Prirodni priraštaj u Crnoj Gori i ove godine je negativan pa je u prvih sedam mjeseci čak 1.300 ljudi više umrlo nego što je rođeno, pokazali su posljednji podaci Monstata.
Prvi put od kada se vodi statistika, Crna Gora je prošle godine ušla u „crvenu zonu“ i zabilježila negativan prirodni priraštaj. To, prema zvaničnim podacima, znači da je u 2020. u našoj zemlji 196 ljudi više umrlo, nego što je rođeno.
Kako je za Portal Analitika kazao demograf Miroslav Doderović, za samo sedam mjeseci ove godine ta razlika, „u korist“ umrlih porasla je za gotovo 662 procenta i sada iznosi -1.297.
„Kada se uzmu u obzir prosječne vrijednosti za period od pet godina prije pandemije, ove godine je za sedam mjeseci umrlo 1.403 više osoba. Čak i u direktnom poređenju istog perioda (januar – jul) sa prethodnom godinom, ta razlika iznosi 1.373 osobe“, kaže Doderović.
CRNA STATISTIKA
Kako je, napominje, riječ o preliminarnim podacima iz mjesečnih statističkih biltena koje priprema Monstat, moguće je da brojka umrlih bude i povećana zbog naknadnog upisa u matične registre, koji su u nadležnosti Ministarstva unutrašnjih poslova.
Ova crna statistika posebno je zabrinjavajuća, ističe Doderović, kada se brojke uporede sa prosječnim vrijednostima iz prethodnih godina.
„Praćenjem podataka o prirodnom priraštaju u Crnoj Gori, utvrđeno je da je 1961. godine taj broj bio 9.659, u 1971. iznosio je 7.602, a 1980. i 1990. bio je 6.862 odnosno 5.410. U 2000. iznosio je 3.772, a a deset godina kasnije smanjio se na 1.785. U 2013. godini pao je na 1.558, zatim u 2017. na 909, da bi 2020. bio negativan, i to -196“, kaže Doderović.
Kada je riječ o opštinama, bijela kuga je, kaže, prisutna u 21 od 24. To su: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Cetinje, Danilovgrad, Gusinje, Herceg Novi, Kolašin, Kotor, Mojkovac, Nikšić, Petnjica, Pljevlja, Plužine, Šavnik, Ulcinj i Žabljak.
„S druge strane, Podgorica, Budva, Rožaje i Tuzi bilježe pozitivan prirodni priraštaj. Proporcionalno i broju stanovnika, najviše novorođenih je u Podgorici, što je 35 odsto od ukupnog broja rođenih u cijeloj državi“, navodi Doderović.
ZEMLJU NAPUSTILO 150.000 GRAĐANA
Kao ključni razlog ovakvog odnosa između rođenih i umrlih navodi i konstantno iseljavanje stanovništva, posebno sa sjevera Crne Gore.
„Sve opštine na sjeveru osim Rožaja bilježe negativan prirodni priraštaj i upravo se najviše sa sjevera stanovništvo iseljava. Ljudi odlaze prema Podgorici i jugu, ali i van granica zemlje. Nezvanično, Crnu Goru je u posljednje tri decenije napustilo oko 150.000 građana'', kazao je Doderović.
Nepovoljna demografska slika će, smatra Doderović, najvjerovatnije još više biti produbljena pandemijom i jedna je od nemilih posljedica sa kojima ćemo morati da se nosimo u narednom periodu.
„Kada se uz to uzmu u obzir i dugoročne posljedice kovida, jasno je da će konačna slika ove pandemije što se tiče broja žrtava biti mnogo ozbiljnija. Treba biti skeptičan o mogućnostima Crne Gore za efikasan oporavak od tradicionalnih i naslijeđenih ekonomskih problema, neadekvatnog modela ekonomskog razvoja i uticaja pandemije“, kaže Doderović.
SLOŽENA VEZA IZMEĐU EKONOMIJE I NATALITETA
Kao jedan od najvećih razloga za ovakvu statistiku u našoj zemlji naš sagovornik navodi loš poslovni ambijent.
