Po predanju sačuvanom u Žitiju Svetoga Vladimira iz XI vijeka, čije je odlomke sačuvao Ljetopis Popa Dukljanina, dukljanski se vladar Vladimir dva puta žrtvovao za svoj narod.
Prvi put kad se, izbjegavajući stradanje svoje vojske, predao makedonskome caru Samuilu, i drugi put kad je na poziv Samuilova bratanića Jovana Vladislava otišao u Prespu, đe je pogubljen.
U Vladimirovu martiriju koji je do nas dospio zahvaljujući preradi Popa Dukljanina sredinom XII vijeka, Vladimir je prikazan kao pravedni kralj („rex justus“) i dobar pastir („pastor bonus“), a kao hrišćanski mučenik koji se u svome načinu života i smrti ugleda na jevanđeoskoga Hrista Vladimir se pribraja krugu kenotičkih svetaca. No, Vladimirovo mučeništvo osvjedočuje se i u naše vrijeme.
Kako se primakne 4. jun (22. maj po julijanskom kalendaru), dan Vladimirova stradanja, ili Trojičindan, kad se vjekovima njegov krst iznosio na Rumiju, u potonjih 30 godina namnože se događaji koji nastavljaju Vladimirovo stradanje.
Što Crkvu Srbije interesuje pokazao je vladika raško-prizrenski Teodosije govorom održanim u Baru
Tako je to u Crnoj Gori otkako je u nju prispio i sa sobom donio otutašnu prćiju mržnje i destrukcije Amfilohije Radović. Umjesto kulta Svetoga Vladimira, koji je preslojavajući po svemu sudeći prethrišćanski kult, okupljao stanovnike podrumijskog kraja bez obzira na njihov vjerski ili nacionalni iskaz, za Amfilohijeva vakta raširena je doktrina fabrikovana u drugoj polovini XIX vijeka o „prvom srpskom svecu Jovanu Vladimiru“, a drevni tumul (mogila) na vrhu Rumije je uništen da bi na njegovo mjesto bio posađen limeni objekat čija je jedina svrha – uništiti autentični kult Svetoga Vladimira, kao crnogorsko kulturno nematerijalno dobro, i izvršiti aproprijaciju i preoblikovanje istorijskoga nasljeđa, kako bi se uguralo tamo đe ne pripada – u srpsku kulturu i istoriju.
Sve što Crkvu Srbije u toj operaciji zapravo zanima nema nikakve veze s izvornim kultom Svetoga Vladimira.
Kako izgleda projekat falsifikovanja kulta Svetoga Vladimira imali smo prilike ovih dana viđeti u udruženoj akciji medija i popova. Kroz usta generalnog direktora RTCG-a Borisa Raonića prozborio je sav srpskosvetski weltschmerz, u śetnoj kontemplaciji na temu pomirenja Srba i Albanaca i molitvene nade da će se jednom i katolici i muslimani, oćerani s Rumije nakon Amfilohijevog helikopterskog performansa, vratiti na Rumiju.
To što direktor Javnoga servisa ne zna da je Šin Đon – Sveti Jovan (Krstitelj), to je već druga tema.
Potom smo iz priloga BBC-a na srpskom mogli viđeti kako izgleda brutalna otimačina crnogorskog istorijskog i kulturnog nasljeđa, pri čemu autori ne prezaju ni od lako dokazivih falsifikata, poput onoga da su Turci 1571. godine porušili crkvu na Rumiji. Te crkve na Rumiji do Amfilohijevog desanta zapravo nikad nije bilo, što potvrđuju i mletačke mape iz vremena osmanskog osvajanja Bara.
Čak ni dežurnom arheologu Crkve Srbije Mladenu Zagarčaninu nije uspjelo da laž o crkvi na Rumiji iz predosmanskog vakta opravda makar uvjerljivom hipotezom, pa mu je preostalo jedino da izmisli da je crkva bila drvena, zbog čega joj i nema traga.
Između kulta Svetog Vladimira i kulta Svetoga Jovana Vladimira u Crnoj Gori nije riječ tek o nominalnoj nijansi
Umjesto potrage za crkvom na Rumiji, na njoj su mogli naći praistorijsku mogilu,s drevnim obredom procesija na vrh Rumije o Trojičinu dne.
