PIŠE: Adnan Prekić – istoričar
Poruka demonstranata o birokratiji koja je izdala ideale socijalizma i oportunistički živjela na račun naroda, bila je jedna od ključnih optužbi ulice. Iako su i tada mnoge stvari ukazivale da se radi o propagandi iza koje stoje politički ciljevi, arhivska građa iz tog perioda jasno svjedoči da su te poruke bile dio smišljene kampanje, koja je dobila epilog tokom AB revolucije. Na osnovu arhivske građe sa kraja 80-tih nedvosmisleno možemo zaključiti da je partijsko i državno rukovodstvo Crne Gore živjelo više nego skromno, naručito ukoliko ih uporedimo sa onima koji su ih optuživali za „izdaju radničke klase“.
Veliki mitinzi podrške Crnogorcima i Srbima sa Kosova, organizovani tokom 1988. godine i nešto kasnije takozvani mitinzi gladnih radnika Crne Gore, bili su priprema za AB revoluciju. Iako je nacionalistička agenda i kompletna infrastruktura za projekat preuređenja Jugoslavije po mjeri Srbije već bila gotova, političke i organizacione strukture koje su kordinirale tim procesima, na početku su bile jako oprezne. Njihove poruke na prvim mitinzima bile su uglavnom socijalne prirode, lišene nacionalističkih i šovinističkih ispada. Fokus propagande nije bio nacionalizam, već navodna otuđenost komunističkih političara, koji su po njihovom objašnjenju izdali radničke interese i napravili podjelu na bogate rukovodioce i gladne radnike.
Crnogorsko komunističko rukovodstvo, iako je dugo vremena istrajavalo na politici srednjeg puta, odnosno izbjegavanja otvorenog sukoba sa nacionalističkim krugovima iz Srbije, krajem 80-tih ipak je imalo relativno jedinstven stav o tome šta se priprema u Beogradu. Preko crnogorskih kadrova u saveznim organima imali su i zvaničnu podršku i jednu vrstu zaštite federalnih vlasti zbog čega su brzo prepoznati kao jedna od najvažnijih političkih meta Slobodana Miloševića i njegove politike. Već na prvim mitinzima sredinom 1988. godine, na kojima se navodno iskazivala podrška Crnogorcima i Srbima na Kosovu, čule su se poruke o „otuđenom crnogorskom rukovodstvu koje neće da sluša glas naroda“.
U zapaljivim govorima sa crnogorskih trgova ponavljalo se da se politički vrh Partije pretvorio u „oportuniste i karijeriste“. Retorika o odnarođenom rukovodstvu kulminiraće na mitingu „gladnih radnika Radoja Dakića“ u oktobru 1988. godine, kada su se čuli i jasni pozivi za odlazak partijskog rukovodstva. U policijskim izvještajima iz tog perioda, ostale su zabilježene poruke koje su demonstranti uputili partijskom i državnom rukovodstvu Crne Gore: Lopovi; Lopovi napolje; Izdali ste narod; Birokrati napolje; Djeca su nam gladna; Foteljaši napolje. Koreografiju mitinga ispred crnogorskog parlamenta upotpunjavali su i plakati sa sličnim parolama: Dolje birokratija, hoćemo hljeb; Dolje crvena buržoazija; Dolje foteljaši; Rukovodioci hoćemo povećanje plata od 100% jer ne možemo više živjeti na hljebu i vodi; Dalje ruke od plitkog radničkog džepa; Jeli vas sramota, radnička klasa je gladna; Vratite pare da možemo normalno da radimo.
Iako je proteklih 30 godina crnogorske tranzicije dalo preciznu ocjenu o utemeljenosti optužbi na račun tadašnjeg partijskog rukovodstva, arhivska građa omogućava nam i novu perspektivu. Naime, već početkom 1988. godine kada su preko beogradskih medija poruke o „crvenoj buržuaziji i odnarođenim političarima“ počele da ispunjavaju javni prostor u Crnoj Gori, partijsko rukovodstvo odlučilo je da formira komisiju koja će ispitati imovinu kompletnog partijskog i državnog vrha. Komisija koju je formirao Centralni komitet SKCG pripremila je detaljni upitnik o pokretnoj i nepokretnoj imovini rukovodilaca, kao i imovinu članova porodice. Obuhvaćeno je preko 100 rukovodilaca na najvišim položajima iz svih krajeva Crne Gore. Komisija je preko nadležnih organa provjeravala sve ono što je prijavljeno i istraživala eventualne nepravilnosti.
