Često se neuspjeh srpske petooktobarske revolucije 2000. godine, odnosno izostanak sistemskih promjena, objašnjava nedovođenjem procesa do kraja - šesti oktobar odavnoje metafora za uludo potrošenu šansu za emancipaciju i suštinsku demokratizaciju srpskog društva.
Crna Gora proslavlja punoljetstvo obnove državne nezavisnosti. Istovremeno, tih godine rođene generacije završetak školske godine, maturske zabave i slično slave uz najprimitivnije nacionalističke i nacifašističke muzičke i estetske simbole. Kliče se Pavlu Đurišiću i leleče za Kosovom, čuju se stihovi u odnosu na koje ono AB revolucije: "Ne tražimo ništa novo, samo carstvo Dušanovo" zvuči kao dječja recitacija.
25Riječju, nove generacije građana Crne Gore sopstveni kulturni krug grade na spoju mitomanije velikosrpskog nacionalizma i glorifikovanja ratnog zločina. Razlozi za evidentnu krizu nacionalnog identiteta (koja traje nešto duže od državne), koji je nedovršenost pokazao upravo 2020. nakon litijaške kontrarevolucije, leže upravo u činjenici da Crna Gora i dalje čeka stvarnu majsku zoru, svoj 22. maj.
Nakon skoro dvije decenije od povratka državnog temelja i pokušaja poništenja odluka sramne Podgoričke skupštine 1918, nacionlna emancipacija Crnogoraca prepuštena je stihijiskom amaterizmu i diletantskom provincijskom provizorijumu. Umjesto temeljnog bavljenja pitanjima nacionalne i državne nadgradnje, definisanja supstance koja energiju trpi iz hiljadugodišnje državne tradicije, pokušao se opskurnim nametanjem neodrživih teza i izleta u antiku supstituisati naporni rad na kreiranju sadržaja.
Suludo je bilo da, pored četiri dinastije i svih sedam Petrovića Njegoša, uz briljantnu herojsku borbu crnogorskih antifašista i partizana kroz 20. vijek, posezati za drugim i izvoditi eksperimente koji uporište nemaju ni u istorijiskom kontinuitetu ni u kolektivnoj svijesti.
Nije se ponudio, niti je pokušano da se ponudi istorijski odgovor na neprekidnu i agresivnu kampanju negiranja i asimilacije crnogorske kulture i identiteta. Velikosrpska propaganda, kad nije kriminalizovala, onda je banalizovala i ismijavala - često s pravom - umjetničke i druge igrarije lokalnih nacionalnih ideologa. Nerijetko veoma uspješno.
Kultura i mediji paradigma su propasti iako je, paradoksalno, upravo u te resore država je uložila ogroman novac. Nacionalni teatar ili Budva Grad teatar nijesu smjeli biti mjesta na kojima će, za državne pare, lokalni Guliveri izvoditi performanse u slavu vlastitog ega ili/i dokazivati svoj politički uticaj i status. O eliminisanju svake konkurencije, o provincijalizaciji, o finansijskim motivima interesima da ne govorimo.
RTCG je posebna priča. Izuzev nekoliko godina od 1997, kada ta medijska kuća postaje moderan, profesionalan javni servis, odnos politike prema RTCG najvidljiviji je bio u izboru njenih čelnih ljudi. Takva selekcija, plus uticaj sa strane, neminovno su vodili ovome što gledamo.
Šteta je bila dupla, a saldo dosta niži od nule.
Čak i tamo gdje je napravljen kvantitativno mjerljiv iskorak, poput jezičke politike, državna vlast ostala je nijema na njenu punu primjenu. Slično je završilo i crkveno pitanje - nedovršena aljkavost postala je centralna tendencija svih tih procesa.
U gorem slučaju su otvorena pitanja ostavljena zubu vremena da se razračunaju. I jesu - dovoljne su bile dvije pjesmice velikosrpske geografije i nekoliko motivacionih govora da pokrene Đilasovskog klatno. Rezultate tog djelovanja gledamo na svakom koraku - sigurnim Crna Gora postaje nova Republika Srpska - ko ima dileme vezano za to neka pogleda sajam fašizma u vidu protesta, upitnih motiva, protiv vladine podrške Rezoluciji o Srebrenici.
Peta državna obnova, odnosno peta crnogorska država i dalje trpi egzistencijalnu ugroženost. Kao i u ranijim iteracijama, spas ne dolazi sa strane. Naprotiv. Jedina snaga koju današnje crnogorsko društvo ima je državna ideja koju je ipak uspješno postavio bivši predsjednik Milo Đukanović, ali koja zahtijeva sadržaj i sistemski pristup.
Ako bi sudbina i geopolitika obezbijedile neki novi Berlinski kongres, bila bi to jedinstvena i vjerovatno posljednja šansa da svane 22. maj.
