Riječ je o kontinuitetu prekrajanja koji je zabilježen na čitavoj teritoriji Crne Gore. Od dolaska mitropolita Amfilohija temeljno su devastirani brojni sakralni spomenici kulture: prema podacima Ministarstva kulture, od 138 kulturnih dobara na kojima su, na osnovu izvještaja iz 2005. godine, evidentirane posljedice nelagalno i nestručno izvedenih radova, u 99 slučajeva su nelegalna prekrajanja obavljana na sakralnim objektima, a čak 79 je devastiranih pravoslavnih objekata. Impozantan učinak SPC: 80 odsto devastacija sakralnih objekata je na crkvama i manastirima kojima gazduje Srpska pravoslavna crkva! Danas je taj broj umnožen sa još mnogobrojnim nelegalnim gradnjama, dogradnjama…
Mitropolija nije jedini krivac: Nije primarno, međutim, drvlje i kamenje sipati samo po MCP SPC. Srpski popovi su se tek pridružili, poduhvatu devastacija koje su decenijama aminovale i sprovele uz prećutnu saglasnost brojnih državnih službi i institucija kulture .
Kao najznačajnijj pimjer na kome se ta devastacija odvija evo već puni vijek uzima se istorijsko jezgro Cetinja sa Cetinjskim manastirom.
Izgradnjom dvorca i manastira Crnojevića 1482/8.godine, začeto je Istorijsko jezgro Cetinja čiji se razvoj može pratiti sve do danas. Ono predstavlja svojevrsnu urbanističku aglomeraciju sa nizom pojedinačnih spomenika koji svojim umjetničkim i kulturno - istorijskim kvalitetima, predstavljaju jedan od najvrijednijih djelova crnogorske spomeničke baštine.O sudbini najstarijih građevina na Cetinju, pisao je Dušan J. Martinović. On kaže da su najstarije kulturno-istorijske spomenike Cetinja - Dvorac Ivana Crnojevića iz 1482. i Crnojevića manastir iz 1484. godine - dva prvorazredna objekta renesansne arhitekture, razorili su Turci 1692. godine.
Kasnije će mitropolit Danilo, rodonačelnik dinastije Petrović - Njegoš, između 1701. i 1704. godine obnoviti Cetinjski manastir, i tada će u novosagrađeno zdanje ugraditi sačuvani građevinski materijal Dvorca i ostatke Crnojevića manastira (šest kapitela, parapetna reljefna ploča sa državnim grbom Crnojevića, ploča sa natpisom o podizanju Crnojevića zadužbine).
Cetinski manastir kao feniks: Cetinjski manastir, podignut vjerovatno, na mjestu nekadašnjeg Dvorca Ivana Crnojevića, ispod obronaka Orlovog krša, i sam je bio hude sudbine. Turci su ga tri puta rušili (1712,1714. i 1785), a Crnogorci obnavljali (1724. i 1786). Tako je on dva puta vaskrsavao poput feniksa, iz pepela. Kasnije su u Njegoševo vrijeme pravljene razne intervencije na Manastiru, ali je najviše izmjena doživio za vrijeme knjaza Nikole. Radi podizanja porodičnog groblja, u devetoj deceniji devetnaestog vijeka, uklonjen je odbranbeni zid sjeverno od apside, tako da je zdanje izgubilo izgled fortifikacionog objekta - utvrđenja.
Najveće izmjene Manastir je pretrpio 1896. godine u vrijeme vjeridbe i vjenčanja princeze Jelene sa princom Emanuelom III, docnijim italijanskim kraljom. Tada su učinjene najradikalnije intervencije na zvoniku (u gornjoj etaži postavljen je sat, a zvonik"na preslicu" - dobio je konstrukciju sa zvonom). Tada su zazidani prozori i vrata na staroj riznici, kao i vrata koja su spajala hor sa ćelijama na prvom spratu. I 1925 -1927. vršene su prepravke na zvoniku, tako da je dobio današnji izgled.