Rezultati komisije prezentovani u oktobru 1988. godine, pokazali su da su najviši državni zvaničnici na republičkom i lokalnom nivou živjeli više nego skromno. Izuzimajući stanove u kojima su živjeli i koji su otkupljeni iz državnog stambenog fonda, najveći dio njih nije imao nikakvu drugu imovinu. U zaključcima komisije koji su analizirali imovno stanje partijskih i državnih funkcionera, navedeno je da ni jedan od njih nije zloupotrijebio funkciju i „društveni stan ustupio članovima uže ili šire porodice“. Takođe niko od njih nije imao više od jednog automobila, a najveći dio vozila koji su koristili bio je domaće proizvodnje, u prosjeku star deset godina. Neki od članova najužeg partijskog i državnog rukovodstva posjedovali su vikendice ili renovirane seoske kuće, ali je komisija utvrdila da su za njihovu izgradnju, kao i za kupovinu automobila, „isključivo korišteni kratkoročni ili dugoročni bankarski krediti, pod uslovima koji su bili dostupni i svim drugim građanima“. Konačni zaključak komisije bio je da državni i pratijski funkcioneri izuzev stanova u kojima žive, nemaju nikakvu drugu značajniju imovinu i da su lični dohodci jedini izvor prihoda za njih i njihove familije.
Među funkcionerima čiji su prihodi kontrolisani nalazi se i prvi čovjek Komunističke partije u Crnoj Gori, Miljan Radović. Ovaj univerzitetski profesor sa suprugom, ljekarom specijalistom i dvoje djece živio je u porodičnom stanu u Beogradu od 69m². Radović je ovaj stan dobio 1982. godine kada je postao član Centralnog komiteta KPJ, zbog čega je stan u Titogradu u kome je ranije živio, vratio nakon preseljenja porodice u Beograd. Od ostale imovine imao je garsonjeru u Herceg Novom od 29m² i automobil star osam godina. Primjer Radovića koji je prelaskom na novu funkciju vratio državi stan u kome je živio nije izolovan. Kod više funkcionera ponavljaju se slični primjeri, a zanimljiv je slučaj jednog člana Centralnog komiteta koji je nakon što je vratio stan koji je naslijedio od oca i stan koji je dobio od države, ostao „kraći“ za skoro 30m² stambenog prostora. Takođe svaki funkcioner koji je živio izvan Titograda (Podgorice) nikada nije tražio stan za vrijeme obavljanja službe u glavnom gradu, već su za boravak u glavnom gradu Crne Gore koristili službeni smještaj.
Iako su rezultati komisije koja je istraživala imovinu najznačajnijih državnih i partijskih funkcionera bili dostupni još 1988. godine, ni jedan segment tog izvještaja nije se pojavio u javnosti. Izvještaji su svakako bili dostupni i rukovodstvu koje na čelo Partije dolazi početkom 1989. godine, ali ni oni nikada nijesu pokazali interes da se do kraja rasvjetli navodno bogaćenje i udaljavanje od izvornih principa socijalizma, bišeg rukovodstva Crne Gore. Ukoliko poznajemo kontekst i dinamiku događaja sa kraja 80-tih godina potpuno je jasno zašto ovakav izvještaj o imovini nikada nije mogao dobiti značajniji prostor u javnom prostoru. Crnogorsko partijsko rukovodstvo, kako ono u Crnoj Gori, tako i ono u saveznim organima, u ogromnoj većini se suprotstavilo nacionalističkoj politici koju je personifikovao Slobodan Milošević. Tako ni priča o bogaćenju crnogorskog partijskog rukovodstva nikada nije bila u funkciji pravde i pravičnosti već isključivo u funkciji njihove diskreditacije. To je jasno i ukoliko se analizira onaj dio beogradske štampe koji je bio pod kontrolom nacionalističkih krugova. U tim medijima korištena je svaka prilika za senzacionalističko izvještavanje o navodnim pronevjerama, malverzacijama i nepočinstvima crnogorskih rukovodilaca. Poruka crnogorskom rukovodstvu bila je jasna: Biće dovoljno samo da odete. I zaista je tako i bilo. Odlaskom crnogorskog partijskog rukovodstva početkom 1989. godine, uklonjena je posljednja prepreka za realizaciju nacionalističke agende iz Beograda. Tim preokretom i crnogorsko društvo je izgubilo svaku šansu da se obračuna ne samo sa komunizmom, već i sa totalitarizmom koji je generisao najveći dio društvenih i ekonomskih problema zajednice.
