Turistički ekspert i dekan Fakulteta za biznis i turizam iz Budve novoosnovanog Univerziteta Adriatic, prof. dr Rade Ratković, smatra da upravo neodgovarajući način praćenja turističkih kretanja jasna ilustracija glavnih problema, posebno nedostataka turističkog planiranja u Crnoj Gori.
- U ovakvoj situaciji se turisti prebrojavaju na osnovu informacija o kvantumu prometa putnika na graničnim prelazima, aerodromima, procjenom potrošnje hljeba, vode ili goriva, odnosno njenom dinamikom po mjesecima. Nešto kao – gledanje u pasulj – dodaje on.
Na izmaku glavne turističke sezone smatra da je najbitnije – odmah početi pripreme za narednu.
- Agenda potrebnih aktivnosti je široka i uključuje napuštanje jalovog i nepouzdanog procjenjivanja turističkog prometa, reformisanje sistema turističkog društvenog organizovanja, pripremu tržišnog repozicioniranja Crne Gore kao turističke destinacije – precizirao je Ratković.
ANALITIKA: Prema procjenama Nacionalne turističke organizacije, Monstata i Ministarstva održivog razvoja i turizma, završava se najbolja turistička sezona od početka devedesetih. Da li je to stvarna slika ili samo malo preciznije projektujemo broj turista?
RATKOVIĆ: Sama činjenica da se bavimo „procjenama“, umjesto egzaktnom evidencijom turističkog prometa, govori da nešto nije u redu sa našim informacionim sistemom u turizmu i modelom destinacijskog upravljanja. Kakvo procjenjivanja turističkog prometa u informatičkoj eri pri kraju druge decenije XXI vijeka!? Na bazi procjena, čak i da se rade po najboljoj naučnoj metodologiji, ne može se donositi mjeritorna ocjena o turističkoj sezoni, niti u kvantitativnom niti u kvalitativnom smislu. Vjerna slika može proizići samo na osnovu egzaktne i potpune evidencije turističkog prometa.
ANALITIKA: Da li je moguće imati realnu sliku o broju turista, ako Monstat sada zvanično bilježi samo broj turista u kolektivnom smještaju, dok lokalne turističke organizacije procjenjuju broj turista u privatnom smještaju?
RATKOVIĆ: To je, sasvim sigurno, nepotpuna slika. Kolektivni smještaj apsorbuje oko 25 odsto ukupnog turističkog prometa, dok na takozvani privatni smještaj otpada oko 75 odsto zvanično evidentiranog turističkog prometa, ili blizu 88 odsto procijenjenog turističkog prometa. Na kolektivni smještaj otpada, tek, 12 odsto do 15 odsto procijenjenog turističkog prometa. Da li je moguće uspješno tekuće upravljanje turističkim prometom na bazi jedva jedne osmine evidentiranog turističkog prometa? Naravno da nije. Turističke organizacije se trude da ovu informacionu prazninu popune mjesečnim procjenama turističkog prometa, što je samo surogatno, a ne adekvatno riješenje. U ovakvoj situaciji se turisti prebrojavaju na osnovu informacija o kvantumu prometa putnika na graničnim prelazima, aerodromima, procjenom potrošnje hljeba, vode ili goriva, odnosno njenom dinamikom po mjesecima. Nešto kao – gledanje u pasulj... Pri tome se zaboravlja na zvaničnu definiciju turiste Svjetske turističke organizacije (UNWTO), pod kojim se podrazumijeva putnik sa motivom odmora i razbibrige na najmanje 24 sata boravka u registrovanim oblicima smještaja turista. Evidenciju turista treba graditi na podacima hotelskih i drugih recepcija, agencijskih poslovnica, turističkih biroa, a ne loviti turiste po graničnim prelazima, trotoarima, aerodromima, autobuskim stanicama...
ANALITIKA: I ovu godinu prate žalbe brojnih turističkih poslenika da su prihodi niži u odnosu na prethodnu sezonu. Da li je zaista tako?
RATKOVIĆ: Te žalbe se horski ponavljaju već skoro tri decenije, s tim što su u početku bile prigušivane, a sada se sve glasnije čuju. Naša jako dobra institucija, Centralna banka Crne Gore, obrađuje u kontinuitetu završne račune privrednih subjekata i agregira ih po granama. Stručnoj javnosti je poznato da se prihodi sektora „hoteli i restorani“, što je oko 90 odsto turizma kod nas, u protekle tri decenije kreću od 80 do 300 miliona eura, pri čemu se permanentno ostvaruju gubici od oko 10 odsto od ostvarenog prihoda. Ako tome dodamo najniže prosječne plate u ovoj nominalno prioritetnoj privrednoj grani, odnosno poziciju posljednjeg među privrednim granama po prosječnoj plati, onda možemo razumjeti nezadovoljstvo i radnika, i menadžera, i preduzetnika, i države. To je normalna posljedica niskog prosječnog korišćenja kapaciteta, koji je na nivou 50 odsto od prosjeka na Mediteranu, te naše loše tržišno pozicioniranje, sa predominamtnim osloncem na niskoplatežna i kratkosezonska turistička tržišta - regionalno i istočno, sa dominacijom ruskog. To će trajati sve do našeg repozicioniranja ka visokobudženskim i dugosezonskim zapadnoevropskim tržištima.