Tada je urađen i Mitropolitov stan umjesto "Njegoševog konaka". Otvaraju se veliki lukovi na zadnjoj etaži i postavljaju sa dva kapitela sa Crnojevića manastira. Tada se otvara i luk na zadnjoj terasi, gdje je bila kuhinja Petra I i zaziđuje omanji prozor.
Intervencije u duhu srpsko-vizantijskog stila: Za nas je posebno interesantan podatak da su manje intervencije na Manastiru bile 1962. i 1963. godine, a veće 1981-1984, kada je sagrađen novi Mitropolitov stan. Za taj stan se već pisalo da je prilično pretenciozno, eklektičko zdanje - u srpsko-vizantijskom stilu. Mjera rekonstrukcije nije pogođena (autor arh. Zoran Jakovljević). Koja je potreba bila i da li su se državne službe i institucija kulture tada pitale čemu izgradnja novog konaka u srpsko-vizantijskom stilu u Cetinjskom manastiru, stožernom mjestu crnogorskog državnog i kulturno istorijskog nasljeđa. Mitropolitska rezidencija, u lijevom dijelu Manastira, koja je izgrađena u duhu koji ne odgovara ni istorijski, ni arhitektonski samom Manastiru, jedno zdanje koje odudara od te crnogorske duhovnosti manastira, a gdje sada ''stoluje'' mitropolit Amfilohije, očigledno je imala drugu namjenu. Namjenu koje će decenije kasnije jasno oslikati.Tu nije kraj tadašnjim devastacijama makar kada je riječ o istorijskom jezgru Cetinja.
Kontroverzna gradnja podvožnjaka-tunela: Uz prećutnu saglasnost brojnih državnih službi i institucija kulture, istorijsko jezgro Prijestonice svjevremeno je devastirano i gradnjom tunela-podvožnjaka koji neprirodno razdvaja istorijsku cjelinu koju čine Dvorac Kralja Nikole, Biljarda, Dvorac Crnojevića (Ćipur) i Cetinjski manastir.
„Još teže ogrešenje o civilizacijska dostignuća je neshvatljivo prihvaćeni predlog /i ostvarenje njegovo/ da se glavna cetinjska saobraćajnica sagradi baš tuda, u dijelu starog istorijskog jezgra, čemu se još ranije svim snagama odupirala kulturna javnost. Na tom mjestu nalaze se ostaci Crnojevićevog manastira, sadašnji Manastir sa Biljardom i Dvorom. Tu se odjednom našao tunel podvožnjak koji strmim usponom podiže najveću buku na Cetinju!Može li biti većeg ogrešenja o kodeks urbanizma od ovog?!”
Ovo je pisao akademik Pavle Mijović – još prije dvadesetak godina - govoreći o odluci da se glavna cetinjska saobraćajnica sagradi u dijelu starog istorijskog jezgra.
Tunel-nadvožnjak na Cetinju, skupa sa parkingom u nastavku, neprirodno razdvaja istorijsku cjelinu koju čine Dvorac Kralja Nikole, Biljarda, Dvorac Crnojevića (Ćipur) i Cetinjski manastir. Brojni turisti, koji autobusima prolaze kroz tunel da bi se zaustavili na obližnjem parkingu, možda i nijesu svjesni da imaju posebnu turu koja bi se mogla nazvati – putevima razaranja istorijskog nasljeđa. Prolaz i tunel su osmišljeni i sagrađeni krajem sedamdesetih godina prošlog vijeka, upkos brojnim glasnim protestima stručne, ali i laičke javnosti. Jednostavno: politika je bila jača od glasa razuma.
Prepravljanje freske: Poduhvatu ruženja Cetinja svojski je doprinijela i Srpska pravoslavna crkva skandaloznim prepravljanjem freske iznad ulaza u Cetinjski manastir.
Na ulazu u Cetinjski manastir, stožerno mjesto crnogorskog državnog nasljeđa, turiste i sve znatiželjne namjernike dočekuje freska iznad ulaza.Međutim, freska iznad ulaza, prva slika koja dočekuje turiste, novokomponovano je djelo. Neimari Srpske pravoslavne crkve samoinicijativno su, bez odobrenja nekadašnjeg Zavoda za zaštitu spomenika kulture, poperili iznad ulaza novi - cinici bi rekli - stariji i ljepši freskopis.
