To što u novinarskoj branši već duže nema granskog kolektivnog ugovora izaziva posljedicu da se specifičnost tog posla ne može adekvatno zaštititi. Opšti kolektivni ugovor, koji se odnosi na sve zaposlene u Crnoj Gori, propisuje između ostalog obavezu posebnog plaćanja prekovremenog rada, rada noću, rada tokom vjerskih i državnih praznika. To su prava koja novinari imaju kao i svi drugi zaposleni, ali je pitanje da li ih koriste, izjavio je u intervjuu Portalu Analitika podgorički advokat Siniša Gazivoda.
Gazivoda radi u advokaturi šest godina i bavi se pretežno radnim sporovima.
-Iz iskustva znam da se u novinarskoj branši u praksi rijetko dešava da se plaća prekovremeni rad, da se posebno plaća rad tokom praznika i slično. Prema Opštem kolektivnom ugovoru, radni sat u toku vjerskih i državnih praznika treba da bude 150 odsto veći u odnosu na sat redovnog rada, dok se prekovremeni rad nagrađuje uvećanjem od 40 odsto u odnosu na sat redovnog rada- kazao je Gazivoda.
ANALITIKA: Da li je ključni problem u novinarskoj branši nedostatak granskog kolektivnog ugovora?
GAZIVODA: GKU je bitan zato što se njime definiše sve što je od esencijalne važnosti za neku djelatnost. Granskim kolektivnim ugovorima u evropskim zemljama se definiše šta sve obuhvata rad novinara. Tako se kaže da u rad novinara spada i putovanje za potrebe novinarskog zadatka i povratak, obrada teksta ili priloga, prikupljanje i provjeravanje informacija i činjenica itd. Nije rad samo kad novinar sjedne i napiše tekst. Na primjer, u granskom kolektivnom ugovoru za oblast medija u Švajcarskoj postoji dobra praksa da ako novinari zbog ekonomskih razloga od vlasnika medija treba da dobiju otkaz, njihov poslodavac je dužan da prethodno sa Sindikatom medija dogovori socijalni program. U skladu sa specifičnostima djelatnosti, neki evropski granski kolektivni ugovori za oblast medija propisuju i profesionalno pravo novinara da odbije zadatak ukoliko je u suprotnosti sa njegovim uvjerenjima, ili sa esnafskim etičkim pravilima. Svuda je standard da novinari u nekom smislu moraju poštovati uređivačku politiku medija u kojem rade, ali da imaju pravo i da odbiju zadatak.
Takođe, neki evropski granski ugovori za oblast medija propisuju prava novinara na godišnji odmor čak i do 41 radni dan godišnje, naravno zavisno od radnog staža, ali i mogućnost da novinari stariji od 50 godina, za punu platu, rade četiri radna dana sedmično, sve ovo imajući u vidu veliku izloženost stresu koja je svojstvena novinarskoj profesiji.
ANALITIKA: Da li smatrate da bi novinari, u striktno pravnom smislu, trebalo da imaju status službenih lica, u cilju poboljšanja njihove lične bezbjednosti?
GAZIVODA: Podržavam da se Krivičnim zakonikom, zbog posebne izloženosti i činjenice da rade u javnom interesu, novinari posebno zaštite u slučaju napada, odnosno da postoji stroga kaznena politika u slučajevima napada na novinare u vezi sa njihovim novinarskim radom. U stručnim diskusijama po ovom pitanju postoje sporenja da li je ispravno to uraditi priznavanjem statusa službenog lica novinarima. Međutim, to se jednostavno može riješiti na drugi način, tako što bi se u Krivični zakonik uvelo posebno krivično djelo koje tretira napad na novinare.
ANALITIKA: Da li je, po Vašem sudu, dekriminalizacija klevete i uvrede donijela više štete nego koristi ili obrnuto?
GAZIVODA: Kad je u Crnoj Gori sprovedena dekriminalizacija klevete i uvrede u velikoj mjeri izgovor za to su bile evropske integracije, međutim, u zemljama EU uobičajeno je da uvreda i kleveta mogu povlačiti krivičnu odgovornost. Mislim da dekriminalizacija klevete i uvrede negativno utiče na novinarsku djelatnost jer se pojavljuju mediji koji ne poštuju pravila struke, a dekriminalizacija im omogućava izbjegavanje sankcija za to. Ti mediji narušavaju ugled cijele profesije.
ANALITIKA: Da li imate podatke koliko je u novinarskoj branši prisutan rad na crno?
GAZIVODA: Nemam, ali rad na crno postoji u svim branšama. Navešću još jedan pozitivan primjer- u Hrvatskoj je Sindikat medija inicirao inspekcijski nadzor u svim medijima, koji je i sprovođen u skladu sa tom inicijativom. Provjeravalo se da li zaposleni u medijima imaju ugovore o radu, da li im se adekvatno plaća prekovremeni rad i da li se poštuju njihova prava, za čije je kršenje propisana prekršajna odgovornost. Ispostavilo se da je ta inicijativa bila pun pogodak. Upravo zbog toga smatram da bi za poboljšanje položaja novinara u Crnoj Gori bilo dobro intenzivnije sindikalno udruživanje.
ANALITIKA: Imate li neku poruku za zaposlene u medijima?
GAZIVODA: Djelujte blagovremeno. U praksi se dešava da vlasnik medija, kad zadovolji svoj politički ili neki drugi interes, "digne ruke" od tog medija, a novinari ostaju na ulici. Ako se djeluje preventivno, novinari se udružuju i mogu se izboriti za svoja prava. Problemi svih novinara su isti i zbog toga bi bilo dobro da se udruže. Niko se neće boriti za njihova prava ako sami to ne urade.
Siniša GORANOVIĆ
Foto: Ivana BOŽOVIĆ
