Piše: Dr Adnan PREKIĆ - istoričar
Na završetku rata postala je prva država koja je trebalo da izgubi državnost nakon vojne pobjede saveza kome je pripadala. Dok su dva generala stavljala paraf na tekst primirja, u Crnoj Gori su se raspoređivale vojne trupe koje su imale zadatak da podrže političke odluke koje će joj odrediti sudbinu.
Okolnosti u kojima je Crna Gora dočekala potpisivanje primirja, možda najbolje objašnjavaju zašto je bilo potrebno sto godina, da savremena Crna Gora, prepozna doprinos Kraljevine Crne Gore u savezničkoj pobjedi u Prvom svjetskom ratu.
Upravo učešćem crnogorske delegacije na ceremoniji u Parizu, kojom je obilježena pobjeda saveznika u Prvom svjetskom ratu, Crna Gora otvara prostor za drugačije tretiranje jedne traumatične epizode prošlosti. Iako svi istorijski podaci jasno ukazuju na ogroman doprinos crnogorske vojske u operacijama na Balkanu tokom Prvog svjetskog rata, u djelu javnosti stvorena je iskrivljena predstava o tim događajima.
Čini se, kao da se podleglo oštroj kampanji istorijskih revizionista, koji nas mjesecima ubjeđuju da se vojnička okupacija i nasilno urušavanje crnogorske državnosti 1918. godine, naziva-oslobođenje. Svakako, ni to ne treba da čudi ukoliko znamo da je istorijska svijest ovog prostora kontaminirana višedecenijskom propagandom da je kralj Nikola navodno potpisao tajne sporazume i da je sa Austro-Ugarskom imao neke druge oblike saradnje.
NIJE BILO BEZUSLOVNE KAPITULACIJE
Ako bi sa ove istorijske distance, mogli da razumijemo razloge onih koji su nakon 1918. na svaki način pokušavali da minimalizuju i obesmisle ulogu Crne Gore u Prvom svjetskom ratu, kako objasniti slične pokušaje 100 godina kasnije? Kako objasniti da i pored jasnih istorijskih činjenica, u našoj kolektivnoj svjesti dominira istorijski narativ o “bezuslovnoj kapitulaciji i srpskoj oslobodilačkoj vojsci koja je Crnu Goru oslobađala Austro-Ugarske okupacije”. Zbog toga ima smisla da se u Parizu, na najvišem političkom nivou, potvrdi ono što je u istoriografiji poznato.
I u ovom slučaju, pokazuje se da politizacija istorijskih procesa nije specifičnost Crne Gore, ali je bez sumnje, samo u Crnoj Gori moguće da istorijski procesi od prije jednog ili dva vjeka, postanu osnova za oblikovanje savremenih političkih ideja. Takav anahronizam skoro da je nepoznat u svjetskoj političkoj praksi. Istorijski revizionisti, u pokušajima politizacije istoriografije, zaboravljaju okolnosti pod kojima je Crna Gora ušla u rat i postala jedna od prvih osam država koje su u njemu učestvovale. Zaboravljaju da je Crna Gora objavila rat jednoj od najvećih sila tadašnje Evrope, samo nešto više od godine nakon rata protiv Osmanskog carstva.
Zaboravljaju da je Crna Gora vojnički podržala Srbiju sa praznom državnom kasom, opterećena kreditnim zaduženjima iz prethodnih ratova, neopremljenom i istrošenom vojskom i da je sve to uradila vjerujući u vojnu pomoć koja nikada nije stigla. Nikako da revizionisti pročitaju da se srpska vlada na osnovu sporazuma sa Crnom Gorom, sredinom jula 1914. godine, obavezala da će zbog lošeg stanja u državnoj blagajni pomoći crnogorsku vojsku sa 1,5 frankom dnevno po mobilisanom vojniku.
Zaboravljaju da je po tom sporazumu Crna Gora bila obavezna mobilisati 35 000 vojnika, a da je samo nakon tri dana mobilizacije, u stroju bilo 45 000 crnogorskih vojnika. U njihovom doživljaju prošlosti, nema razumjevanja za poziciju jednog suverena i Vlade, koja po već utvrđenom dogovoru, očekuje 48 000 tona brašna za vojsku i narod, od čega do kraja 1915. godine u Crnu Goru stigne samo 4 000 tona brašna.
