Ljepote Durmitora, u svakom smislu, nikoga ne ostavljaju ravnodušnim. Ništa manje divljenja i pažnje ne privlače ni njegove graciozne stanovnice, kraljice nepristupačnih stijena i litica - divokoze.
Ove prekrasne divlje životinje posjetioci mogu vidjeti ne više crnogorskih planina, ipak, najbrojnije su na Durmitoru, pa za njih možemo reći i da su zaštitni znak ovog dijela sjevera naše države.
“Divokoza životni prostor nalazi u surovim, strmim i teško pristupačnim stjenovitim predjelima planinskih masiva i planinskim pašnjacima uz gornju i donju granicu šumske vegetacije, ali i u strmim kanjonima planinskih rijeka na nižim nadmorskim visinama. Tamo gdje je pošteđena od uznemiravanja najradije boravi u gornjim pojasevima klekovine”, pojašanjava sagovornica Portala Analitika, stručna saradnica za faunu sisara u Nacionalnom parku Durmitor, Bojana Badnjar.
Na granici snijega i lednika
Kako pojašnjava, odatle se divokoza ljeti penje u planinu gdje se duži period zadržava u blizini granice snijega i lednika, a bira najviše planinske rudine obrasle brdskom travom, dok rado boravi i na stjenovitom proplancima.
Divokoza se, kaže Badnjar, kad je riječ o Crnoj Gori pominje još u 19. vijeku u tadašnjim zakonskim propisima države.
“Prvo pominjanje divokoze na Durmitoru pak datira iz 1907. kada Crno jezero sa dijelom Durmitora dobija međunarodno priznanje i status zaštićenog, kako zbog pejzažnih vrijednosti tako i zbog prirodnih očuvanih vrijednosti biodiverziteta od kojih je jedna i divokoza”, ističe Badnjar.
Sagovornica Analitike ukazuje da divokoze nastanjuju brojne crnogorske planine.
“Divokoza naseljava masiv Durmitora, zatim dolinu rijeke Tare, Sušice, Drage i Dragišnicu, gdje posljednjih godina pokazuje povećanje brojnosti. U manjem broju nalazi se na Komovima, Prokletijama, Volujku, Moračkim planinama i Maloj rijeci”, pojašnjava Badnjar.
Ipak, kako dodaje, najbrojnija populacija ove vrste nalazi se u Nacionalnom parku Durmitor, u planinskom masivu Durmitora i kanjonu rijeke Tare i predstavlja neprocjenjivo prirodno bogatstvo i autohtonu vrstu.
“Posljednjih godina monitoringom ove vrste utvrđena je brojnost od oko 720 divokoza u masivu Durmitor”, kaže Badnjar.
U ostalim područjima Crne Gore gdje žive divokoze, njihova brojnost je, ističe ona, znatno manja u odnosu na veličinu staništa koje bi trebala da zauzima.
“Priroda je našoj zemlji podarila izvanredna staništa za divokozu u kojima su iskonski prirodni uslovi nepromijenjeni, no ipak je divokoza u većini staništa svedena na kritičnu brojnost”, upozorava naša sagovornica.
Vješti penjači
Badnjar pojašnjava da divokoza naseljava i oživljava surove predjele kanjona i planinskih masiva koji im pružaju uslove za opstanak i razvoj.
“Izvanredno je prilagođena surovosti uslova u kojima živi. Ona je kraljica nepristupačnih planinskih stijena i litica. Zahvaljujući snažnom tijelu i kratkim nogama na kojima se nalaze crni, elastični i jaki papci divokoza uspijeva da se lako, sigurno i neustrašivo penje po vrletnom planinskom terenu, često okovanom ledom i snijegom. Oba pola gotovo potpuno liče jedan na drugi. Mužjak divokoze je divojarac, ženka je koza a mladunče je jare”, objašnjava Badnjar.
Divokoza, kaže, ima jaku i čvrstu dlaku koju mijenja u zavisnosti od godišnjih doba. Preko očiju se, kako pojašnjava sagovornica Analitike, pruža karakteristična braon pruga koja počinje od ušiju i ide do vrha njuške.
“Mužjak i ženka imaju lijepe, relativno male, tanke i oble crne rogove koji rastu vertikalno a zatim se naglo zakrivljuju i formiraju kuke. Rogovi nikad ne otpadaju, niti se račvaju i rastu čitavog života. Mužjaci imaju jače i razmaknutije rogove, deblje u osnovi, sa izraženim kukama”, kaže Badnjar.
Ugao zakrivljenosti kuka rogova, kao i silueta glave predstavljaju, kako ističe, neke su od karakteristika po kojima se razlikuju polovi i po kojima se može približno odrediti starost jedinki.
“Na rogovima se uočavaju godišnjaci rasta, koji se svake godine pojavljuju u obliku prstena na rogu i pomoću kojih se određuje starost jedinke. Čula su odlično razvijena, posebno čulo sluha i mirisa”, napominje Badnjar.
Mužjaci samotnjaci, ženke žive u krdima
Divokoza je, kako naglašava, socijalna životinja. I dok ženke žive u krdima, mujaci su samotnjaci.