Naposljetku, što Crkvu Srbije interesuje pokazao je vladika raško-prizrenski Teodosije govorom održanim u Baru, đe je o Vladimiru poentirao:
„On je prvi kralj srpski i Duklje koji se proslavio u Crkvi kao svetitelj. Možemo reći da je bio uzor i primjer mnogim vladarima. Bio je primjer za svetoga Simeona mirotočivoga, Sv. Savu, Sv. Stefana prvovjenčanoga i svih careva u rodu našem.“ To da arhijereje Crkve Srbije Jevanđelje ne obavezuje znamo odavno. No Teodosije je pokazao kako se bez pardona da ne trepnu usuđuju prekršiti u 3 rečenice 2 Božije zapovijesti, oglušivši se i o onu „Ne ukradi“ i o onu „Ne svjedoči lažno na bližnjega svoga“.
Teodosiju Sveti Vladimir nije važan kao hrišćanski mučenik, jedan od prvih na južnoslovenskome prostoru, već kao nešto što on nikad nije bio – kralj srpski i primjer Nemanjićima. Koliko su Nemanjići zapravo držali do Vladimira, bolje od svega svjedoči to što su njegove mošti upravo za zemana Stefana Prvovjenčanog prenešene iz Krajine u Drač, a da ne elaboriramo to što se njegovo ime ne spominje ni u jednome spisu nastalom na teritoriji koju je pokrivala Crkva Srbije u vrijeme Nemanjića, a i znatno poznije. Umjesto detaljnijeg osvrta na BBC-jev ogavni prilog – čiji je ključni informator ratni huškač s dubrovačkoga ratišta i osvjedočeni skrnavitelj grobova, danas skriven iza popovske rize – podśetiću na neke detalje vezane za kult Svetoga Vladimira.
Najstariji istorijski izvori koji pominju prvoga dukljanskog sveca-vladara − Žitije Svetoga Vladimira iz XI vijeka, u odlomcima sačuvano kao 36. glava Ljetopisa Popa Dukljanina sredinom XII vijeka, vizantijski hroničar Jovan Skilica iz XI vijeka i Sinodik cara Borila iz 1211.− nazivaju ga isključivo Vladimirom.
Pozivajući se na „knjigu o djelima“ Svetoga Vladimira, a riječ je sasvim izvjesno o njegovu žitiju nastalom za potrebe Dukljansko-barske nadbiskupije, Pop Dukljanin donosi niz dragocjenih istorijskih podataka o dukljanskome vladaru, pomiješanih doduše s tipiziranim elementima hagiografskoga žanra.
Istorijsku osnovu Dukljaninove priče lapidarno potvrđuje vizantijski hroničar Jovan Skilica u svojoj Kratkoj istoriji podacima da je Vladimir bio zet makedonskoga cara Samuila, da je na prevaru pogubljen od Jovana Vladislava te da je bio „čovjek pravedan, miroljubiv i pun vrlina“.
U Borilovu sinodiku s početka XIII vijeka, pak, Vladimirovo ime nalazi se na spisku bugarskih vladara. Pomenimo i jedan nedavno prezentovani dokumentarni izvor koji bi se mogao povezati s dukljanskim vladarom Vladimirom – bakarni novčić s prikazom okrunjenoga vladara na kojem se nalazi latinični natpis „Bladimirus“.
Dakle, primarni istorijski izvori ne poznaju dukljanskoga vladara pod imenom Jovan Vladimir. U kritičkoj, naučno zasnovanoj istoriografiji njegovo ime može biti samo Vladimir. Ni prvi izvor u kojem se pominje kao svetac, Ljetopis Popa Dukljanina, ne pominje ga kao Svetoga Jovana Vladimira, već u dvije varijante – kao Svetoga Vladimira i kao Blaženoga Vladimira, što na svoj način potvrđuje i starinu izvornika, budući da je u vrijeme njegova nastanka Vladimir očito prošao tek početni nivo kanonizacije za koji je bila nadležna lokalna crkvena organizacija.
