Inicijativa Otvoreni Balkan, suprotno proklamovanom cilju, oštro je podijelila političke aktere i javno mnjenje Zapadnog Balkana.
Sukobljeni stavovi o Otvorenom Balkanu ponovo su se našli u fokusu pažnje domaće i regionalne javnosti početkom mjeseca kada je u Ohridu održan Samit ove inicijative, kojem je prisustvovao i crnogorski premijer Dritan Abazović, uz prethodnu izjavu da “nije čuo niti jedan validan argument” da Otvoreni Balkan nije dobar za Crnu Goru.
Na samom samitu je bilo najava da je Crna Gora već pristupila inicijativi, pa je to onda negirano. O tome, ali i o nedavnim izjavama evropskih čelnika o budućnosti proširenja Evropske unije, razgovarali smo sa nekadašnjim šefom crnogorske diplomatije, ambasadorom Miodragom Vlahovićem.
Analitika: Kako Vi vidite razloge “za” i “protiv”, kao i argumentaciju premijera Abazovića, koji promoviše “Otvoreni Balkan”?
Vlahović: U vezi argumenata koje g. Abazović “nije čuo” postoji samo jedno objašnjenje: nije želio da čuje. Našoj stručnoj i političkoj javnosti, pa i onoj najširoj dati su, vrlo detaljno i pregledno, svi elementi koji upućuju na zaključak da je “Otvoreni Balkan” jedna kontraproduktivna inicijativa, kada se uzme u obzir činjenica od kapitalne važnosti - da je Crna Gora u grupi od šest zemalja Zapadnog Balkana apsolutno najdalje odmakla u procesu pristupanja EU. To nije samo naša ocjena, već je to stanje stvari koje je lako potvrdili.
Za nas je bitno da se kriterijumi za napredovanje odnose na pojedinačne kandidate, a ne na grupe zemalja
Poslije samita u Ohridu stigle su dvije vrlo značajne i sadržajne reakcije iz Evrope, koji jasno stavljaju “Otvoreni Balkan” na mjesto koje mu pripada u kontekstu drugih, već razvijenih i institucionalizovanih i od strane EU podržanih regionalnih okvira saradnje.
Prvo se saopštenjem obratila gospođa Pisonero, portparolka Evropske komisije, a onda i g. Šolc, njemački kancelar, izjavom koja ne ostavlja nikakve nedoumice i sumnje na kojim je pozicijama Njemačka, uz Francusku, svakako najuticajnija adresa u EU.
U obje komunikacije “Otvoreni Balkan” se ne tretira kao nešto potrebno i novo, već se jasno ukazuje na modele, platforme, oblike saradnje i mehanizme koje pružaju već postojeće regionalne inicijative i komunikacije koje su podržane od strane EU.
“Otvoreni Balkan” je, u tom smislu, gubljenje vremena i energije. U situaciji kada se od nove crnogorske vlade očekuje koncentracija na evropsku agendu i odlučni iskoraci u reformi pravosuđa, što bi nas kvalifikovalo za naredne faze na putu prema punopravnom članstvu u EU, ova Vučić-Rama inicijativa, koju, što je za čuđenje, ali i za ozbiljnu analizu, istovremeno podržavaju i Stejt Department i rusko Ministarstvo inostranih djela, samo odvlači pažnju sa apsolutnog prioriteta kabineta premijera Abazovića - a to su evropske integracije.
Argumenata, dakle, ima u izobilju, ako neko želi korektno i racionalno pristupi ovim pitanjima i mogućim reperkusijama lutanja Crne Gore u situaciji kada su magistralni i strateški pravci jasni i svima vidljivi. Ako ne želi, onda ga treba pitati zašto ne želi.
Analitika: Nekoliko dana prije početka ruske agresije na Ukrajinu, zamjenik pomoćnika državnog sekretara SAD Gabrijel Eskobar je na saslušanju u Kongresu definisao Otvoreni Balkan kao “treći stub” američke strategije za naš region. Da li je ova Eskobarova teza održiva u novoj konstelaciji geopolitičkih odnosa nastalih nakon 24. februara? Ako nije, koje su smjernice na kojima je neophodno da se postavi nova ‘zapadnobalkanska’ strategija SAD?
Vlahović: Prepustio bih g. Eskobaru i američkim zvaničnicima da sami sagledaju održivost i efekte takvih stanovišta. Siguran sam da to i sada čine, a posebno u kontekstu jasne nespremnosti Srbije da osudi rusku agresiju na Ukrajinu i da se odrekne sve jače ekonomske, vojne i političke veznosti za Kremlj.