Intenzitet krize uzrokovan pandemijom korona virusa koja nas je pogodila, može se, ističe on, porediti sa (ne)očekivanim cunamijem - razarajuće je djelovala na značajne segmente naše ekonomije. Tako je stvoren složen socio-ekonomski izazov s kojim se, kaže, ovako ranjena zemlja teško nosi.
„Mnogo je složena veza između ekonomije i nataliteta. Tokom čitave istorije u različitim zemljama, ekonomska izvjesnost (dobra ekonomija) dovodila je do rasta nataliteta, a neizvjesnost do pada. Podaci Monstata da je u avgustu bilo zaposleno 145.000 radnika, a u istom mjesecu prije dvije godine 210.000 radnika, ukazuju da je u privredi izgubljena trećina radnih mjesta usljed pandemije korona virusa“, kaže Doderović.
Moguće je, dodaje, i da je svako treće radno mjesto preseljeno u sivu zonu, jer izmučeni privrednici više ne mogu da plaćaju visoku dažbine na zarade.
„U državnoj i opštinskim upravama radi oko 55.000 radnika, i ta brojka je stabilna bez obzira na krize i samo se iz godine u godine u godinu povećava. Tako da je u privredi u avgustu 2019. godine moglo raditi oko 150.000 radnika, a sada oko 100.000“, pojašnjava Doderović.
U Crnoj Gori je sve manje mladih ljudi, kaže naš sagovornik, i dodaje da se brakovi zasnivaju u sve kasnijem dobu.
„Prvo se dijete rađa u tridesetim godinama, a statistički podaci pokazuju da je broj djece sveden na 1,7 po porodici. Stopa plodnosti u Crnoj Gori godinama je ispod takozvane zamjenske od 2,1. Ona označava broj rođene djece po ženi koji je potreban za održavanje populacije. Ovaj broj je u Crnoj Gori, prema podacima Statističke kancelarije Evropske unije (EUROSTAT), posljednjih godina između 1,7 i 1,6“, kazao je on.
Kako dodaje, nezaposlenost, male plate, a ogromne cijene stanova, razlog su što se mladi u Crnoj Gori, najkasnije u Evropi, odvajaju od porodice - tek sa 32 godine.
„Karakteristika zemalja u tranziciji je veoma visok stepen nesigurnosti i nestabilnosti, ali porast nestabilnosti i nesigurnosti se bilježi i u zemljama koje su razvijene. Državni mehanizmi razvijenih zemalja su podešeni, pošto su to generalno bogatije zemlje, i pritisak građana je veći, tako da to može da ublaži nesigurnost time što se garantuje bar neki minimum socijalne sigurnosti“, ističe Doderović.
KAKO DO DEMOGRAFSKE REHABILITACIJE
Govoreći o strategiji demografske rehabilitacije, Doderović kaže da je Crna Gora - nema, te da se sa mjerama populacione politike kasni duže od 30 godina.
„Mjere populacione politike na nivou opština trebalo bi da su preduzete onog momenta kada su opštine ušle u fazu negativnog prirodnog priraštaja. Nedostatak tih mjera doveo je do demografskog pražnjenja Sjevernog i Središnjeg regiona (izuzetak Podgorica) čak i prostora pojedinih opština Primorskog regiona, npr. Ulcinja i Herceg Novog. Nepostojanje strategije države i održivih i konkretnih mjera dovode do toga da se mladi ljudi sve teže odlučuju za formiranje porodice, a i ako to učine, najčešće to bude samo jedno dijete. Sve to iz razloga nemogućnosti da obezbijede svojoj porodici normalne i adekvatne uslove za život i prosperitet“, ističe Doderović.
Statistički podaci su, kako napominje, poražavajući.
Dodaje da Crna Gora neminovno gubi stanovništvo, te da se taj problem ne može riješiti ni useljavanjem, jer naša zemlja nema integracijske sposobnosti, odnosno, socijalni sistem to ne bi mogao podnijeti.
„Stanovništvo Crne Gore uz to je i izrazito neravnomjerno razmješteno, mahom u ili oko velikih gradova i uz obalu, zbog čega je, nužno osmisliti modele usmjeravanja mladog gradskog i obrazovanog stanovništva prema ruralnim područjima zbog očuvanja njihovih funkcija“, ističe Doderović.
Gotovo trećina stanovništva, podsjeća, danas živi u Podgorici.