Revizionisti koji na osnovu falsifikovanih istorijskih dokumenata optužuju Kralja Nikolu za navodnu saradnju sa Austrougarima kao da zaboravljaju da je iz Beča, neposredno pred rat, Kralj Nikola imao ponudu za rješavanje svih životnih pitanja Crne Gore. Zaboravljaju da je za crnogorsku neutralnost nuđena ekonomska i politička podrška kao i Skadar - glavni spoljnopolitički cilj Crne Gore.
Ono što možda izgleda najtragičnije u bagatelisanju crnogorske prošlosti od strane ovih revizionista je njihov odnos prema doprinosu Crne Gore tokom vojnih operacija 1914. 1915. i 1916. godine, kao i prema 20 000 žrtava za vrijeme rata. Zaboravljaju da je zbog vojnog angažovanja Crne Gore, Austro-Ugarska prema njenim granicama morala držati više desetina hiljada vojnika. Konačno, kada revizionisti pokušavaju osporavati ulogu crnogorske države u Prvom svjetskom ratu, da li razmišljaju kako bi se završilo povlačenje srpske vojske bez otpora crnogorske vojske tokom Austro-Ugarske ofanzive započete u decembru 1915. i bitke na Mojkovcu u januaru 1916. godine?
Postoji li istorijska logika koja bi mogla objasniti da jedan kralj koji namjerava da “izda” saveznike, obilazi prve linije fronta, razgovara i hrabri vojnike, dan ili dva, pred potpuni slom njegove vojske. Da li je po toj iskrivljenoj istorijskoj logici uopšte moguće da jedan Kralj, koji hoće da “preda Crnu Goru Austrijancima”, ulazi u sukob sa članovima svog kabineta, koji svjesni bezizlaznosti situacije u kojoj se nalazi država i narod, zahtijevaju od njega da traži primirje od austrijskog cara. Može li takav doživljaj prošlosti objasniti činjenicu da se već 20. januara 1916. kroz cijelu podgoričku čaršiju organizovano širi priča o “Kralju koji je izdao narod; Kralju koji napušta zemlju i neće da djeli sudbinu svoga naroda”? Može li se u tako iskrivljenu sliku o ulozi Crne Gore u Prvom svjetskom ratu uklopiti činjenica da su upravo crnogorski vojnici posljednji na Balkanu pružali otpor Austro-Ugarskoj? Kao i činjenica da su ostaci crnogorske vojske pod komandom Janka Vukotića organizovali prvi pokret otpora na okupiranoj teritoriji koji će biti glavna snaga koja će krajem 1918. godine protjerati austrougarske trupe koje počinju da se povlače iz Crne Gore.
MANIPULACIJE ISTORIJSKOM ISTINOM
Pokušaji političkih i kvazi naučnih struktura da manipulišu istorijskom istinom, nikako ne znači da istina može biti sasvim ugrožena. O tome svjedoči i stranica Wikipedije na engleskom jeziku. U glavnom članku o Prvom svjetskom ratu, među prvih šest savezničkih država stoji ime Crne Gore. Identična stvar je i u enciklopediji Britannica u kojoj stoji jasno određenje o ulozi Crne Gore u Prvom svjetskom ratu.
Ipak, sinhronizovani i organizovani ataci na ovaj segment crnogorske kulture sjećanja, ostavili su ozbiljne tragove. U takvom doživljaju, nikako da se otrgnemo od nametnutog narativa da Podgorička skupština nije posljedica događaja iz Prvog svjetskog rata. Naprotiv. Vojničkim pobjedama, časnom otporu daleko nadmoćnijem neprijatelju, Crna Gora je afirmisala najbolje tradicije viševjekovne oslobodilačke borbe. Dodatni razlog za to je i činjenica da su među regrutima iz 1914. godine bili i oni iz takozvanih novooslobođenih krajeva. To je bila dodatna vrijednost politike tadašnje Crne Gora, jer je uspjela da oko najvažnijih državnih pitanja ujedini sve stanovnike bez obzira na njihovu naciju i konfesiju. Pogrešne političke i strateške procjene
Kralja Nikole i njegove Vlade, ali i uticaj stranog faktora, nikako ne treba poistovjećivati sa ulogom Crne Gore u Prvom svjetskom ratu. Uvažavajući istorijske okolnosti i procese, savremena Crna Gora nema ni jedan razlog da sa rezervom, nelagodom ili snebivanjem obilježava ulogu Crne Gore u Prvom svjetskom ratu i odnos prema 11. novembru – Danu primirja.