Tako je netragom nestala, bolje rečeno dlijetom je obijena, originalna, stara freska majstora Đinovskog iz daleke 1886. godine. Na slici koju objavljuje Portal Analitika, na kojoj članovi porodice kralja Nikole izlaze iz Manastira, vidi se izgled nekadašnje freske i može se uporediti sa novom freskom.
Postoje dokazi da je ruženje Cetinjskog manastira novotarija SPC iz vremena kada stoluje mitropolit Amfilohije. Fotografija prenosa posmrtnih ostataka kralja Nikole, kraljice Milene i princeza Ksenije i Vjere od 1. oktobra 1989. godine jasno dokazuje da je freska Đinovskog bila na luneti Manastira. Kada je i ko je naredio prekrajanje istorije nije zvanično poznato; jedino se zna da je intervencija SPC uslijedila u periodu od 1999. do 2004. godine.
Nove freske su doslikane i sa unutrašnje strane lunete iznad ulaza. Na mjesti na kojem nisu ranije bile. I sumnjivih likovnih i ikonografskih kvaliteta koje Cetinjski manastir sigurno ne zaslužuje.
Ko je uklonio originalnu fresku: Do danas se niko nije udostojio da odgovori javnosti na pitanja koja se neće moći zaobići, mada mnogima izgleda da će protok vremena pružiti alibi nesavjesnim neimarima i onima koji su to dozvolili. Pitanja koja traže odgovore su ista i sada kao i tada. Ko je uklonio originalnu fresku? Ko je to smio da autorizuje i da to prođe ? Znaju li neimari kolika je šteta nanesena Cetinjskom manastiru i Crnoj Gori time? Znaju li da se ovo desi u Italiji, Francuskoj, Engleskoj ili Grčkoj koje bi bile konsekvence po njih?.
Ili možda treba čekati da dođu strani stručnjaci da počnu objašnjavati kolika je šteta da bi dobili odgovore.
Zašto tada stručnjaci Zavoda za zaštitu spomenika kulture, zgrade udaljene nekoliko stotina metara, nijesu primijetili intervencije na ulazu – ostalo je tajna.Nije, međutim, tajna da je samoinicijativnih intervenecija bilo još, i to unutar Cetinjskog manastira. Riječ je o kontinuitetu prekrajanja koji je zabilježen na čitavoj teritoriji Crne Gore. Od dolaska mitropolita Amfilohija temeljno su devastirani brojni sakralni spomenici kulture: prema podacima Ministarstva kulture, od 138 kulturnih dobara na kojima su, na osnovu izvještaja iz 2005. godine, evidentirane posljedice nelagalno i nestručno izvedenih radova, u 99 slučajeva su nelegalna prekrajanja obavljana na sakralnim objektima, a čak 79 je devastiranih pravoslavnih objekata. Impozantan učinak SPC: 80 odsto devastacija sakralnih objekata je na crkvama i manastirima kojima gazduje Srpska pravoslavna crkva!Raznih dogradnji, nadgradnji i sličnog je bilo i na postojećim građevinama, promijenjena je i ikonografija, no kruna devastacija su bila dva velika, teška udara po ukupnu crnogorsku istoriju.
Razbijanje grobova i krađa panagija: Publicista i književnik sa Cetinja Borislav Cimeša govoreći o tim devastacijama za Republiku izdvaja ih kao dvije najteže devastacije .
Jedna od tih velikih devastacija koje on izdvaja su krađa 17 panagija crnogorskih mitropolita a druga je razbijanje grobova velikog vojvode Mirka i knjaza Danila.
Prvi se desio 23. i 24.avgusta 1983. kad je izvršena velika pljačka Manastirske riznice i kada je nestalo 17 panagija crnogorskih mitropolita, kako bi se uklonili najvažniji materijalni dokazi crnogorske sakralne istorije i kako bi se nekada ''potvrdile'' teze SPC da Crna Gora nikad nije imala svoje crnogorske mitropolite. Jedna panagija otkrivena je, godinu dana kasnije, u njemačkom gradu Biblingenu dok se preostalih 16 nikad nijesu našle – kazao je tada Cimeša.
