Napuštanje domovine biće veliki udar i za kraljevsku porodicu Petrović-Njegoš. Najstariji sin kralja Nikole Danilo već je bio van Crne Gore na liječenju, Mirko koji je ostao u zemlji neće ni doživjeti kraj rata, a najmlađi Petar će još za života kralja Nikole preći preko svega što su Karađorđeviči učinili njegovoj porodici i poći na poklonjenje kralju Aleksandru u Beograd.
Sva tri sina kralja Nikole, kao i njegov unuk prjestolonasljednik Mihailo, umrli su i sahranjeni su u inostranstvu. Afirmišući ideju o potrebi rješavanja i obilježavanja značajnih identitentskih simbola savremene crnogorske države, Vlada je podržala inicijativu princa Nikole II o prenošenju posmrtnih ostataka dinastije Petrović Njegoš u Crnu Goru.
U domovinu će se vratiti posmrtni ostaci tri sina kralja Nikole (Danila, Mirka i Petra) i njegovog unuka Mihaila koji je naslijedio krunu Petrovića 1921. godine nakon abdikacije strica Danila.
NAPUŠTANJE DOMOVINE
Dok se Austrougarska vojska približavala Cetinu u januaru 1916. godine, 75-godišnji kralj Nikola sa porodicom bio je primoran da napusti domovinu. U egzil su pošli kraljica Milena, sin Petar, ćerke Ksenija i Vjera. Kraljevska porodica je preko Albanije i Italije emigrirala u Francusku. Nakon boravka u Lionu, Bordou i pariskom predgrađu Neiju, posljednje dane crnogorski suveren provešće u Antibu, gradiću na Azurnoj obali, između Kana i Nice.
U skromnoj kući na jugu Francuske, okružen porodicom, crnogorski kralj je umro 1. marta 1921. godine. U testamentu, ostavio je oporuku da ukoliko umre u izbjeglištvu njegovo tjelo bude položeno u privremenu grobnicu dok ne budu mogli biti prenešeni u otadžbinu i tamo sahranjeni. Kraljeva oporuka ispunjena je u oktobru 1989. godine kada su posmrtni ostatci kralja Nikole i kraljice Milene sahranjeni u dvorskoj kapeli na Ćipuru, a dan kasnije i princeza Ksenija i Vjera su pokopane na dvorskom groblju Cetinjskog manastira. Iako su još 1988. godine postojali planovi da se u Crnu Goru prenesu i posmrtni ostatci njegovih sinova i prijestolonasljednika, unuka Mihaila, ta ideja je obnovljena tek tri decenije kasnije.
FOTO: Crnogorska kraljevska porodica u izbjeglištvu. U gornjem redu stoje princeze Vera i Ksenija, Milica-supruga princa Danila, predsjednik Vlade-Lazar Mijušković i princ Danilo.CRNOGORSKI PRINČEVI
Tri sina kralja Nikole, odrasla su u sjenci velikog oca. Za razliku ćerki, sinovi kralja Nikole nijesu bili zainteresovani za državne poslove i umjesto da budu podrška i pomoć ocu, često su bili na teretu crnogorskom suverenu. Crnogorski istoričari primjetili su da su ćerke crnogorskog vladara bile mnogo darovitije za politiku i državne poslove od njegovih sinova. Ističu Milicu i Kseniju koje su imale neobičan dar za različite političke procese, za razliku od sinova Danila i Mirka koji su bili lišeni svakog političkog dara (opširnije: Živko Andrijašević, Đeca našeg gospodara, Nacija s greškom, 2007).
Princ Danilo Petrović: Najstariji sin knjaza Nikole, Danilo rođen je 29. juna 1871. godine kao peto dijete i prvi muški nasljednik vladarske porodice Petrović-Njegoš. Od svih sinova, najviše je fizički ličio na oca iako je karakterom bio mnogo umjereniji.
Kralj Nikola mu je na Cetinju obezbjedio učitelja, a nešto kasnije školovanje je nastavio u vojničkoj školi u Rusiji. Iako je u Prvom balkanskom ratu bio na čelu Zetskog odreda crnogorske vojske i kao komandant uspješno rukovodio vojnim operacijama, prijestolonasljednik Danilo nikada nije bio omiljen kao njegov otac. Bio je često na meti političkih protivnika knjaza Nikole, optuživan za rasipništvo i navodnu bliskost sa austrijskim i njemačkim političkim krugovima.
Prvi svjetski rat uglavnom je proveo van Crne Gore, na liječenju u Francuskoj. Tokom diplomatske akcije vlade u izbjeglištvu i pokušaja očuvanja crnogorske državnosti nakon Prvog svjetskog rata, pokazao je potpunu nezainteresovanost za sve državne poslove.
Bio je u konstantnim finansijskim problemima pa je zbog državne penzije u februaru 1927. godine, potpisao izjavu kojom je prihvatio uspostavljanje Kraljevine SHS. Uživajući u lagodnom životu, princ Danilo nije žurio sa ženidbom.
