Piše: Novak ADŽIĆ
Ako je Istorija nedovršen razgovor sa prošlošću, kako je shvata dr Đuro Šušnjić i ako je ona stalni dijalog između prošlosti i sadašnjosti, kako ističe Edvard Halet Kar, ako jedino što dugujemo istoriji jeste njeno ponovno pisanje, kako naglašava Oskar Vajld, što znači da ona nikad nije napisana, onda je ne samo potrebno nego i neminovno njeno ponovno pisanje s težnjom za istinom, odnosno, objektivnošću i provjerljivošću. A to znači i pisanje i o drugoj, ponajviše zapostavljenoj u naučnim krugovima, strani naše istorije, u kojoj, nadasve, Krsto Zrnov Popović zauzima istaknuto mjesto.
Oslobađanje od mitova: Istoriografsku priču o Krstu Popoviću treba osloboditi mitova, opsjena, predrasuda, ideološko-političkih ocjena ove ili one vrste, pristrasnosti i situirati je u kontekst što je moguće pouzdanijeg, heruističko-hermeneutički utemeljenog i vjerodostojnijeg kazivanja, zasnovanog na istorijskim izvorima različitim po vrsti, porijeklu, autorstvu i sadržini.
U toj priči treba odbaciti jednostran i ideološki monistički, pristrasni pristup i koristiti različite vrste istorijskih izvora, a ne samo one jednog ili istog porijekla i ideološke matrice, jer se njima, putem jedostranosti, bilo koja ličnost ili pokret itd. može (i/li/ mogu) i to netačno divinizovati ili demonizovati. Ali, takav jednostrani pristup nije naučni.
Dakako, treba izbjegnuti demonizaciju i divinizaciju, jer i jedan i drugi pristup nije ispravan. Istoriografski sud o Krstu Popoviću izrečen od strane komunističke istoriografije i njihovog ideološko-političkog rakursa treba duboko preispitati i relativizovati, kao i vrijednosne sudove iz toga proizašle, jer jedino svestranim pristupom može se doći do sto validnijeg i objektivnijeg suda o njegovom liku i djelu.
Naravno, o Krstu Popoviću treba reći ono što je kod njega herojsko, viteško, humano, ispravno, čime je ostavio snažan trag u našoj novijoj istoriji, ali treba konstatovati i brojne njegove zablude i pogrešne izbore koje je napravio u plemenitoj patriotskoj namjeri i svojoj borbi za opstanak i obnovu crnogorske državne nezavisnosti. I naravno, potrebno je ne samo problematizovati, nego i u naučno-metodološkom smislu opovrgnuti, ili, u najmanju ruku, dovesti u pitanje očevidno nepravedne, a nikad i ničim dokazane, ocjene i političke sudove, koje su izrečene o njemu i to tako da se on olako proglašavao (i danas proglašava) da je »izdajnik«, »kvisling« i »ratni zločinac«, »narodni neprijatelj« i »saradnik okupatora«.
Krsto Popović nije osuđen kao ratni zločinac: Relevantno je istaći da Krsto Zrnov nikad, sudskom presudom, nije osuđen kao »ratni zločinac«. I manje od toga, pravno i činjenički, fakat je da nikad i nije podignuta tužilačko-sudska optužnica protiv njega, niti je on ikad uhvaćen od strane organa vlasti, ni i suđen, naprotiv, ubijen je u odmetništvu marta 1947. godine, što će reći da sa stanovišta krivičnog prava (materijalnog) i krivično prpcesnog prava Krsto Popović nije suđeni, presuđeni i osuđeni »ratni zločinac«. Nota bene, jedno je politička odluka, drugo je pravno, zakonodavno, legalno, odnosno pravosudno odlučivanje (pravosnažna i konačna sudska odluka, presuda / res iudikata/). A toga u njegovom (Krstvom) slučaju bilo nije.Elem, sa pravnog stanovišta nije Krsto Zrnov Popović »što mu zbore« (odnosno, nije On ono što mu političko-ideološki, agitaciono-propagandno i.t.d, neosnovano pripisuju mnogi, kako danas, tako i decenijama ranije).
Optužbe: Teške optužbe i diskvalifikacije, najčešće neosnovane i ideološko-politički tendenciozne, adresirali su na teret Krstu Zrnovom Popoviću tokom drugog svjetskog rata na ovim prostorima (1941-1945) njegovi ideološki i drugi protivnici iz komunističkog i partizanskog pokreta, ali i četničkog ravnogorskog pokreta pod egidom Draže Mihailovića. Ideološko-politički napadi na Krsta Popovića i njegove zelenaše, u kojima su oni optuživani za »crnogorski separatizam«, i da štite i pomažu komuniste i NOP, tokom drugog svjetskog rata vršeni su i od strane velikosrpskih ekspozitura četničkog vojno-političkog pokreta i štaba Draže Mihailovića.
