Piše: dr Adnan PREKIĆ - istoričar
Umjesto diskusija o tome zašto se Crna Gora 1918. godine našla u bezizlaznoj situaciji, godišnjicu smo potrošili na odbranu istine od onih koji su falsifikatima pokušali da kroz prošlost daju smisao sopstvenoj istorijskoj istini.
Bilo je evidentno da je dio javnosti imao naglašenu potrebu da se vrijednosno odredi prema Crnogorskoj 1918. godini i da ponudi jednu vrstu istorijskog ključa za razumijevanje savremenog crnogorskog identiteta.
U takvoj atmosferi, najglasniji su oni koji istorijske događaje pokušavaju da stave u funkciju aktuelnog političkog trenutka. Ipak, crnogorska istoriografija je pokazala da se sa činjenicama ne može polemisati. Tako da je prostor djelovanja istorijskih revizionista i kvazinaučnih krugova značajno ograničen. Raniji primjeri falsifikovanja istorijskih činjenica, koji su prije desetak godina bili opštepihvaćeni, sveli su se na rijetke incidente.
Nema puno onih koji ne prihvataju istorijsku činjenicu da su odluke Podgoričke skupštine pravno ništavne i da je cijeli proces bio daleko od pravde i pravičnosti. Niko ozbiljan više ne ponavlja dokazane istorijske falsifikate o navodnom tajnom sporazumu kralja Nikole ili njegovim bliskim vezama sa Austro-Ugarskom. Te teme, kojima su se decenijama pravdale odluke donešene na Podgoričkoj skupštini u djelu javnosti, danas su potpuno irelevantne.
NOVA INTERPRETACIJA
Novu interpretaciju Crnogorske 1918. ponudili su oni koji Podgoričku skupštinu doživljavaju kao praznik demokratije. Vojnike koji su bili straža politici ujedinjenja predstavljali su kao oslobodioce, čak ih i okačili na bilborde. Vojnu okupaciju nazvali su bratskim oslobođenjem a rušenje crnogorske države tumačili su kao dinastički sukob. Medijski i kvazi-akademski performans koji je bio prisutan tokom cijele godine, neposredno pred samu stogodišnjicu proglašenja odluka iz 1918. godine dopunila je interpretacija iz vrha Srpske pravoslavne crkve.
Ponuđena je teza o navodnoj izdaji kralja Nikole 1916. godine i svođenje događaja na “dinastički skukob između Karađorđevića i Petrovića". Lansirana je i parola “Nikad više 1916”, koja je trebalo da bude simbol novog tumačenja, a cijela ideja je formalno dobila i politički iskaz kroz deklaraciju djela opozicije predloženu u Skupštini Crne Gore.Istoriografija takvo tumačenje ne prepoznaje. Zbog toga je znakovito zašto se zvaničnim dokumentom, predloženim u Skupštini Crne Gore, pokušava legitimisati istorijski falsifikat? Ne postoji način da neko može osporiti podatak da je kralj Nikola i bez rata sa jednom od najmoćnijih država Evrope imao ponudu da mirnim putem rješi sve životne probleme Crne Gore.
Umjesto dogovora sa Austro-Ugarskom, preuzmanja Skadra i drugih ekonomskih povlastica, izabrao je da potpuno nespremnu državu uvede u rat. Da li je to tipičan potez jednog izdajnika? Ukoliko se već nema obzira prema žrtvi crnogorske armije i njenoj ulozi u povlačenju srpske vojske prema Albaniji, ne može se zaboraviti da su crnogorski vojnici i njihov vrhovni komandant kralj Nikola, posljednji koji 1916. godine na Balkanu ratuju sa daleko nadmoćnijim carstvom.
Da li to nalikuje izdaji? Koliko je teza o kapitulaciji besmislena slikovito ilustruje i podatak da Crna Gora nakon dvije godine ratnih stradanja ne pomišlja na predaju. Naprotiv. Umjesto planova o evakuaciji, zvanična Crna Gora pokušava da popuni desetkovane vojne redove. Dok vojska Kraljevine Srbije priprema planove za povlačenje i evakuaciju na sigurnu teritoriju, crnogorsko Ministarstvo vojno 6. novembra 1915. donosi naredbu o Popuni vojnih jedinica svim preostalim ljudima sposobnim za oružje.
