Piše: Momčilo RADULOVIĆ
Sumorna projekcija jednog zvaničnika Evropskog parlamenta, koji je čak 2009. godine o Balkanskom priduživanju govorio kao o “dugom boravku u čekaonici” za koji niko u Evropskoj uniji ne može da pretpostavi koliko bi mogao da potraje, se nažalost ostvaruje. Od te projekcije je prošlo punih sedam godina, a proces proširenja bi se mogao okarakterisati kao pozitivan, samo ukoliko mu pridružimo odrednicu relativnosti u velikoj mjeri.
U medjuvremenu, ni stvari na Balkanu nijesu išle u previše dobrom pravcu, a korijene takvih reverzibilnih procesa treba tražiti i kod nas samih, ali i u činjenici da je perspektiva evropskog članstva bila jedan od najznačajnijih motora za reforme u svim zemljama našeg regiona. Nažalost, kako ta perspektiva članstva i privlačnost Evropske unije blijedi u posljednjih nekolliko godina, makar za većinu balkanskih zemalja, tako se i motor reformi sve teže pokreće i retrogradni procesi počinju da se razvijaju u mnogim sferama političkog I ekonomskog života zemalja Zapadnog Balkana.
U Srbiji, predstojeći vanredni izbori će možda donijeti stabilnu vladu, ali ne i društveni konsenzus o evropskoj (pa i evroatlantskoj) integraciji, koji je ovoj zemlji veoma neophodan. Gradjani od nove (stare) Vlade očekuju bolji život kroz ekonomski napredak, sredjivanje odnosa sa Kosovom i napredovanje u evropskoj integraciji. Medjutim, jačanje ekstremne desnice i snažan uticaj Rusije i proruskih snaga u srpskom društvu biće teško premostiva prepreka za premijera, čije prevazilaženje neće olakšati činjenica da pojedine članice EU već prijete blokadom pregovora, koji nijesu ni otvoreni, već pune dvije godine od kada je njihovo pokretanje najavljeno.
Situacija u BiH napeta: U Bosni i Hercegovini situacija je veoma napeta, kako izmedju entiteta i njihovih političkih struktura, tako i zmedju političih aktera unutar samih entiteta, sa naglaskom na Republiku Srpsku i snažne pritiske opozicije za smjenu aktuelnog režima. Pored toga, BiH i dalje patio d sindroma “institucionalne džungle”, gdje se na nekoliko nivoa nalazi na stotine sličnih institucija sa sličnim ovlašćenjima što process donošenja odluka i institucionalnih i društvenih reformi svodi na stvar slučaja ili na individualni rezultat spoljašnjih pritisaka. Reforme Dejtonskog sporazuma nema ni u perspektivi i teško je zamisliti da će ovakav status quo donijeti stabilnost ove zemlje u perspektivi. Kandidatura je sada u rukama EU, ali se čini da ni uslovi za njeno prihvatanje, ni unutrašnji zadaci koje treba odraditi nijesu baš jasni, ni samoj Evropskoj uniji, ali ni bosanskim strukturama.
Na Kosovu dugotrajna politička kriza polako izlazi iz lokalnih okvira i počinje da proizvodi negativne posljedice i u regionu i odnosima sa EU. Blokada kosovskog parlamenta od strane opozicije, neprihvatanje sporazuma o zajednici srpskih opština i razgraničenju sa Crnom Gorom dobile su i medjunarodne dimenzije problema koji je izazvao reakcije Evropske unije i drugih medjunarodnih subjekata. Procesi dugotrajne političke nestabilnosti na Kosovu tako dobijaju na intezitetu, paralelno sa akutnim ekonomskim problemima i enormnom nezapošljenošću, ali i dalje nedefinisanim statusom i odnosima sa Srbijom. Činjenica da pet država EU i dalje ne priznaje nezavisnost Kosova u velikoj mjeri dodatno otežava njegovu evropsku integraciju, a samim tim i uticaj evropske perspektive se smanjuje u očima gradjana Kosova.
Ubrzati process u Albaniji: U Albaniji, široko postavljeni politički zahtjevi Evropske unije prema političkim akterima u Vladi i u opoziciji i dalje onemogućavaju dalje napredovanje ove zemlje ka otvaranju pregovora. Jasno je da politički diskurs izmedju vlasti i opozicije u ovoj zemlji nije nastao preko noći i zbog toga evropski akteri moraju da razmotre načine da se process evropske integracije ubrza, a da se problemi sa kojima se ovo političko društvo suočava rješavaju u toku, jer se, kao i drugim slučajevima, može doći u situaciju da stagnacija u evropskoj integraciji vodi samo ka produbljivanju internog konflikta.