Na osnovu raspoloživih istorijskih izvora, njihovom analizom i tumačenjem, može se izvesti, makar relativno pouzdani, zaključak da je Krsto Popović sarađivao (kolaborirao) sa okupacionim italijanskim i dijelom njemačkim vlastima, ali u granicama nacionalne časti i dostojanstva, zbog interesa i spašavanja Crne Gore i crnogorskog naroda.
Zelenaška zakletva: Takođe, nije poznato da je Krsto Popović ikad od Italijana ili Njemaca dobio bilo kakvo službeno odlikovanje, što prilično obesnažuje optužbe izrečena od strane komunističe poltiike i istoriografije. Možda bi se suština politike, ciljeva, namjera Krsta Popovića, mogla osnovano pronaći i u jednom proglasu-letku njegovog zelenaškog pokreta, koji je tokom 1942. godine rasturan iz Pipera u Rovcima, a u kojemu je navedena zelenaška zakletva. Zapravo, zelenaška zakletva vojske Krsta Popovića glasi: »Zaklinjem se svemogućim Bogom, Slavom i Čašću Crnogorske Otadžbine, da ću svim svojim snagama i sredstvima braniti pravo crnogorskog naroda na život. Da ću tako isto raditi na uspostavi Crnogorske države, kako bi Crnogorac mogao sam opredijeliti svoju sudbinu, i da ću bez pogovora slijediti izabrano političko vođstvo organizacije«Krsto Popović nije bio ono što su njegovi neprijatelji o njemu zborili. Tako govore istorijske činjenice, a istoričar treba da misli i rasuđuje na osnovu njih. I ne samo da odgovara na pitanje što se uistinu desilo, nego kako i zašto se nešto desilo.
Žrtve njegovih zločina su nepoznate, ne postoje ili bar dosad još nijesu dokazana djela zbog kojih bi se on tako mogao okvalifikovati, kao što nije ni izdajnik, jer njegova ukupna biografija govori upravo suprotno: ona kazuje da se patriotski borio za Crnu Goru i njenu slobodu i za postojanje crnogorskog naroda kojemu je pripadao i to je bila konstanta njegovog životnog ratničkog i političkog kreda, praćena brojnim uzletima, ali i određenim greškama i zabludama, snažnim lomovima, što treba takođe konstatovati.
Krsto Zrnov Popović je egzemplar i oživotvorenje stava da junaci istorije nijesu oni koji su rušili državu, već oni koji su se borili za nju, te zatočnik sudbine koju je izabrao ili je ona njega odabrala, da je više volio domovinu nego domovina njega. Pisati o životnom putu Krsta Popovića je, u doba komunističkog monizma i monokratizma, ideološki zastranjenje istorigrafije i dogmatski profilisane svijesti bila tabu tema. Pucanjem ideoloških lanaca, stega, koje su spriječavale javni dijalog o njemu, otvorila se sloboda govora i o tome, do tada proskribovanom, pitanju.
Antički format: Ličnost Krsta Popovića je skoro antičkog formata u novijoj nacionalnoj crnogorskoj istoriji. Kroz njegov, trnjem posut životni i porodični put, i tragični, ali za njega herojski, kraj, prelama se sva crnogorska epopeja i njene unutrašnje društeve kontraverze XX vijeka. Treba skinuti prašinu sa Krstovog znamenitog lika, netačnu, ideološki rudimentiranu hipoteku koja je opterećivala njegovu ličnost i djelo, kad je on bio bez suda i prava na odbranu optužen i osuđen od polititičko-ideoloških i partijskih »tužitelja« i »sudija« bez sprovedenog pravosudnog postupka, da je bio u drugom svjetskom ratu “kvisling”, “izdajnik, “ratni zločinac” i “kolaboracionista”, »narodni neprijatelj« i »sluga okupatora«.Tako će blato kojim su se na njega bacali razni akteri, u proteklih pola vijeka i više, početi da otpada samo od sebe, a ispod njega će ozračiti moralni i herojski njegov kip ili statua koja će simolizirati to da je on bio čovjek koji je ostao uspravan kad su se kičme lomile i da je bio u najtežim danima Crne Gore zajedno sa Crnom Gorom. Oni koji Krsta olako i u nedostatku činjenica ideološki osuđuju zaboravljaju ključnu činjenicu da je on tokom Drugog svjetskog rata uveliko pomagao NOP i partizanski pokret, da su na njegovoj teritoriji partizani i pripadnici NOVOJ-a često bili zaštićeni i pomagani, te da je najveći dio Krstove zelenaške vojske tokom drugog svjetskog rata, od oficirskog kora, preko savjetodavnog političkog štaba, do vojnika, pristupio NOB-u i partizanskom pokretu.
(Autor je istoričar i profesor na Filozofskom fakultetu Univertizeta Crne Gore)
