Prema Studiji, autora profesora Božidara Pavićevića i Jadranke Mihaljević, priobalni pojas zaliva u Boki Kotorskoj ... i pojas otvorenog mora, koji to tek treba da postane, nalaze se u zoni visokog prirodnog seizmičkog hazarda, sa znatnom rasprostranjenošću nestabilnih terena, od kojih se znatan broj poklapa s turistički najatraktivnijim uglavnom već aktiviranim lokalitetima na obalama opštine Herceg Novi, oko Hercegnovskog i Tivatskog zaliva.
Najugroženije lokacije u Boki Kotorskoj: Među već izgrađenim, lokacijama najugroženije su: Igalo, odnosno istočni dio Herceg Novog, Meljine, Zelenika, i naročito cio obalni potez od Kumbora do Baošića, kao i Bijela i Kamenari.
"Izrazito povoljnu stabilnost na ovom potezu imaju samo istočni dio Meljina i Zelenike, kao i rt Sveta Nedjelja. U neposrednom zaleđu ovog naselja je teren veoma nestabilan", navodi se u Studiji.
Najnestabilniji tereni u kotorskom zaleđu su u podnožju Kotorskih strana iznad obalnog pojasa Dobrote i od Plagente i čitav najgušće izgrađeni obalni dio Kotora uključujući i Stari grad.Autori Studije upozoravaju da se izrazito nestabilni tereni na ovom prostoru nalaze se još iznad naselja Muo i u Donjem Stolivu, a teren povoljne stabilnosti leži tek na izlazu iz Veriga.
Povoljnija obala Tivatskog zaliva: Obala Tivatskog zaliva je povoljnija s obzirom na brojnost stabilnih terena. Oni se nalaze pretežno na obali, u Krtolima, u Verigama i dijelom u Donjoj Lastvi, kao i u čitavom zaleđu Tivatskog polja i na ostrvu Sv. Marko i Ostrvo cvijeća.
Izrazito nestabilni tereni su u Lepetanima, djelimično u Opatovu, Seljanovu i Račici, kao i u izvjesnoj mjeri u blizini Bijela na obali Krtola.
"U pojasu uz otvoreno more, pristupačnost lokaliteta na obali je u obrnutom odnosu s kvalitetom stabilnosti terena, pa se može reći da dominiraju stabilni tereni, s mjestimično nestabilnim lokacijama - uvala Pržno, uvala Trsteno i neke druge", konstatuje se u dokumentu.
Budvanske kritične lokacije su one najatraktivnije: Kako konstatuju autori, priobalni pojas Budvanske rivijere nalazi se u zoni visokog prirodnog seizmičkog hazarda sa seizmički nestabilnim mikrolokalitetima koji su najzastupljeniji upravo na najatraktivnijim potezima.
"Od izgrađenih turističkih cjelina najugroženiji su obalni pojas Budvanske školjke, obalni pojas Bečića, obalni dijelovi Kamenova, Pržna, Miločera, Sv. Stefana, Perazića Do i obalni dio Petrovca", piše u Studiji.Među najznačajnijim potencijalima za buduće turističko aktiviranje, seizmička nestabilnost je izražena u priobalnom dijelu Jaza i Buljarice, a nestabilnih terena ima još između Smokovog vijenca, Reževića i na Crvenoj Glavici gdje postoji opasnost od otvorenog klizilišta.
U Baru i Ulcinju postoji seizmički hazard: Priobalni pojas opština Bar i Ulcinj, kako piše u Studiji, ima visoku vrijednost prirodnog seizmičkog hazarda.
"Najopasnije su zone u aluvijalnoj ravni Barskog polja i klizišta između Ratca i Sutomora i prema Velikom Pijesku, dok u primorskom pojasu opštine Ulcinj nema posebno izdvojenih lokaliteta, već je rizik ravnomjernije raspoređen”, tvrde autori.
Pojava likvifakcije (tonjenje zemlje u more) registrovana je na više lokacija tokom zemljotresa 1979. godine na Crnogorskom primorju - u području ušća rijeke Bojane, na par lokacija u okolini Bijele, kao i u kotorskom i tivatskom zalivu.
"Ova pojava manifestovala se površinskim rasijedanjem tla, od manjih pukotina do rovova širine i jedan metar, vertikalnim slijeganjima i valovitim deformacijama površine, tonjenja u more djelova obale. Naročito su bile zastupljene pojave izbijanja na površini tla sitnih uniformnih pijeskova iz dubine, propraćene izbijanjem vode u mlazevima veće visine. Ovakve manifestacije u tlu i na površini imale su direktan odraz na objektima izražen u vidu slijeganja i horizontalnog pomjeranja temelja propraćenih rotacijama, što je dovelo do različitih stepena oštećenja konstrukcija objekata od pukotina do rušenja“, podsjeća se u Studiji.Za autore studije je "značajno da su na prostoru Crne Gore, tokom bliže i dalje istorije i u prilici jakih zemljotresa, zabilježene različite manifestacije ovakvih hazarda".