Ne manje važno, ni jedan jedini elemenat tradicije vezane za ovoga dukljanskog vladara nastao u Crnoj Gori ne može se povezati s imenom Jovan Vladimir, već isključivo Vladimir ili, u nekim slučajevima i „Sveti kralj“.
Pomenimo samo oronim Vladimir i istoimeni toponim, potom drevnu tradiciju iznošenja Vladimirova krsta, predanja o „Svetom kralju“ („Šin re“) zabilježeno kod albanskoga stanovništva u Krajini, pomene crkava posvećenih „Svetom Vladimiru“ na tlu barske dijaceze od XV do XVIII vijeka i sl.
Prvi poznati pomen „Svetog Jovana Vladimira“ javlja se na natpisu albanskoga velikaša Karla Topije iz 1381. godine daleko od Crne Gore, kod Elbasana. Naučno najuvjerljiviji odgovor na pitanje otkud u središnjoj Albaniji, a otud i dalje, u Makedoniji, Bugarskoj, pa sve do Svete Gore i Sinaja, taj kult nosi ime „Sveti Jovan Vladimir“ dao je glasoviti istoričar književnosti Nikola Banašević.
Za crnogorski kult Svetoga Vladimira njegova elbasanska varijanta može imati samo značenje apendiksa
Polazeći od osnovane pretpostavke Konstantina Jirečeka da su Epirci u vrijeme posijedanja Skadra oko 1215. godine mošti Svetoga Vladimira prenijeli iz Krajine u Drač, u doba kad su „svetiteljske moći bile najodličniji plijen“, Banašević rekonstruiše dalji put svetačkih moštiju, konstatujući da su se nakon Drača obrele u Manastiru Svetoga Jovana kod Elbasana. Banašević veoma argumentovano, praveći i jasno uočljive paralele između svetačkih kultova Svetoga Jovana Krstitelja i Svetoga Vladimira, zaključuje da je u novoj sredini došlo do kontaminacije kultova, pa je ranijem kultu Svetoga Jovana Preteče pridodat moštima osnaženi kult Sv. Vladimira, čime je vjerovatno baš od sredine XIV vijeka u okolini Elbasana stvoren novi kult – Svetoga Jovana Vladimira.
Ne bez razloga Banašević primjećuje da je „prenos Vladimirovih ostataka u Albaniju morao dobro doći samim Nemanjićima“. U srednjovjekovnome je kontekstu posve razumljiva potreba jedne države idinastije da istisne sve tradicije države koju je zapośela, a pogotovo kult lokalnoga vladara-sveca koji je mogao biti smetnja uspostavljanju novoga kulta i nove religijske prakse koju već 1219. nekanonskim osnivanjem Zetske episkopije ostvaruju Nemanjići.
No, postoji još jedan mogući izvor pojave imena Jovan Vladimir. Kako se zna da je ubistvo Svetoga Vladimira naručio Samuilov sinovac i uzurpator makedonskoga prijestola Jovan Vladislav, a u nekim poznijim istorijskim spisima poput Istorije slavenobugarske Pajsija Hilandarca iz 1762. te se dvije istorijske ličnosti miješaju, nije isključeno da je Vladimir u mutnoj predaji koja je doprla do Elbasana zajedno s njegovim moštima, možda krajnje bizarno priskrbio i dio imena svojega ubice – Jovana Vladislava.
Da se cijela priča o kultu ipak ne bi svela na malu razliku u imenovanju, pomenimo ovđe i to da je na osnovu grčkoga žitija i službe „Svetome Jovanu Vladimiru“ štampanog prvi put 1690. godine u Mlecima (a to su osnovni tekstovi elbasanskoga kulta, prerađivani docnije u brojnim drugim tekstovima), Svečevo ime zapravo Jovan te da je iz „nekog predjela iz oblasti Bugarske, koje se zove Vladimiro“, potom da je on sin Nemanjin (premda je istorijski Vladimir pogubljen najmanje cijeli jedan vijek prije Nemanjina rođenja), da je u uroti protiv njega učestvovala njegova žena (nasuprot istorijskoj ulozi Kosare), da je bio zaštitnik pravoslavlja (premda je stradao gotovo četiri decenije prije podjele hrišćanstva) i borac protiv jeresi itd.
