Kvalitet crnogorskih festivala - bez obzira na iznos koji za njihovu organizaciju izdvaja Ministarstvo kulture ili opština u kojoj se organizuju - tema je o kojoj bi se moglo beskonačno polemisati. Jer, kada je kvalitet u pitanju, teško se može govoriti o jedinstvenim stavovima, očekivanjima i umjetničkim dometima svakog od programa, a da ne govorimo o tome kome su programi, u krajnjem, namijenjeni.
Ipak, festivale možemo dovesti u istu ravan i uporediti ih - kvantitativno, tim "apsolutnim iznosima" koji su na različite načine dostupni javnosti. A brojke su u uvijek neumoljive...
Portal Analitika pitao je organizaciono-produkcijske centre više ljetnjih festivala koji su u našoj zemlji održani između 15. juna i 15. septembra ove godine. Svoje odgovore dostavili su nam iz tivatskog Festivala mediteranskog teatra Purgatorije, Barskog ljetopisa, KotorArta i budvanskog Grad teatra. Na žalost, i pored više pokušaja ostali smo uskraćeni za iste o realizaciji Podgoričkog ljeta. No, maleni organizacioni tim Festivala internacionalnog alternativnog teatra FIAT, čiji je program ove godine postao dio Podgoričkog ljeta, već je sam detaljno informisao javnost o svemu što se dešavalo za njegovih manje od dvije festivalske sedmice.
A kada smo sakupili sve što nam je dostavljeno, rezultati su bili zaista interesantni, čak impresivni u pojedinim organizacionim djelovima. Dakle, ovih pet manifestacija priredilo je ukupno 361 program koje je tokom 230 festivalskih dana vidjelo više od 92.000 gledalaca. Naravno, treba uzeti u obzir da su u nekim slučajevima programi istog dana izvođeni na skoro svim festivalima, pa od tuda toliko veliki broj festivalskih dana. Da bi sve to bilo moguće, pred publikom se pojavilo više od 3.600 umjetnika iz cijelog svijeta. I sve to za 1.777.800 eura. Iako se nadao podršci, FIAT-u se "punjenje budžeta" zaustavilo na samo 40.800 eura. Za Purgatorije je izdvojeno 170.000 eura, a Barski ljetopis 75.000. KotorArt je uspio da se izbori za 472.000 eura, dok je budžet Grad teatra veći nego svih navedenih festivala zajedno - čak 1.020.000 eura. To opet znači da je jedan festivalski program koštao nepunih 5.000 eura, bez obzira da li je bila u pitanju izložba, predstava sa raskošnom scenografijom i brojnim tehničkim osobljem, ili koncert gdje se na sceni pojavilo više od 150 umjetnika. Ili da su smještaj, putovanja, honorari gostiju i zaposlenih, iznajmljivanje opreme i prostora i još mnogo organizacionih detalja svakog dana koštali oko 7.700 eura.
Ovdje treba podsjetiti i to da opštine (u ovom slučaju: Tivat, Bar, Kotor, Budva i Podgorica) određenim izdvajanjima sufinasiraju kulturne manifestacije. To čini i Ministarstvo kulture, ali na drugačiji način. KotorArt, na primjer, od početka je ustanovljen kao jedna od četiri manifestacije od nacionalnog značaja, pa je prvo bio dobrim dijelom, a danas manje od pola finansiran upravo iz državnog budžeta kroz izdvajanja u okviru Ministarstva kulture. Ostali festivali sredstva iz ministarstva dobijaju kroz redovan godišnji konkurs. No, upravo Grad teatar, Purgarorije i Barski ljetopis imaju prednost što su osnovane kao gradske institucije ili su programi koje s posebnom pažnjom pripremaju i organizuju lokalni centri za kulturu. Napomenimo i to da KotorArt, konačno, intenzivno radi na promjeni statusa iz objedinjenih nevladinih udruženja i fondacija u instituciju, a FIAT-u je garantovano da će vrlo brzo moći da se registruje kao ustanova kulture... Sve ovo samo dodatno komlikuje sve što prati organizaciju ovih događaja.
Tri kulturna mjeseca: Kao i svake godine, publika u Tivtu je najduže mogla da uživa u priređenoj manifestaciji.