Medjutim, kada se gradiraju problemi u procesu evropske integracije i funkcionisanju unutrašnjeg političkog i ekonomskog života, najakutniju sliku daje Makedonija. Analitičari su još prije deset godina upozoravali da će zastoj u procesu evropske integracije i blokada prijema u NATO od strane Grčke voditi Makedoniju ka produbljivanju unutrašnje krize i to je nažalost ostvareno i u većoj mjeri nego što je predvidjeno. Evropska unija je bila prilično slabo ili neadekvatno angažovana u proteklom periodu i tek je nakon eskalacije krize preduzela odredjene mjere, koje nijesu ni danas rezultirale rješavanjem ozbiljnog unutrašnjeg konflikta. I u ovom, kao i u nekim drugim slučajevima, angažovanje SAD biće od presudnog značaja, a autoritet i uticaj Evropske unije i dalje će biti na silaznoj putanji i kod političkih struktura i kod gradjana Makedonije.
Ima li svjetla na kraju tunela: Na kraju ovog mračnog evrointegracijskog tunela u kojem se nalazi Zapdni Balkan, još malo svijetla se može naći u procesu pregovora Crne Gore, koji se odvijaju uspješno i gdje su unutrašnje političke razmirice i problemi koji su prijetili većom eskalacijom, uspješno razriješeni angažovanjem unutrašnjih aktera iz vlasti i dijela opozicije. Zli jezici će reći i nasuprot nastojanjima odredjenih struktura iz Evropske unije da doprinesu suprotnom. Medjutim, uspješna priča Crne Gore je, kao takva, samo potvrda da se radi o izuzetku, a ne pravilu o uspješnosti procesa pridruživanja i ponekad se stiče utisak da ovaj relativno mali evropski i veliki crnogorski uspjeh i služi samo da bi se održao privid životnosti u politici Evropske unije prema Zapadnom Balkanu.
No, svi navedeni problemi zemalja Zapadnog Balkana bi bili mnogo lakši za rješavanje da ima faktičke jedinstvene i konzistentne politike Evropske unije prema procesu proširenja. Nažalost, iako formalne odluke i dokumenta da se proces evropske integracije intezivira postoje, teško je naći dokaze da postojiiI iskrena politička volja država članica i EU institucija da se odlučno nastavi sa punom implementacijom ovih odluka.
Naravno, niko ne može zanemariti veličinu i intezitet unutrašnjih problema sa kojima se suočava Evropska unija kao cjelina, ali i niz pojedinačnih zemalja na unutrašnjem planu.
Cijeli niz kriza koje su sakrivane ispod tepiha unutar Evropske unije u ovom trenutku eskalira kroz pojavne manifestacije koje su spoljni i unutrašnji faktori samo incirali. Grčka finansijskih kriza je bila ispred nosa evropskih zvaničnika decenijama, ali niko nije ništa ozbiljnije uradio da se ona spriječi, sve dok stvari nijesu izmakle kontroli i dok nije stvorena kriza epskih razmjera koja prijeti urušavanjem EU, ali krizom globalnih razmjera. Dok je Grčka sakrivala istinu od EU, EU je zatvarala oči pred činjenicama i principjelnim upozorenjima stručnjaka.
Medjutim, Grčka kriza nije i jedina situacija u kojoj evropske strukture imaju duple standarde. Tako je migrantska kriza na svjetlo dana izvukla one procese koji se u zemljama Evropske unije odvijaju veće duže vremena. Povećanje stepena ksenofobije i šovinizma u evropskim društvima je praćeno i političkim iskazom kroz povećanje broja desničarskih i ultradesničarskih pokreta i političkih partija i njihovo sve veće formalno preuzimanje dijelova ili ukupnih sistema vlasti u državama Evropske unije.
Strah od stranaca i populističke floskule koje šire desničarski pokreti, ali protiv kojih ni ljevica često nema ništa protiv, rezultirale su trajnim političkim posljedicima, poput rezultata Holandskog referendum o sporazumu EU sa Ukrajinom. Naime,u datom slučaju se postavlja i teoretsko i praktično pitanje o svrsishodnosti demokratskih institucija i demokratskog sistema uopšte. Ovo najprije zato, jer se u ovom, kao i drugim slučajevima stav ekstremne manjine nameće kao opšta vrijednost za sve, putem demokratsih instrumenata koji ne odražavaju stvarnu volju većine. Tako je u slučaju Holandije svega 20-ak posto glasača od ukupnog broja donijelo odluku o odbacivanju sporazuma sa Ukrajinom i time nanijelo značajnu štetu svim akterima u procesu. Tiha većina je ostala tiha i prepustila podijum ksenofobičnim elementima koji su zahvaljujući otvorenom iznošenju neistina i zamjenom teza ubijedile holandsku javnost u neodržive političke populističke floskule.