"Uočene forme nestabilnosti najkraće bi se mogle sumirati kao: kliženja i dislokacija terena, dinamičke nestabilnosti kosina, odronjavanje, otkidanje i kliženje većih količina stijenske mase, tonjenje tla, likvifakcija tla, promjena toka podzemnih voda, promjena položaja izvorišta, presušivanje pojedinih izvora ili vrela", podsjećaju autori.
Gdje su moguća velika klizišta: Mogućnost nastanka velikih klizišta, kako upozoravaju autori, naročito je ispoljena na strmim primorskih padinama Rumije, Sutormana, Lovćena i Orjena.
"U najnepovoljnijem slučaju, takva klizišta dovode do rušenja naselja i svih vrsta infrastrukturnih objekata na zahvaćenom terenu, sa velikim ukupnim štetama i posljedicama. Tokom katastrofalnog zemljotresa od 15. aprila 1979. godine, na više lokacija na crnogorskom primorju, kao i u njegovom zaleđu - a posebno u regionu Crmnice, odroni stijena i velika klizišta, direktno su odnijeli 35 ljudske žrtve i prouzrokovali ogromnu materijalnu štetu na građevinskim objektima i putnoj infrastrukturi", navodi se u Studiji.
Istorija jakih potresa u Crnoj Gori: Pisani dokumenti o potresima u Crnoj Gori i neposrednoj okolini, dopiru oko petnaest vjekova u prošlost. U dubrovačkim i kotorskim arhivama postoje zapisi o razornim zemljotresima koji su se tokom perioda XV-XVII vijeka događali na prostoru između Dubrovnika i Bokokotorskog zaliva.
Samo u tom periodu dokumentovana su razaranja tokom 7 snažnih zemljotresa čiji epicentri su se nalazili u podmorju, na oko 15 kilometara od ulaza u Boku Kotorsku. Sa najvećim posljedicama opisani su zemljotresi iz 1563. i 1608. godine, čiji je intenzitet na prema makroseizmičkim efekatima opisanim u istorijskim dokumentima, procijenjen kao IX-ti stepen Merkalijeve skale. Do danas najsnažniji zemljotres na prostoru južnog Jadrana i južnih Dinarida, dogodio se 1667. godine u neposrednoj okolini Dubrovnika sa intenzitetom X stepena Merkalijeve skale, odnosno sa ekvivalentnom magnitudom od 7,4 Rihterovih jedinica.
Ovaj zemljotres gotovo je u potpunosti devastirao ne samo prostor Dubrovnika, nego i cijele Boke Kotorske. Najsnažniji zemljotres u toku XX vijeka, sa magnitudom 7,0 i epicentralnim intenzitetom od IX stepeni MCS skale koji je pruzrokovao razaranja na praktično cijelom crnogorskom primorju je katastrofalni događaj od 15. aprila 1979.godine.
Zaključne ocjene Studije: Autori Studije su upozorili sve nadležne organe da prilikom izrade prostorno-planske dokumentacije za priobalni pojas i cjelokupne teritorije primorskih opština Crne Gore, neophodno je respektovati utvrđene ocjene seizmičke ranjivosti prostora na buduća zemljotresna dejstva, posebno rezultujuće indekse ranjivosti koji su dobijeni kombinovanjem očekivanog seizmičkog dejstva i sadržaja inženjerskogeološke karte i karata seizmičke mikrorejonizacije.
"Zone, koje su primjenom izloženih kriterijuma, ocijenjene indeksom 5, s obzirom na njihovu izuzetnu ranjivost, apsolutno nije preporučljivo koristiti za planiranje i izgradnju građevinskih objekata ili regionalnih infrastrukturnih elemenata. Takođe, zone sa indeksom ranjivosti 4 treba tretirati sa posebnom obazrivošću i odgovarajućim posebnim metodološkim mjerama seizmičke zaštite, kao što je to naglašeno u tabelama ranjivosti. Na kraju, uputno je apostrofirati i činjenicu da su sva dosadašnja istraživanja koja su tangirala aspekt seizmičkog rizika, ukazala na vrlo naglašenu potrebu studioznog utvrđivanja funkcija povredljivosti svih tipskih objekata i infrastrukturnih sistema u Crnoj Gori", zaključuju autori. (Nastaviće se)
Predrag ZEČEVIĆ