Drugi udar izvršen je 15. maja 1986. kada je jeromonah Nikodim Komljenović, jedan od sveštenika Manastira i pomoćnik igumana Kalanja, uz pomoć radnika Komgrapa iz Gornjeg Vakufa, neovlašćeno razrušio, oštetio i uništio grob Knjaza Danila i velikog vojvode Mirka Petrovića.
Zbog osnovane sumnje da je učinio krivično djelo iz člana 229 Krivičnog zakonika SR Crne Gore, u sticanju sa krivičnim djelom iz člana 85, stav 1, tadašnji SUP je podnio opštinskom tužilaštvu krivičnu prijavu i on je bio osuđen. Interesantno je da je Komljenović bio dva puta osuđivan prije toga, u ukupnom trajanju od 3 godine i 6 mjeseci i da je gubio sveštenički čin.
Razlog je bio u činjenici da je vršio neprijateljsku propagandu, skrnavio grobove boraca NOR-a i veličao četničku borbu, te pokušao da rastura četničku propagandu, koju mu je u Italiji dao emigrant Dragoljub Burdelja, poznati četnički ''glavešina'' - komentariše Cimeša, podsjećajući na nalaze brojnih crnogorskih intelektualaca koji su reagovali ovim povodom.
- Tako je Danilo Radojević ovu devastaciju nazvao najtežom do tada jer je otkrio da su u tim sarkofazima počivala tri crnogorska vladara, Petar Prvi, Petar II, te na kraju Danilo. Cimeša kaže i to da ne bi isključio i mogućnost otuđenja ili nestanka i drugih eksponata iz riznice, obzirom na praksu Amfilohija Radovića, da vrijedne i neprocjenjive eksponate iznosi ne samo van prostora Cetinjskog manastira, nego i Crne Gore na tzv.''razgledanje'', a obzirom na to da SPC vlada crnogorskom sakralnom baštinom evo skoro 100 godina, malo ko tačno zna šta ''je tu bilo, i šta je ostalo''. –kazao je Cimeša.
O istom događaju svjedočio je i publicista Stevo Vučinić,
"Srpski jeromonah Nikodim Komljenović prvo je ušao u grobnicu knjaza Danila, kroz otvor sa bočne strane, poremetio skelet, izvadio kosti, a zatim, po svom nahođenju odjevne predmete cijepao i odbacivao na gomilu zemlje i građevinskog šuta. U grobnicu velikog vojvode Mirka ušao je na isti način, razvalio poklopac sanduka, poremetio raspored pojedinih predmeta u grobnici. Sjutradan je stigla stručna ekipa Zavoda i zapisnički utvrdila da su na gomili šuta nađeni ostaci odjeće i tri metalna pozlaćena dugmeta, što je sa fragmentima odjeće, dokaz da je knjaz bio sahranjen u svojoj svečanoj nošnji. U Zavod su potom ti djelovi odnešeni i konzervirani; odslikana je i Garibaldijeva lenta, koju je vođa italijanske revolucije Garibaldi poslao, uz dvije medalje i vojvodski grb. Tri dana nakon ovog vandalskog čina, sam Nikodim je donio i sablju i zlatni lanac, koji je, po njegovom tvrđenju, nađen naknadno u grobnici Mirka"
Vučinić dodaje da je Mirkov grob tako surovo devastiran jer je on bio simbol crnogorske nezavisnosti, ljuti protivnik svih negatora Crne Gore, koji je, vjerovatno i zbog toga-otrovan.
"I Božina Ivanović je ranije prezentovao naučne nalaze o tome, jer je u Mirkovim kostima pronađeno šest puta više arsenika nego je prirodna količina! Vjerovatno je trovan u dužem roku da bi se zameo trag trovanju", zaključio je Vučinić.
(NASTAVIĆE SE)
Ivan KERN