- X Purgatorije trajale su od 25. juna do 10. septembra. Za 75 dana imali smo 86 programa: pozorišnih predstava za odrasle i djecu, izložbe, koncerte, književne i druge programe - kazali su nam iz Centra za kulturu Tivat, koji organizuje i realizuje ovu manifestaciju.
Barski ljetopis - ljetnji festival Kulturnog centra Bar - ove godine bio je priređen 28. put.
- Uz dva svečana događaja, kojima je obilježeno otvaranje i zatvaranje festivala, program Barskog ljetopisa za 39 festivalskih dana činilo je 59 programa: pozorišnih predstava, koncerata, izložbi, književnih večeri, filmskih projekcija i Etno-bazar domaće radinosti - naveli su oni.
Sa po 52 festivalska dana mogu se pohvaliti Grad teatar i KotorArt. Budvanski festival, koji je održan 29. put, otvoren je 20. juna, a do 11. avgusta publika je mogla da isprati 49 programa iz dramskog, muzičkog, književnog i likovnog segmenta.
S druge strane, KotorArt je u svojoj sedmoj godini za isto vrijeme priredio 117 programa u okviru šest cjelina, a to su Festival klapa Perast, Kotorski festival pozorišta za djecu, Kotor APSS, Don Brankovi dani muzike, Sea Rock i Pjaca od filozofa.
- Na ovogodišnjem FIAT-u realizovano je 50 programa: 12 predstava, pet izvođenja uličnih predstava, pet filmskih projekcija, pet književnih programa, devet muzičkih nastupa, pet likovnih programa, pet prezentacija u okviru kreativnih industrija i četiri razgovora sa rediteljima - naveli su iz podgoričkog Festivala internacionalnog alternativnog teatra.
Publika od 92.000 ljudi: Od 3.600 učesnika ovih festivala, najviše ih se pred publikom pojavilo u Tivtu - njih 1.600. Iza njih je KotorArt sa više od hiljadu učesnika, a zatim Grad teatar koji je svoj program izveo sa njih 500. Barski ljetopis je, samo naizgled, cijeli posao obavio sa skromnih 312 umjetnika, kao i FIAT gdje je nastupilo nešto više od 200 umjetnika i stvaralaca.
Sve dobija sasvim drugu dimenziju kada se uporedi sa brojem posjetilaca. Na događajima u okviru Purgatorija bilo ih je oko 15.000, Grad teatar procjenjuje da ih je bilo 18.000, dok KotorArt ima tačan i zaista impresivan broj - 35.513 posjetilaca. Barski ljetopis podsjeća da su otvaranje i zatvaranje ove manifestacije bili izuzetno praćeni događaji, sa više od šest hiljada posjetilaca. Prema kapacitetu mjesta odražavanja događaja, procjena je i da je na ostalim programima u publici bilo još barem 11.000 ljudi. Uz sve ove brojke, može izgledati čudno kada kažemo da je 7.000 gledalaca na FIAT-u izuzetan uspjeh.
Iste brojke govore da je svaki od već pomenutih 230 festivalskih dana pratilo 400 gledalaca. Pa, da preciziramo: svaki festivalski dan Purgatorija pratilo je 200 ljudi. Grad teatar stoji nešto bolje sa 346 posjetilaca. Barski ljetopis, kao manifestacija jedne primorske opštine sa najskromnijim budžetom, svakodnevno zaiteresuje 423 gledaoca. FIAT je ove godine uspio da taj broj dovede do čak 583, a daleko iznad svih je KotorArt gdje se u publici tokom jednog dana mogu izbrojati 682 gledaoca.
I treba posebno istaći da veća dnevna posjeta bilo kog kulturnog događaja uvijek donosi dobrobit gradu. Jer, čak i ako publika dolazi da posjeti događaj za koji se karta ne naplaćuje, većina će prije ili poslije toga izdvojiti vrijeme da nešto pojede i popije u nekom od lokalnih restorana. Kako tvrde stručnjaci za turizam, danas je praktično nemoguće odvojiti kulturnu od kuliranske ponude jednog mjesta.
A novac?: Na kraju ostaju one "najpipavije" stvari - budžeti, odnosno da li je primjenjiva ona narodna "Koliko para, toliko muzike".
Iz Kulturnog centra Tivta precizno navode kako je sastavljen budžet od 170.000 eura za X Purgatorije.
