Čerčilovski govoreći, većina zapadnih diplomata zaista ne planira da živi u Crnoj Gori. Drugačije, pretpostavljam, ne bi ponavljali, odnosno pokušavali da ponove, grešku s početka 2020. godine - kad je uprkos brojnim upozorenjima sa obje strane Atlantika prećutno podržana litijaška kontrarevolucija i promjena vlasti po svaku cijenu i sa svakim.
Danas, uz sličnu argumentaciju a još glasnija upozorenja, nastojanje da predsjednik Jakov Milatović i njegov doskorašnji partijski šef, premijer Milojko Spajić, rehabilituju odnose, na štetu ovog prvog, prijeti da ponovi grešku sa početka teksta. Logičko, ne samo političko, rasuđivanje teško trpi tezu da bi eventualno vraćanje Milatovića u lager sa Spajićem ojačalo PES i zaustavilo rast ultradesnih i velikosrspskih ostataka bivšeg DF-a.
10Takva hipoteza je duboko infantilna, logički neodrživa i politički sumanuta. Proizvod daljeg pritiska na samog Milatovića i njegov eventualni povratak ideološkom mraku iz kojeg je potekao upravo bi učinili suprotno.
Njega bi potpuno politički deklasirao poslije mjeseci vrlo argumentovane i u granicama suvisle kritike izvršne vlasti, dok u organizacionom smislu za posrnuli PES teško da ima šanse nakon serije poraza na lokalnim izborima koji će završnicu doživjeti na predstojećim nikšićkim izborima.
Rezultat, gotovo sigurno, bi bio marginalni predsjednik još marginalniji nesnađeni premijer pa bi samom DF-u put do totalne i formalne kontrole izvršne vlasti bio u potpunosti utaban. Njihove stvarne namjere su jasne čak i naivnim, uprkos švedskim ekskurzijama, a ogledaju se u gotovo dnevnom testiranju tolerancije crnogorskih građana u režiji predsjednika Skupštine Andrije Mandića. Svako političko zaljubljivanje zapadne diplomatije završavalo je tragično po Crnu Goru, a ovo u Spajića ima potencijal da bude i kobno.
Kako god, uprkos svim manje ili više suptilnim pritiscima i savjetima, ključ dugoročnog rješenja političke krize je u rukama Milatovića. Dalje, pitanje koje duguje sebi ali i državi na čijem čelu se nalazi jeste čega on zaista želi da bude predsjednik. Evropske i građanske države ili provincije srpskog sveta.
Test odnosa predsjednika države prema evropskoj budućnosti CG i sopstvenoj političkoj zaostavštini izaziva nervozu zvaničnog Beograda
Jasno je, a to čujemo i iz njegovog kabineta, da država na čelu sa nacionalistima i ruskosrpskom agenturom teško može okončati pregovore sa EU, još teže postati članica a gotovo nemoguće izgraditi insitucionalni okvir vrijedan civilizovanog svijeta. Otklon koji je napravio od doskorašnjih partnera, iako podstaknut ličnim animozitetima, nedvosmisleno je pokazao suštinu političkog projekta koji je na velika vrata izvršne vlasti uveo kompletan bivši DF i njihovu prethodnicu, sedmobataljonski podmladak Demokrata.
Ideološke razlike između dvojca koji je stvorio PES možda se najbolje vide kroz odnos prema antifašizmu čije je suštinske i temeljne negatore Spajić prigrlio za najbliže partnere, a koji putem Vučićevih propagandih alatki svakodnevno napadaju Milatovića. Njegovog deklarativno zalaganje za tekovine antifašizma u savremenom crnogorskom društvu obavezuje da od negatora te politike napravi još veći otklon.
Milatović ima istorijsku priliku da napravi državno odgovoran potez i sebi dugoročno nađe mjesto u političkom prostoru, ali i da uvaži volju birača
Upravo njegova politička putanja može da bude ljekovita za razumijevanje dilema i lomova crnogorskog državnog bića. Ne treba zaboraviti da su njih dvojica u političku arenu ušli sa suprotnih ideoloških pozicija koje su u međuvremenu mijenjali. Kod Spajića je ta promjena uslovljena transakcionim promišljanjem, ne samo političke, realnosti, a ostaje da nam Milatović pokaže sopstveni emancipatorski karakter.
Na kraju, test odnosa predsjednika države prema evropskoj budućnosti Crne Gore i sopstvenoj političkoj zaostavštini je ono što izaziva nervozu zvaničnog Beograda - formiranje vlasti u Podgorici. Znaju da bi evropska većina sastavljena od opozicionih partija sa lokalnog nivoa bila uvod u demontažu antievropske a primarno anticrnogorske izvršne vlasti.
Milatović tu ima istorijsku priliku da napravi državno odgovoran potez i sebi dugoročno nađe mjesto u političkom prostoru, ali važnije da uvaži volju birača koji su glasali za okončanje agonije koja je u Podgorici uslijedila nakon izbora 2022. godine.
U suprotnom, trag o predsjednikovanju Milatovića ostaće u formatu fusnote i to duboko tragične. Žrtva sopstvene megalomanije i nespsobnoati da razumije državnu obavezu koju je (ne)voljno prihvatio.