Refleksija ovakvih procesa na Zapadni Balkan je takva da se danas isti recept zamjene teza koristi u obraćanjima mnogih političara Evropske unije i da se na takav način stvaraju dugotrajne distance izmedju naroda i zemalja EU i Zapadnog Balkana.
Slučaj Velike Britanije: Takav primjer je i borba za takozvani Brexit i kreiranje odbojnosti prema Zapadnom Balkanu u javnom mnijenju Velike Britanije od, ni manje ni više, članova Vlade i Parlamenta te zemlje. Iako su ove izjave britanskih zvaničnika dio predreferendumske kampanje, one izazivaju mnogo dublje posljedice nego sto to na prvi pogled izgleda. Prvo, na unutrašnjem planu, u samom javnom misljenju Velike Britanije, ali i kod gradjana drugih zemalja Evropske unije, ovako zapaljive, populisticke i generalizovane tvrdnje stvaraju dugotrajne posljedice u vidu negativnih percepcija i niza negativnih predrasuda o gradjanima i zemljama Zapadnog Balkana i Turske. Jednom kada se zasadi ovako opasan politički korov, teško ga je kasnije iščupati. Samim tim, ovakve izjave smanjuju i manevarski politički prostor za buduće djelovanje svih politickih struktura u Britaniji, pa su ovakve izjave zbog toga i dodatno kratkovide i dugoročno pogubne.
Drugo, ovakve izjave ne doprinose poboljsanju bilateralnih odnosa izmedju VB i zemalja ZB. Naprotiv, njihova uvredljivost i generalizacija negativno djeluju i na političke strukture, ali posebno i na obične gradjane ZB kod kojih se javlja odbojnost i negativan stav prema VB i EU (ako vi nećete nas, nećemo ni mi vas...).
Medjutim, ove izjave su samo posljedica dugotrajnog pogresnog usmjerenja i Kameronove unutrasnje i spoljne politike, ali i politike mnogih drugih vladajućih struktura u zemljama članicama Evropske unije. Medjutim, takva populisticka retorika nanosi dugoročne štete svim akterima, a onima koji je protežiraju se vraća na unutrašnjem i spoljnjem planu poput bumeranga. Nažalost, proces proširenja i raspoloženje gradjana EU za učlanjivanje novih država su direktne žrtve ovakvih stavova i njihove posljedice ćemo osjećati u godinama pred nama.
Ne smije biti žalopojki: No, sa naše strane ne smije biti dugotrajnih žalopojki zbog situacije u samoj EU i drastičnog usporavanja procesa pridruživanja. Na nama je da primjenjujemo sve one standarde i principe koji su propisani od strane Evropske unije, pa čak i u slučajevima kada se i oni sami ne pridržavaju onog što su propisali. Ovo najprije zbog toga, jer primjena ovih standarda i vrijednosti podiže kvalitet života naših gradjana i ugled naših društava, a to je zapravo ono čemu treba I da teži process proširenja, bez obzira na datum ulaska u EU.
Problemi kriminala, korupcije, siromaštva stanovništva, pa i teroristickih aktivnosti na Zapadnom Balkanu postoje i mi sami moramo znacajno da pojacamo borbu na domaćem planu u svim ovim oblastima. Ne zbog kritika koje nam dolaze od pojedinaca ili vlada zemalja Evropske unije, vec zbog nas samih i boljeg zivota u našim zemljama. Korupciju nam nijesu donijeli stranci, nece je oni ni odnijeti. Mi smo ti koji se na prvom mjestu moramo boriti sa ovim problemom na svim nivoima. U oblasti borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala moramo zajednicki djelovati i medjusobno regionalno i sa širim krugom medjunarodnih faktora. Organizovani kriminal već odavno ima bolje medjusobne veze nego naše državne strukture ili civilna društva. To je ono sto mora da nas zabrine i podstakne da napredne dijelove naših društava povezujemo generalno i partikularno na pojedinačnim projektima konkretne saradnje u svim navedenim problematičnim oblastima, ali i u svim ostalim progresivnim oblastima saradnje.
Jedino na takav način,forsiranjem koalicija za reforme unutar pojedinačnih zemalja i na nivou regiona Zapadnog Balkana i postizanjem novih mjerljivih rezultata možemo zajednički kreirati novu sliku o zemljama i gradjanima našeg regiona kod svih aktera u Evropskoj uniji .
Na taj način bi dali svoj puni doprinos oživljavanju procesa proširenja i stekli moralno i političko pravo da opravdano kritikujemo inertnost aktera Evropske unije u ovom procesu.
(Autor je predsjednik Evropskog pokreta u Crnoj Gori)