ANALITIKA: Saobraćajni kolapsi redovna su slika na putevima i ulicama duž cijelog primorja. Na koji način se takva situacija odražava na turističku sezonu?
RATKOVIĆ: Nedostatna sobraćajna struktura je poseban problem, uprkos činjenici da je u posljednjoj deceniji puno uloženo i izgradnju i modernizaciju saobraćajnica. Razvoj infrastrukture je, očigledno, izgubio trku sa izgradnjom stanova, koji dovlače ogroman broj automobila koje ne može podnijeti naša putna infrastruktura. Stanovi se grade i tik uz sobraćajnice, uključujući i magistrale, a ne bi se začudili da neki privilegovani graditetelj započne stambenu zgradu na nekom proširenom dijelu magistrale. Ovakva situacija nas u špicu sezone drži na ivici kolapsa, pa je samo pitanje vremena kada će se to dogoditi. Saobraćajne gužve drastično ugrožavaju kvalitet odmora, pa su, uz preglasnu i šund muziku i vašarsku atmosferu, glavni faktor odvraćanja kvalitetnih turističkih tokova ka našoj destinaciji.
ANALITIKA: Prema upozorenjima zbog kriznih situacija tokom ovog ljeta, da li crnogorska infrastruktura – saobraćajna, vodovodna, komunalna, energetska – sa većim brojem turista naredne godine može doživjeti kolaps?
RATKOVIĆ: Navedenom nedostatku saobraćajne infrastrukture se pridružije i drastična oskudica kapaciteta mirujućeg saobraćaja – parking prostora i garaža, kao i ostala komunalna infrastruktura, koja ne može da prati stalno rastući pritsak turista i kvaziturista u špicevima turističkih sezona. Tako smo ljetos imali dramatično upozorenje iz Elektroprivrede da je moguć energetski kolaps ukoliko se ne smanji potrošnja energije.
ANALITIKA: Da li incidenti poput pljački gostiju i fizičkih obračuna na plažama mogu značajnije da uruše imidž jednog turističkog mjesta ili Crne Gore kao destinacije?
RATKOVIĆ: Incidenti prema turistima su nedopustivi, jer oni šire loš glas i stvaraju imidž nesigurne i negostoljubive destinacije. I ako se radi o nemasovnim pojavama, ipak razloga za zabrinutost ima i trebalo bi preventivno djelovati, kako se to ne bi ponavljalo. Mi moramo prijateljstvo i dobrodošlicu pokazivati gostima na svakom mjestu i svakom koraku. To je naš nacionalni interes i trebamo pokazati da imamo tu svijest kao pojedinci i kao kolektivitet.
ANALITIKA: Na čemu bi morale da porade kako lokalne i državne institucije, tako i asocijacije turističkih poslenika za narednu ljetnju sezonu?
RATKOVIĆ: Mislim da bi već sada trebalo početi sa pripremama naredne turističke sezone. Agenda potrebnih aktivnosti je široka, uključujući naše hronične probleme, kao što su: infrastruktura (parkinzi, saobraćajnice, održivi režim saobraćaja, alternativni ekološki saobraćaj...), blagovremeni završetak infrastrukturnih radova prije početka turističke sezone (najkasnije do početka aprila), uvođenje potpunog, tačnog i ažurnog informacionog sistema u turizmu (napuštanje jalovog i nepouzdanog procjenjivanja turističkog prometa), reformisanje sistema turističkog društvenog organizovanja, odnosno institucionalizovanja sistema učinkovitog i legitimnog destinacijskog menadžmenta, organizovan nastup na organizovanom turističkom tržištu, priprema tržišnog repozicioniranja Crne Gore kao turističke destinacije, adekvatna edukacija i treninzi hotelskog i ostalog turističkog osoblja... Široka je lepeza izazova, kojima možemo najbolje odgovoriti ako odmah priđemo izradi i donošenju sveobuhvatnog programa za pripremu turističke sezone 2018. godine, i idemo u njegovu nepokolebljivu realizaciju. Ne smijemo zaboraviti glavni uzrok našeg turističkog disbalansa u svim oblastima - nesputana izgradnja sekundarnih stanova gotovo na svim lokacijama. Oni su redovan pratilac i najvećih i favorizovanih investicionih projekata na primorju, kroz model mješovitih rezidencijalnih aglomeracija. Takvi projekti, svidjelo se to nekome ili ne, ozbiljno ugrožavaju održivost crnogorskog turizma. Na takva negativna globalna kretanja u turizmu i ozbiljne prijetnje održivosti, nedavno je dramatično upozorio i sam generalni sekretar UNWTO, gospodin Teleb Rifai.
Kristina JERKOV