Pod pritiskom roditelja oženio se tek sa 29 godina sa Jutom, vojvotkinjom Meklenburg-Nojsterlic sa kojom nije imao djece. Nakon smrti kralja Nikole, abdiscirao je 7. marta 1921. godine u korist sinovca Mihaila. Umro je u Beču 24. septembra 1939. godine gdje je i sahranjen.
Princ Mirko Petrović: Srednji sin kralja Nikole, princ Mirko, rođen je na Cetinju 17. aprila 1879. godine. Njegov odnos sa ocem bio je opterećen konstantnim sukobima, a poput starijeg brata i Mirko se nije puno interesovao za državne poslove. Njegova opsesija je bilo jahanje i muzika pa je iza njega ostalo nekoliko kompozicija, među kojima i muzika za operu Balkanska carica.
Bio je oženjen Natalijom Konstantinović sa kojom je imao petoro djece. Prva dva sina su umrla sa manje od tri godine, a kasnije su rođeni Mihailo koji je nakon 1921. godine postao prijestolonaljenik i prinčevi Pavle (1910-1933) i Emanuel (1912-1928) iza kojih nijesu ostali potomci.
Mirko je jedini član kraljevske porodice koji u januaru 1916. godine nije napustio Crnu Goru. Po dolasku Austrougarske vojske interniran je u dvorac na Kruševcu u Podgorici, a kasnije prebačen u Beč na liječenje gdje je umro marta 1918. godine.
Princ Petar Petrović: Najmlađi sin kralja Nikole, princ Petar rođen je na Cetinju 10. oktobra 1889. godine. Za razliku od starije braće školovao se u Njemačkoj, gdje se o njemu brinula sestra Ana, udata za vojvodu Batenberga.
Komandovao je odbranom Lovćena tokom Prvog svjetskog rata, pa su njegovi kritičari tvrdili da je navodno vodio tajne pregovore sa austrougarskom komandom. Uopšte se nije interesovao za državne poslove i politiku, a zanimljivo je da je Petar bio prvi član kraljevske porodice koji je prešao preko svega što su Karađorđevići učinili njegovoj porodici i već 1920. godine u Beogradu imao susrete sa kraljem Aleksandrom. Bio je oženjen Violetom Vagner sa kojom je živio po raznim mjestima Francuske i Italije. Umro je 7. maja 1932. godine, a njegovi posmrtni ostatci sahranjeni su u Italiji.Mihailo Petrović Njegoš, unuk kralja Nikole bio je sin princa Mirka, rođen 14. septembra 1908. godine u Podgorici. Pošto njegovi stričevi Danilo i Petar nijesu imali potomstvo, nakon abdikacije princa Danila u martu 1921. godine postao je nasljednik crnogorskog trona.
Njegovi roditelji bili su razvedeni pa je od pete godine sa majkom i dva mlađa brata živio u Italiji kod svoje tetke, italijanske kraljice Jelene Savojske, a kasnije se školovao u Italiji, Engleskoj i Francuskoj. Živio je u Parizu gdje je 1941. godine oženio francuskinju Geneviève Prigent sa kojom je 1944. godine dobio sina Nikolu. Samo nekoliko mjeseci nakon ženidbe, Mihaila u Parizu hapsi Gestapo i šalje ga u logor Bad Homburg. U logoru su ga posjetili predstavnici italijanske vlade koji su planirali da u okupiranoj Crnoj Gori proglase nezavisnu kraljevinu, a Mihailu su ponudili krunu. Mihajlo je odbio tu ponudu pa je ostatak rata proveo u logoru. Nakon drugog svjetskog rata vratio se u Jugoslaviju i u Beogradu dobio posao šefa protokola u Ministarstvu Inostanih Poslova. U tom periodu princ Mihailo je posjetio Cetinje što je izazvalo oduševljenje lokalnog stanovništva. Već 1948. godine, sa svojom suprugom princ Mihailo je napustio Jugoslaviju i vratio se u Pariz gdje je umro 26. marta 1986. godine.
SUDBINE
Sudbine crnogorskih prinčeva nemoguće je posmatrati izvan istorijskog konteksta države kojoj su pripadali i iz koje su morali otići bez prava na povratak. Nemoguće je objašnjavati potrebu nekih od članova kraljevske porodice da prihvate državu i dinastiju koja je ugasila ime Crne Gore, ako ne problematizujemo pitanje kako su oni uopšte došli u situaciju da njihovu sudbinu određuju oni koji su 1918. učinili sve da crnogorsku državnost ugase.
Zbog toga je i inicijativa o povratku posmrtnih ostataka crnogorskih prinčeva u njihovu domovinu, sa pravom objašnjena kao potreba savremene crnogorske države za ispravljanjem istorijske nepravde prema ovoj državotvornoj dinastiji. Taj čin biće i adekvatan odnos našeg društva prema kulturi sjećanja i vrijednostima na kojima bi ono trebalo da počiva.