Kao što se iz ovoga sumarnog pregleda vidi elbasanski kult Svetoga Jovana Vladimira, osim moštiju sveca, ne raspolaže gotovo ničim što bi se moglo dovesti u vezu s istorijskim likom i djelom dukljanskoga vladara. Time ne želimo negirati njegov značaj, već samo istaći neophodnost razdvajanja naučnog, istorijski potvrđenog, od mitskog.
Iz priloga BBC-a na srpskom mogli smo viđeti kako izgleda brutalna otimačina crnogorskog istorijskog i kulturnog nasljeđa
Stoga se nameće kao naučna neophodnost razlučiti kult Svetoga Vladimira koji je nastao u Duklji u XI vijeku sa svojim autentičnim sadržajem, milenijumskim trajanjem u Crnoj Gori i interreligijskom vrijednošću, od kulta Svetoga Jovana Vladimira, nastalog nekoliko stotina godina nakon Vladimirove smrti, u središnjoj Albaniji đe su se obrele svečeve mošti i đe je začeta nova tradicija, do te mjere udaljena od prototeksta da bi se već mogla smatrati sasvim drugom kulturnom tekovinom, što potvrđuje, uostalom i njen uži konfesionalni okvir sveden isključivo na pravoslavne vjernike.
Za crnogorski kult Svetoga Vladimira njegova elbasanska varijanta može imati samo značenje apendiksa.
Svetac čiji je kult potiskivan u Zeti od dolaska Nemanjića i koji je u Srbljak ušao tek 1861. u naše je dane najednom proglašen „prvim srpskim svecem“, a na to novo čitanje nadovezao se cijeli niz ceremonija čija je svrha „izmišljanje tradicije“, kako bi taj fenomen nazvali savremeni britanski istoričari.
Fenomen koji pod krinkom „duhovne obnove“ poprima sve više dimenzije kulturocida otkako je u Crnu Goru 1991. godine prispio mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović. S visokih crkovnih adresa čujemo da je Vladimir „srpski vladar“ iako je prema Popu Dukljaninu vladao Zetom (Dukljom), kasnije i Podgorjem i Dračkom oblašću, a prema Jovanu Skilici „Trimalijom i obližnjim oblastima Srbije“. Kako je kod Skilice naziv Trimalija arhaizirani oblik naziva rimske provincije Prevalis, zapravo sinonim za Duklju (što potvrđuju nova istraživanja srpskog medieviste Predraga Komatine), proizilazi da je Vladimir pored matične Duklje vladao i djelovima onovremene Srbije, što ga srpskim vladarom čini, da upotrijebimo jednu istorijsku analogiju, taman onoliko koliko i njegove savremenike − makedonskoga cara Samuila i vizantijskoga cara Vasilija II, koji su takođe u pojedinim periodima krajem X i početkom XI vijeka vladali Srbijom.
Između kulta Svetog Vladimira i kulta Svetoga Jovana Vladimira u Crnoj Gori nije riječ tek o nominalnoj nijansi, već o suštinskom prihvatanju ne samo jedne od verzija kulta, autentične ili uvezene, već i različitih vizija crnogorskoga društva, one koja je utemeljena na autentičnim sadržajima naše duhovne kulture i afirmiše najbolje tekovine interreligijskoga nasljeđa ili one druge, fabrikovane izvan Crne Gore, u kojoj za drugost „ni mislit ne treba“ a čiji su totemi već posađeni na vrhu Rumije i na Topolici.
Opredijelimo li se kao društvo za ovu drugu, narativ o suživotu i multikulturalnosti generacijama koje dolaze ostavićemo samo u formi predanja. Za one, pak, koje Vladimir ne zanima ako nije „srpski svetac“ i potvrda njihovih velikodržavnih koncepcija zbog čega ne prezaju od očiglednih falsifikata, odavno već znamo da – iako se licemjerno šepure pod rizom – u Boga ne vjeruju, a od ljudi se ne stide.
