skopčao vezom bratske zajednice.
Po povratku s kanoničkog pohoda u Kučima, Njegovo Visokopreosveštenstvo g. Mitropolit Mitrofan došao je u Spuž u neđelju u ujutro, da osveti ovu crkvu, i bio je najradosnije i najsvečanije dočekan. Vojska mu je s oružjem činila počasti, a školska djeca ispred njega put cvijećem posipala, dočim su ga starješine dočekale dobrodošlicom, i u crkvu dopratile, gdje ga je na vratima crkvenijem sveštenstvo srelo Krstom i Evangelijem.
Crkva Svetog Petra Cetinjskog u Spužu
U 8 sati je otpočelo osvećenje, iza koga je slijedila sveta liturgija. Kad je dovršio Bogosluženje, G. Mitropolit je držao krasnu besjedu o Sv. Petru, kom je ovu crkvu posvetio, sa hrisćanskom poukom. Na ovoj svečanosti bili su prisutni mnogi glavari iz Podgorice, Danilova grada i okoline i naroda je bilo veliko mnoštvo.
Spuška opština priredila je veliku trpezu Njegovom Visokopreosveštenstvu i odličnijem gostima, koji su tu objedovali posred općeg narodnog veselja. Pri trpezi je bilo lijepijeh zdravica, a pjevalo je vrijedno podgoričko pjevačko drustvo "Branko", koje rado hita na svaku svečanost, ne bez svoga požrtvovanja, da je skladnom pjesmom uveliča.
Po objedu su se narodnom veselju pridružila i najodličnija lica i u narodna kola igrala. Narodno veselje je trajalo do kasno; G. Mitropolit, blagodarivši narod, povratio se na konak u Podgoricu, odakle je sjutri dan otputovao pod Ostrog na Trojčidansku svečanost", piše, pored ostaloga Glas Crnogorca o tome događaju.
Dakle, crkvu Svetog Petra Cetinjskog u Spužu podigla je crnogorska država i njen suveren knjaz Nikola I Petrović Njegoš i narod, stanovnici sa prostora Spuža, a vjersku nadležnost u pogledu religijske službe i obreda u njoj, od njenog podizanja i gradnje imala je tada autokefalna drzavna Crnogorska crkva (Crnogorska mitropolija) kojoj je poglavar bio mitropolit Mitrofan Ban.
Svojinu ili državinu nad njome u doba nezavisne Knjaževine Crne Gore do 1918, odnosno, 1920. godine, nije imala i niti je mogla imati Srpska pravoslavna crkva ili njena eparhija Mitropolija crnogorsko-primorska, iz prostog razlogašto je do tada uopšte, ni stvarno ni pravno, nije bilo u Crnoj Gori.
Stoga, kada se stvore uslovi, treba poništiti krijući zaključeni veleizdajnički i pravno nišavi akt- tzv. Temeljni ugovor između Vlade Crne Gore i Crkve Srbije (SPC) koji hoće da promijeni istoriju i pravne činjenice i kojim se «poklanja» antiustavno, antizakonito i nemoralno pravoslavna sakralna crnogorska baština tuđoj crkvi druge države, i priznaje istoj svojinska prava koje nema nad njome.
[1] Mitropolit Mitrofan Ban, "Životopis ili uspomene iz života", Sabrana djela Mitropolita Mitrofana Bana, knjiga 1, priredio prof. dr Vuk Minić, urednik Dragan Kujović, za izdavača Vasko Janković, "Obod", Cetinje,1999, str. 389.
[2] Bjelopavlići i Piperi su nakon bitaka i sjajnih pobjeda crnogorske vojske nad osmanskom vojskom 1796. na Martinićima i Krusima iste godine definitivno pripali državi Crnoj Gori i postali sastavni i integralni njen dio. Spuž je definitivno pripao i ušao u sastav drzave Crne Gore nakon oslobodilačkog Veljeg rata (1876-1878) i Berlinskog kongresa (1878) kada je ubrzo potom i formalno predat od strane Osmanskog carstva međunarodno priznatoj nezavisnoj drzavi- Knjaževini Crnoj Gori.