“Divokoze žive u krdima koje čine koze i mladunci oba pola. Mužjaci su tokom većeg dijela godine osamljeni. U vrijeme parenja priključuju se krdima. “Prsak“, period parenja divokoza počinje sredinom oktobra i traje do sredine decembra. Koze se ojare od maja do sredine juna. Mlado jare je nakon dva sata sposobno da prati majku. Čim dođu na svijet veoma su spretni. Divokoze su biljojedi. Tokom ljeta se hrane planinskim travama, a tokom zime korom drveća, lišajevima, iglicama četinara”, objašnjava Badnjar.
Riječ je, dodaje, o vrsti koja je veoma izdržljiva i uspijeva da opstane u surovim zimskim uslovima na planinskim vrletima.
“Ona je fascinanatna životinja. Jaka, otporna i veoma izdržljiva. U planinskim uslovima, tokom zime, kada su koze gravidne, usljed odsustva hrane, dubokog snijega, predatora, ipak uspiju da odole svim surovostima sa kojima se susrijeću, ne napuštajući svoje stanište, dok bi u istim uslovima životinje slične divokozi uginule”, objašnjava Badnjar.
Kao rezultat uslova života na velikim nadmorskim visinama i manjka kiseonika divokoze, kako pojašnjava naša sagovornica, imaju povećan broj eritrocita u krvi, uvećano srce i uvećana pluća.
“Divokoze imaju 12 miliona eritrocita/mm3 krvi, a čovjek pet miliona/mm3”, navodi Badnjar zanimljive podatke.
Krdo, kako dodaje, predvodi stara iskusna koza koja najbolje poznaje teren i zna gdje postoji opasnost od lavina i drugih opasnosti.
“Divokoze komuniciraju tako da meketanjem koze dozivaju jarad, a zviždanjem se upozorava na opasnost, jaukanjem se oglašava ranjena i bolesna jedinka. Iako su divojarci fizički jači, koze su najčešće te koje srijećemo po strmijim i vrletnijim liticama jer na taj način izbjegavaju predatore”, pojašnjava Badnjar.
Napominje i da je divokoza prema čovjeku nepovjerljiva.
“Ali, ipak ne izbjegava toliko bojažljivo njegovu blizinu kako bi se to moglo pretpostaviti. Iako uglavnom ne zalazi u blizinu naselja
ipak se ponekad događa da se na nekoliko koraka približi usamljenoj planinskoj kolibi gdje pase mirno na livadici ne mareći za dim koji se uziže iz dimnjaka”, priča naša sagovornica.
Najveći neprijatelj - čovjek
U prirodnom staništu divokoza ima brojne neprijatelje, ipak, najveća opasnost za kraljicu nepristupačnih planinskih litica su - ljudi.
“Prirodni neprijatelji divokoze su vuk, orao, divlja svinja, medvjed… Vuk ima veliku ulogu u regulisanju starih, slabih, bolesnih i ranjenih jedinki u krdu i na taj način održava krdo zdravim. Orlovi i divlje svinje najčešće napadaju mlade jariće kada se odalje od majke. Ipak, najveću opasnost predstavlja čovjek. Negativan antropogeni uticaj je prisutan kroz krivolov, uznemiravanje jedinki divokoze i njenog staništa”, ističe Badnjar.
Uznemiravajući faktori su, kako pojašnjava, ogromni razvoj turizma, degradacija staništa, vožnja motornih sanki, korišćenje dronova, kvadovi...
“Divokoza je veoma osjetljiva na buku pa je zvuk motornih sanki i kvadova plaši i tjera je u bijeg, pri čemu se koze odvajaju od mladunaca. Dronove divokoza doživljava kao predatora iz vazduha, poput orla koji najčešće u letu lovi mladunce. Sve zajedno može da rezultira smanjenjem brojnosti mladunaca, tj. podmlatka koji je osnovni temelj opstanka jedne vrste. U uznemirenom staništu divokoza nije sposobna da odgaja mlade, da se razmnožava, niti da jede”, ističe Badnjar.
U Crnoj Gori stabilna populacija divokoze je, kako navodi, na Durmitoru, gdje podmladak čini pola od ukupne brojnosti
“Svijest o velikoj ugroženosti prirode uopšte, prodire sve više u najšire slojeve stanovništva. Tome svakako doprinosi aktivnost nacionalnih i međunarodnih organizacija. Ali i pored toga svjedoci smo daljih velikih opasnosti od ugrožavanja prirode”, napominje Badnjar.
Zaštićena na međunarodnom nivou
Divokoza spada u zakonom zaštićenu i ugroženu vrstu divljači, ne samo u Crnoj Gori već i u Evropi.
“Divokoza ima i međunarodnu zaštitu: Bernska konvencija (Appendix II), Habitat Direktiva 92/43 (Annex II, Annex IV), NATURA 2000 vrsta. Zakonom o nacionalnim parkovima i Zakonom o zaštiti prirode lov na divokozu je zabranjen na teritoriji nacionalnih parkova”, zaključuje Badnjar.