ODBIJANJE PRIMIRJA
Uostalom, zar odbijanje primirja i uslova koje je ponudila Austro-Ugarska od strane crnogorske Vlade 18. januara 1916. godine, najbolje ne demantuju svaku ideju o kapitulaciji. Umjesto da citiraju dokument o odbijanju ponuđenih uslova primirja, revizionisti za svoju tezu o kapitulaciji koriste Odredbu o polaganju oružja od 25. januara 1916. godine.
Za priču o kapitulaciji, koriste dokument koji su potpisali oficiri raspuštene vojske, iako znaju da bi dokument koji bi potvrdio njihovu interpretaciju istorijske istine morao imati potpis Kralja, o čemu jasno govori član 7. tadašnjeg Ustava Crne Gore:Knjaz Gospodar zastupa zemlju u svijem odnosima sa stranijem državama.
On oglašuje rat, zaključuje ugovore mira i saopštava ih Narodnoj Skupštini,
u koliko i kada interesi i sigurnost zemlje to dopuštaju.
Svi istorijski izvori iz tog perioda jasno upućuju da je i sam kralj Nikola bio potpuno svjestan da smo on može potpisati jedan takav dokument. On je odbijao da to učini i pored pritiska djela političkih i vojnih struktura u zemlji. Formalno, crnogorska vojska raspuštena je već 21. januara 1916. naredbom Načelnika štaba Vrhovne komande Janka Vukotića, koji u toj odluci objašnjava: “vojska više ne postoji već samo narod”. Apsurdnost optužbe potvrđuje i čin odlaska kralja Nikole u Francusku. Koja bi to saveznica pružila utočište jednom kralju “izdajniku”? Odgovor je jednostavan. kralj Nikola nije potpisao kapitulaciju i on je sve do kraja rata legitimni predstavnik savezničke zemlje što potvrđuje saopštenje Vlade Francuske od 22. oktobra 1918. godine, dakle dvije godine i devet mjeseci nakon navodne kapitulacije Crne Gore:
Francuska vlada nema namjeru da se mješa u unutrašnje stvari jedne savezničke države. Očigledno je dakle, da kada francuske vojne vlasti budu ušle u Crnu Goru, neće moći usvojiti bilo kakav drugi stav osim priznavanja zakonite vlasti Kralja Nikole.
KRIVOTVORENJE
Čak i ovako selektivan i ograničen pregled istorijskih činjenica daje dovoljno prostora za tvrdnju da je previše nelogičnosti i netačnosti u pokušajima revizionista da krivotvore istorijske procese sa početka 1916. godine.
Nema ništa sporno u tome da neko ima pozitivan ili negativan vrijednosni sud prema Podgoričkoj skupštini i gubitku crnogorske državnosti. Problem nastaje kada se falsifikovanjem istorijskih procesa pokušava naći opravdanje za jedan od ta dva vrijednosna suda.Crnogorska istoriografija pokazala je da ima snage da se nosi sa pokušajima revizionizma, ali je propuštena šansa za problematizovanje nekih drugih tema Crnogorske 1918. Umjesto potvrđivanja činjenica i procesa koje je istoriografija utvrdila prije 50 godina, ovu godišnjicu mogli smo posvetiti traganju za odgovorima, kako je Crna Gora uopšte došla u situaciju u kojoj se našla 1918. godine?
Da li je svaku alternativu zasjenila ambicija Kralja Nikole da u Prizrenu bude krunisan za cara svih Srba? Konačno, da li je njegova politika koju je vodio od 1878. godine, svoje ishodište našla upravo na Podgoričkoj skupštini? Razumijevanjem crnogorskog društva od 1878. do 1914. godine, postaje jasnije zbog čega je Crna Gora 1918. godine bila mjesto gdje se sprovodila politika svršenog čina!