Kako nas Srbija, koja je zajednički imenitelj svih regionalnih kriza, može voditi u bolju regionalnu saradnju?
Na nama je da ukazujemo na moguće negativne posljedice diplomatske i političke inercije koja je još uvijek prisutna, istina - u tragovima, ali je još uvijek tu, u smislu nastavka onog razumijevanja problema na Zapadnom Balkanu i načina djelovanja koji je karakterisao administraciju Donalda Trampa i njenog najistaknutijeg diplomatu za naše krajeve - ambasadora Ričarda Grenela.
To je bilo vrijeme popuštanja i povlađivanja Srbiji u regionu, na sve vidljive i manje vidljive načine. (U širem kontekstu - kao dio povlađivanja Rusiji, svakako.) Sada se jasno vidi - u ogromnoj sličnosti, identičnosti čak, koja postoji između ruskih i srpskih nacionalističkih i velikodržavnih, ekspanzionističkih modela i namjera - da je ta politika bila, za sve nas na Zapadnom Balkanu, pogrešna i štetna.
Nastavak takvog odnosa, sa rezonom da Srbija “balansira između Istoka i Zapada” vodi u nove greške i u novo gubljenje istorijskog vremena. Jer, Srbija i Vučić ne balansiraju - nego koriste fondove sa Zapada, prevashodno iz EU, a vrlo blisko sarađuju sa istočnim adresama - prvenstveno i prevashodno sa Rusijom.
Povrh toga, kupovina ruskog oružja i mnogi drugi elementi uticaja ruskih vojnih i bezbjednosnih službi od Srbije pravi ruski “nosač aviona” na Balkanu.
Kako nas Srbija, koja je zajednički imenitelj svih regionalnih kriza, trvenja i konfrontacija, može voditi u bolju regionalnu saradnju? Tako što je, još uvijek, van WTO - Svjetske trgovinske organizacije, sa ekonomskim sporazumima sa Rusijom i Bjelorusijom? Sa ministrima koji se utrkuju ko će dati izjavu sa više nacionalizma i ostrašćenosti prema susjedima? Problem Kosova - za Srbiju - da ne pominjemo.
Analitika: Predsjednik Francuske Emanuel Makron nedavno je iznio prijedlog o kreiranju nove strukture koja bi navodno okupljala zemlje koje nijesu članice, ali dijele vrijednosti EU. Da li Makronova ideja ima izgleda da doprinese konsolidaciji Evrope nakon niza kriza koje je pretrpjela od 2008. ili će dovesti do dalje stagnacije procesa evropskih integracija?
Vlahović: Ta izjava predsjednika Francuske - objasnili su to i francuski prijatelji - ne odnosi se na Crnu Goru.
Moramo shvatiti - a ja se iskreno nadam da hoćemo, da imamo pameti i znanja, strpljenja i odlučnosti - da je Crnoj Gori data šansa da iskorači i da osigura našu evropsku budućnost.
To je poruka iz svih komunikacija koje sam nedavno imao u Pragu. Evropskoj Uniji je potreban uspjeh, potreban je dokaz i primjer da je perspektiva evropskog članstva moguća i realna za one koji ispune uslove. Tu šansu moramo iskoristiti. Ili, ako želite, nemamo pravo da je ne iskoristimo.
U tome je, zapravo centralni problem logike onih koji nas, bez obzira na jasni koalicioni sporazum koji je bio temelj za formiranje aktuelne manjinske Vlade, umjesto na evropsku agendu, usmjeravaju na sasvim nekredibilni i dubiozni “Otvoreni Balkan” i koji, bez obzira na vrlo suprotstavljene stavove i gledišta, kao i na sasvim neuvjerljivu i, za Crnu Goru, krajnje štetnu sadržinu, guraju u navrat-nanos potpisivanje tzv. “temeljnog” ugovora sa Crkvom Srbije - iako taj ugovor nije i ne može biti “temeljan”.
Inače, da kompletiram odgovor, ideja francuskog predsjednika ima vrijednost i logiku ukoliko bude shvaćena i primijenjena kao okvir za jačanje evropski snaga u zemljama na koje se može odnositi i ukoliko bude podsticala reforme koje su neophodne da bi određena zemlja bila članica EU.
Za nas je bitno da se kriterijumi za napredovanje odnose na pojedinačne kandidate, a ne na grupe zemalja. Dakle - regata princip, makar ga više i ne zvali tako.
Analitika: Kolike su, prema Vašem mišljenju, šanse da Crna Gora postane članica EU u toku ove decenije?
Vlahović: Velike. Ukoliko, naravno, ne budemo gubili vrijeme i trošili sopstvenu istoriju na “Otvoreni Balkan” i ostale ćorsokake.
