Vijeće za regionalnu saradnju (RCC) objavilo je Studiju o klimatskim promjenama na Zapadnom Balkanu koja ukazuje na alarmantan porast temperature sa zabilježenim porastom od 1,2 stepena Celzijusa u skorijoj budućnostiv.Rezultati studije pokazuju i da u daljoj budućnosti možemo očekivati i prosječne temperature vi[e i do četiri stepena Celzijusa , dok se do kraja vijeka očekuje da porast temperature premaši pet stepeni Celzijusa - što će zavisiti od rezultata globalnih nastojanja da se smanji emisija gasova.
Podgorička paklena ljeta: Podsjetimo, najviša zabilježena temperatura u Crnoj Gori, u Podgorici, je izmjerena 16. avgusta 2007. kada je živa u termometru pokazala 45,8 stepeni. Rezultati Studije kažu da bi, u sličnim temperaturnim šokovima, krajem ovog vijeka temperatura prelazila 50 stepeni Celzijusa.
Prosječne temperature u najtoplijim mejsecima se kreću oko 35 stepeni, što bi značilo da bi krajem vijeka spoljna temperatura bila veća za čak 3,5 stepena veća od normalne temperature ljudskog organizma. Tu je naravno i sbujektivni osjećaj sa kojim meteorolozi u Crnoj Gori usko vežu termometre u gradu, koji gotovo svakog ljeta redovno broje preko 45 stepeni (suprotno zvaničnim prognozama).
Grafikon ispod prikazuje intezitet povećana temperature na Zapadnom Balkanu u ranom, srednjem i kasnom dijelu tekućeg vijeka.
Uticaj na zdravlje: Toplotni talasi i povećanje temperature daleko su od ''bezazlenih'' situacija naročito kada je zdravlje čovjeka u pitanju. Suština uticaja visoke temperature na organizam je povećani gubitak tečnosti i pokušaj organizma da se zaštiti tako što pokušava da se “hladi” pomoću širenja krvnih sudova na koži. Posljedica ovih, u osnovi fizioloških procesa, jeste pad pritiska kao rezultat gubitka elektrolita i pad pritiska zbog “raspoređivanja” krvi u, sada, proširenim krvnim sudovima,konstatuju eksperti.Ukoliko je temperatura spoljašnje sredine približno ista ili ista kao temperatura tijela (36,5°C), jedini mehanizam odavanja toplote je evaporacija. – znojenje. Samo po sebi, znojenje ne snižava tjelesnu temperaturu, već je isparavanje znoja sa površine kože proces kojim se postiže hlađenje organizma. Izlučivanje znoja nekad može biti i do dva litra za sat vremena što predstavlja ogroman stres za organizam, koji vodi u dehidraciju i druga ozbiljna zdravstvena stanja kao što su: sunčanica, toplotna iscrpljenost i toplotni udar.
Podsjetimo, toplotni talas koji je minule godine pogodio Pakistan usmrtio je minimum 65 osoba u gradu Karači na jugu te zemlje pri temperaturi od 44 stepeni, a prijetilo je da se drastično poveća broj žrtava.
Poremećaji usljed visoke temperature: Toplotni stres može predstavljati ozbiljan problem u radnoj sredini i boravišnom prostoru. Bez obzira na promjene ambijentalne temperature, težinu fizičkog rada i druge nepovoljne mikroklimatske uslove (smanjena brzina strujanja vazduha i povećana relativna vlažnost vazduha), temperatura toplotnog jezgra organizma ne sme trpeti veća kolebanja.
Toplotni osip je jedan od ranih znakova potencijalnog toplotnog stresa. Njegov nastanak dovodi se u vezu sa toplim i vlažnim uslovima u kojima koža i odjeća ostaju vlažne, usljed neisparenog znoja. Toplotnim osipom mogu biti zahvaćene male površine kože, kao i cjelokupna površina torza. čak i nakon izliječenja zahvaćene površine kože, potrebno je da protekne narednih 4-6 nedjelja do potpune normalizacije lučenja znoja. Često mijenjanje čiste i suve odeće, trebalo bi primjenjivati kako kao preventivnu mjeru, tako i u slučaju već dijagnostikovanog toplotnog osipa, preporučuju eksperti.