„To je prevelika koncentracija stanovništva u najvećem gradu u odnosu na druge evropske zemlje. Crna Gora je toliko centralizovana i sve upravno-administrativno se događa u Podgorici što za posljedicu ima negativni demografski uticaj na ruralna, brdsko-planinska, i pogranična područja“, rekao je Doderović.
Prema njegovim riječima, svaki novi podatak Monstata za statistiku o prirodnom kretanju stanovništva ponovo potvrđuje kojim smjerom idemo i koliki je stepen demografske destrukcije i depresije.
„Mi to mirno posmatramo, kao da se ne događa tu u Crnoj Gori i oko nas, nego u nekom nama dalekom svijetu“, kaže Doderović.
Ipak, kako navodi, nije kasno da se preduzmu mjere koje bi popravile postojeće stanje.
„Treba formirati institucije koje će se baviti demografskim politikama i problemima koje dovode do krize i moguće demografske katastrofe. Treba odvojiti značajna finansijska sredstva za demografsku rehabilitaciju“, napominje on.
U Crnoj Gori je, kaže, dovoljno istaći problematični Zakon o majkama koji je regulisao poziciju 22.000 korisnica i njihovih porodica, a koji je ukinut zbog nedostatka sredstava.
„Među mjerama koje Vlada sprovodi u cilju jačanja nataliteta su tri pokušaja vještačke oplodnje na račun države i to što je dio stambenih kredita u okviru projekta “1.000 plus” bio namijenjen mladim bračnim parovima. Većinu ostalih mjera u ovom dijelu osmislile su opštinske vlasti“, kaže Doderović.
MORAMO ZADRŽATI MLADE
Prema njegovim riječima, kovid je otvorio i nove mogućnosti, prvenstveno putem sve učestalijeg rada na daljinu.
To je, smatra on, otvorilo prilike u Crnoj Gori, ne samo za mlade, nego i po pitanju atraktivnosti kao mjesta življenja za druge građane Evropske unije.
Ako želimo zadržati mlade i Crnu Goru učiniti atraktivnom treba, kako naš sagovornik ističe, ulagati u regionalni razvoj, saobraćajno povezivanje i hiperpovezanost.
„Evropski plan oporavka pritom je jedinstvena prilika da iz pandemije izađemo snažniji, zeleniji i digitalniji. Uz demografske izazove koji su još naglašeniji nakon pandemije, u sljedećim decenijama suočavati sa sve izraženijim klimatskim promjenama, što će demografska pitanja dodatno usložiti, te da je zato važno već danas uključiti klimatske izazove u sprovođenju demografskih politika“, ističe Doderović.
Međutim, kako kaže, ono po čemu je Crna Gora drugačija od ostalih u aktuelnom istorijskom trenutku je rasprava o lošim podacima iz problematike bijele kuge.
„Ona je zatajila, kao i rasprava o načinima borbe protiv nje i posljedica - u gradu nema šta da se radi, u selu nema ko da radi). Ova ključna tema je gotovo u potpunosti cenzurisana i marginalizovana, a kriznu situaciju zanemaruju naročito oni koji su bili najodgovorniji za njeno nastajanje i rješavanje - vlast i institucije sistema i javnost“, pojašanjava Doderović.
PROJEKCIJE ZA BUDUĆNOST
Kako dodaje, prema projekcijama UN iz 2019, negativni demografski trendovi usloviće smanjenje broja stanovnika u Crnoj Gori, pa bi 2050. godine u njoj trebalo da živi 589.000 stanovnika.
„To, približno, odgovara populaciji iz popisa 1981. godine. Do 2100. godine, prema ovim procjenama, Crna Gora će se vratiti na stanje iz 50-ih godina prošlog vijeka, na 454.000 stanovnika. I dok je danas prosječna starost crnogorskog građanina oko 38 godina, 2100. godine biće 48 godina i sedam mjeseci. Prema analizi UN-a, u Crnoj Gori je 2015. godine bilo 18,7 odsto ljudi mlađih od 14 godina, 61,1 odsto bilo je između 15 i 59 godina, a 20,3 odsto starijih od 60 godina. Procenat ljudi starijih od 80 godina je 2,8“, zaključuje Doderović.