- Ministarstvo kulture je obezbjedilo 15.000 eura, ostali sponzori 40.000 eura, a opština Tivat 115.000 eura. Za same programske sadržaje izdvojeno je oko 125.000 eura, a za nagrede oko 10.000 eura. Smještaj je koštao oko 30.000 eura, a marketing oko 5.000 eura.
Dodaju da je su za realizaciju osmišljenog angažovali 13 stalno zaposlenih 11 sezonskih radnika, ali nisu precizirali na koji način se obračunavaju i isplaćuju njihove zarade.
Pred početak XXVIII Barskog ljetopisa, organizacioni odbor naveo je da će za programe biti opredijeljeno oko 75.000 eura.
- Opština Bar je generalni pokrovitelj festivala, a Ministarstvo kulture je ove godine pomoglo sa 12.000 eura. Naravno da su nas za razne potrebe festivala pomogli i naši, ne sponozori, već partneri. Poznato je i da ovaj festival od svog postojanja nije nikada dolazio u pitanje, jer ima relativno stabilne izvore finasiranja u okviru svoje kuće - rekli su iz barskog Kulturnog centra.
A kako je sumiranje rezultata bilo tek u pripremi kada smo ih kontaktirali, nisu bili u mogućnosti da nam daju detaljne podatke o načinu na koji je budžet korišten.
- Za budžet KotorArta, Opština Kotor izdvojila je 207.500 eura (oko 44%), Ministarstvo kulture 230.500 (oko 49%), a sponzori 34.000 (oko 7%). Okviran odnos programskih prema administrativnim i troškovima angažovanih je 80% prema 20% - navode iz tog kotorskog festivala.
A sada da se pozabavimo i ekstremima. Iz Grad teatra su nam potcrtali kako uvijek javno objavljuju podatke o dodijeljenim budžetskim sredstvima.
- Mi smo, po obliku organizovanja javna ustanova, čiji je osnivač Opština Budva. Naš ovogodišnji budžet iznosio je 1.000.000 eura, a navedeni iznos sačinjavaju sredstva za plate zaposlenih, kapitalne izdatke, programske sadržaje sa pratećim troškovima i otplata obaveza iz prethodnog perioda. Po osnovu konkursa koji je objavilo Ministarstvo kulture za sufinansiranje projekata iz oblasti kulturno-umjetničkog stvaralaštva, dodjeljeno nam je 20.000 eura. Konkretno, za programske sadržaje, u koje su uračunati svi prateći troškovi, ove godine je izdvojeno 430.000 eura - precizirali su iz Grad teatra, ne navodeći da li su ih i sponzori novčano podržavali u realizaciji programa.
S druge strane, maleni FIAT je procijenio da je realizacija ovogodišnjeg programa koštala 75.000 eura.
- Realna cijena programa iznosila bi 180.000 eura. Međutim, volonterskim angažmanom direkcije FIAT-a, saradnika i velikog broja prijatelja, velikim uvažavanjem FIAT-a od institucija i pojedinaca, pozorišnih kuća regiona i Evrope, ovogodišnji festival uspio je da se realizuje za 75.000 eura. Od pokrovitelja FIAT-a - Ministarstva kulture i Glavnog grada - dobijeno je 27.800 eura, a od generalnog sponzora Crnogorskog Telekoma i ostalih sponzora 13.000 eura - naveli su iz FIAT-a, te napomenuli da su svi programi - osim koncerta grupe "Zoster" na otvaranju - bili besplatni za publiku, što znači da nisu imali priliku da, popu ostalih, svoj budžet dopune novcem od prodaje karata.
I koliko god da je novca izdvojeno iz budžeta države i opština, ostaje nam gorak ukus nakon saznanja da se brojne kompanije koje djeluju u Crnoj Gori - i koje se mogu pohvaliti čak i višemilionskom dobiti - veoma teško odlučuju na finansijsku pomoć festivalima u našoj zemlji. Najčešće opravdanje je kriza, iako se iz godine u godinu značajno smanjuju sredstva samo za podršku kulturnim događajima, institucija i organizacijama. Da li baš cijela kulturno-umjetnička scena treba da se oslanja na novac od poreskih obveznika ili i privatnici imaju koristi od posjetilaca ovakvih događaja, nije nikakva nepoznanica. A tu bi, prije svega, trebalo svoj doprinos da daju vlasnici kafea i restorana, turističkih rizorta, hotela i drugog smještaja jer upravo oni od ovakvih kulturnih događaja najviše dobijaju.
Kristina JERKOV