Toplotni edem; Kod nepotpune aklimatizacije dolazi do otoka gornjih i donjih ekstremiteta. Do oporavka dolazi nakon boravka u hladnijem okruženju u trajanju od 1-2 dana.
Toplotna sinkopa smatra se najblažim poremećajem termoregulacije. Karakteriše je gubitak svijesti u toku obavljanja fizičke aktivnosti pri izloženosti povišenoj temperaturi okoline u dužem periodu vremena (poljoprivredni i građevinski radovi, saobraćajna milicija). Do sinkope najčešće dolazi već nakon 2 sata rada u uslovima povišene ambijentalne temperature usljed povećanog gubitka tečnosti i nedovoljne rehidracije u toku rada. Osim gubitka svijesti, prisutni su i hladna i vlažna koža i slab puls. Ovo stanje zahtijeva ljekarsku pomoć, a do njenog pružanja osobu bi trebalo premjestiti na hladniju lokaciju, postaviti je u vodoravan položaj, te ukoliko je svjesna, započeti rehidraciju davanjem malih gutljaja ohlađene vode.Toplotni grčevi. Manifestuju se u vidu nevoljnih spazama, uglavnom, radne muskulature donjih i gornjih ekstremiteta, kao i abdominalne, praćenih bolom. Nastaju naglo u toku same fizičke aktivnosti ili, pak, 2-3 sata nakon prestanka rada. Takođe, povišena tjelesna temperatura nije obavezan simptom. Toplotni grčevi posljedica su poremećaja ravnoteže u odnosu volumena tjelesnih tečnosti i koncentracije elektrolita u njima, do čega dolazi usljed pojačanog znojenja kao i nagomilavanja kisjelih produkata metabolizma radne muskulature.
Toplotno iscrpljenje se najčešće javlja kod neaklimatizovanih osoba u toku prvih dana izloženosti dejstvu povišene ambijentalne temperature. Do ovog stanja dolazi usled neadekvatne adaptacije cirkularnog sistema izazvanog pretjeranim znojenjem i posljedičnim smanjenjem volumena plazme, zbog preraspodjele krvi iz srca i unutrašnjih organa ka perifernim krvnim sudovima kože. U daljem toku, dolazi do pada krvnog pritiska, a puls je gotovo nemjerljiv. Preporučuje se intravenska rehidracija.
Toplotni udar se smatra najtežom komplikacijom termičkog stresa, koja zahtijeva neodložnu medicinsku intervenciju. Do ovog stanja dolazi u uslovima povišene ambijentalne temperature i visokog procenta relativne vlažnosti vazduha (>70%), kao i male brzine strujanja vazduha. Krajnji ishod pokušaja kompenzacije poremećenog sistema termoregulacije (osovina: preoptička regija hipotalamusa-toplotno jezgro kojeg čine srce, pluća i visceralni organi-perifernih krvnih sudova kože) je njen potpuni kolaps, što rezultira prestankom odavanja toplote evaporacijom znoja, usljed čega koža postaje suva i topla, a tjelesna temperatura prelazi 40°C.
Duža ljeta, rekonfiguracija terena: Zdravlje je najveći ali ne i jedini problem na koji država može naići prilikom ovako ekstremnog porasta prosječne temperature. Prema ovoj studiji, sredinom vijeka biće prisutan povećan broj sušnih dana u srednjem intezitetu - dok se nadolazećim godinama intezitet povećava do ekstremnog. Ovaj poremećaj može uticati negativno na poljoprivredu smanjenjem kvaliteta hrane i samim tim smanjenjem nacionalnih prihoda, dok bi pojedinim domaćinstvima egzistencija bila ugrožena. Takođe prema rezultatima studije ovakve klimatske promjene mogle dovesti do erozije, degradacije zemljišta, itd..Flora Crne Gore je izuzetno bogata. Na površini Crne Gore nalazi se oko 3.200 biljnih vrsta što predstavlja 1,2% biljnih vrsta ukupne svjetske flore. Crna Gora se po bogatstvu flore nalazi ispred Španije, Portugalije, Italije, Grčke, Srbije, Mađarske, Njemačke, Austrije i Velike Britanije. Napomenimo da šume i šumsko zemljište učestvuju sa 54% (743.609 ha), a apsolutna šumovitost je 40% u Crnoj Gori. Centralni i južni predio naše države svake godine muke muči sa požarnom sezonom a podsjetimo da su u julu mjesecu 2017. godine vatrogasci imali gotovo 1.100 intervencija.
Analizom terena zaključeno je da je u apsolutnoj većini slučajeva uzrok požara ljudski faktor, ali stručnjaci nagovještavaju da ekstremne temperature stvaraju ''pogodno tlo za laku zapaljivost'', te konstantno apeluju na opreznost prilikom odlaganja lako zapaljivih materijala. Rezultati studije pokazuju da u ovako pogoršanim klimatskim uslovima mogućnost za brojnije i kritičnije požare bi se drastično povećala a u najgorem slučaju dovelo bi do rekonfiguracije terena i procentualnog smanjenja spolutne šumovitosti i postojanog visokog rizika od rasprostranjenog propadanja šuma.
Kako je dalje studijom navedeno postoje visoki rizici od: Drastičnog smanjenja sniježnog pokrivača u sjevernim predjelima, Drastičnog smanjenja pijaće vode u ljetnjim sezonama, Većeg smanjenja rjieka i inteziteta izliva istih, Povećanog rizika od prisustva zaraznih bolesti; Smanjene rotacije suša i većih kiša uz povećano prisustvo ekstremnih oluja u ljetnjim periodima koje bi najvjerovatnije prouzrokovale poplave ili materijalne štete (stavka kojoj svjedočimo ove godine); Otežanih uslova za uzgajanje stoke; Degradacije prirodnih staništa zbog sporije migracije prirodnih vrsta u odnosu na intezitet klimatskih promjena...
Takođe studijom je istaknuto da postoji visok rizik da će zime biti kraće za 20 dana, broj ledenih dana će biti smanjen za 10-20, dok će ljeta biti duža za 20 dana, uz povećan rizik učestalosti toplotnih talasa.
Preporuke: Iako jedna od rijetkih studija koja se detaljnije bavila Crnom Gorom, zasigurno nije jedina koja se bavi klimatskim promjenama. Brojni stručnjaci u svijetu već godinama nagovještavaju koliko zloupotrebljavanje industrije utiče na našu planetu i visoku cijenu koju ćemo eventualno morati da platimo. Sličnom mišlju sastavljen je i Pariški sporazum koji će Crna Gora morati dosljedno da poštuje ulaskom u Evropsku uniju.U studiji su za pripremu i potencijalnu reakciju na pormjene koje su pred nama naveli da je esencijalno oformiti regionalni sistem za upozorenja kao i mrežu dijeljenja informacija. Kako navode bitno je implementirati ustanovu za regionalnu vremensku prognozu i instituciju koja bi analizirala vremenske uslove na mjesečnom i sezonskom nivou kako bi zemlje Zapadnog Balkana mogle efikasnije da se pripreme za potencijalne nepogode.
Takođe među preporukama se ističe da je bitno osigurati razmjenu informacija i učestalije seminare i posjete stručnih lica kako bi se na najbolji način obučili donosioci odluka sa državnog nivoa. Među bitnim stavkama istaknut je i nastavak regionalnog planiranja i prioritizacija odgovora na poznata pitanja kao i detaljnija analiza dugoročnog planiranja.
Luka ĐURIĆ
