NEGIRANJE NACIJE
Crnogorski napori da spriječe anektiranje njihove države od strane Srbije - Reparaciona komisija ne zna kome da plati 2.000.000$ prikupljenih za Crnu Goru.
Ove neđelje u Đenovi će obeznađeni ostatak de jure Vlade Crne Gore otići iz svog śedišta u starom zdanju na adresi Via Volturno 7 u Rimu i pokušati, pred Vrhovnim savezničkim vijećem, da obezbjedi priznanje koje su, iako često i rječito odobreno od strane raznih šefova poslanstava Antante, uvijek ignorisala njihova predstavnička tijela - Vrhovno vijeće, Savjet ambasadora i Liga nacija.
Ta anomalija je toliko nevjerovatna, da bi istraživanje njenih razloga bilo od vitalnog značaja za sve one koji još uvek vjeruju u očuvanje nekih fragmenata ratnog idealizma, koji je skoro zbrisan kasnijim konvencijama. Ne treba biti sljedbenik argumenata u korist nezavisnosti Crne Gore sa jedne strane ili njene apsorpcije od strane Srbije sa druge, bez sposobnosti razumjevanja đe leži istina.
Francuska protiv Crne Gore: Savršeno je jasno zašto bi Italija iz političkih, strateških i dinastičkih razloga željela da Crna Gora bude ponovo uspostavljena u punoj slobodi djelovanja kao nezavisna država. Podjednako je jasno zbog čega Francuska to ne bi željela. Propaganda i jedne i druge u cilju zastupanja sopstvenih ciljeva, treba biti predmet sumnje. Osim toga, ni neobavezujući stav britanske vlade nije misterija. Iz odbijanja ove vlade zahtjeva upućenog Donjem domu da se objavi izvještaj grofa De Salisa o situaciji u Crnoj Gori može se dedukcijom zaključiti samo jedna činjenica. Izvještaj u kojem su u potpunosti osuđeni metodi koje je koristila Srbija, a koje je podržavala Francuska i francuski generali, Franše d'Epere i Venal, kojima je Crna Gora pripojena Srbiji, i objavljivanje tih podataka od strane britanske vlade se ne bi moglo tumačiti kao prijateljski akt prema Francuskoj, čija je ośetljivost bila jedan od najtegobnijih elemenata u posljeratnim prilagođavanjima.
Krvavi album Karađorđevića: Nije posebno ni važno da li De Salisov izveštaj potvrđuje u svim svojim jezivim detaljima "Krvavi album Karađorđevića". Činjenica da je to potpuna potvrda svih navodnih zvjerstava Srba u Crnoj Gori je sasvim dovoljna za sve razumne ljude. I najzad, sasvim je prirodno da je i naš Stejt dipartment, s obzirom da je smatrao neophodnim da u januaru 1921. godine povuče ovlašćenja diplomatskih i konzularnih predstavnika Crne Gore i nije htio da se zamara objašnjenima zašto je to učinio - ignorisao sve zahtjeve koje je de jure Vlada Crne Gore uputila radi objašnjenja takvog stava.
Teška nepravda: Jedino što je važno je da je učinjena teška nepravda hrabrom i starom narodu. Koraci kojima se ta nepravda odvijala mogu se čitati kao otvorena knjiga:
"Crna Gora, sa površinom približne veličine Konektikata i brojem stanovnika približnom Roud Ajlendu, postala je, u XVII stoljeću, kolijevka slovenskih plemena koja su se spuštala na Balkan sa śeveroistoka, i u narednih pet stoljeća, uglavnom pod svojim kraljevima Bodinom i Mihajlom, doživljavala veliki procvat sve dok nije inkorporirana u veliko srednjevekovno Srpsko kraljevstvo".
Šta je pokušao kralj Nikola: Crnogorski kralj Nikola, koji je umro u egzilu prije godinu dana, optužen je da je pokušao da sklopi zaseban mir sa Austrijom u proljeće 1915. godine. Ukoliko jeste, ti pregovori nijesu rezultirali ničim, jer u jesen te godine vidimo njegovu odraslu mušku populaciju mobilisanu do posljednjeg čovjeka u galantnoj odbrani lijevog krila Srpske vojske tokom njenog povlačenja iz Beograda. Zatim tu je predaja planine Lovćen, koja je trebalo da dominira nad austrijskim brodovima u Boki Kotorskoj - dominirali bi da su pośedovali 12 inčne topove, koje saveznici, nakon brojnih obećanja, nijesu isporučili. Opet se pominju pregovori sa Bečom, ali ako ih je bilo, mora da su bili neuspješni kao i prethodni, jer su Nikola i članovi njegove odgovorne vlade pobjegli u Francusku. Tokom austrijske okupacije agresori nijesu imali više uspjeha u uspostavljanju provincijske vlade u Crnoj Gori nego što Srbija ima sada u uspostavljanju anekcione.
Tokom cijelog rata i sve do vremena primirja, državnici Antante, a čak i predśednik Vilson, stalno su govorili sa istim žarom o obnovi Crne Gore, kao i o obnovi Belgije i Srbije, o izgubljenim francuskim provincijama, o pravima Grka u Turskoj.
Uticaj dva događaja: Ali desiće se dva događaja u novembru 1918. godine, koja će ove pobožne izjave učiniti nedjelotvornim na Pariskoj mirovnoj konferenciji i drugim konferencijama koje su usljedile - nedjelotvornim čak i pred Savjetom i Skupštinom Lige nacija. Skoro humoristička epizoda te situacije je da je Reparaciona komisija prikupila 2.000.000$ za Crnu Goru, ali navodno nije znala kome da ih isplati, premda je Srbija uložila zahtjev. U nastavku stava vašingtonske vlade, zvanično je saopšteno da je prisustvo de jure Vlade Crne Gore u Rimu sasvim neregularno. Da li je, međutim, išta neregularnije od prisustva u Vašingtonu ruske ambasade Vlade Kerenskog koja je prestala da postoji?
Koja su to dva događaja koja su u novembru 1918. godine izgleda promjenila cjelokupni status Crne Gore? Prvo, 19. novembra je izabrana Nacionalna skupština u Crnoj Gori, a pet dana kasnije, na zaśedanju u Podgorici, izglasala je pripajanje države Srbiji i ukidanje dinastije. Zatim je Vlada u Beogradu "ratifikovala" ovo glasanje. Stoga, vidimo da, zvaničnim prihvatanjem ali bez legalnog priznavanja, status Crne Gore potiče od glasanja Nacionalne skupštine u Podgorici. U izgovoru, srpski zvaničnici koji su sproveli izbore uz pomoć franuske vojske, rekli su da je bilo nemoguće okupiti staru skupštinu, jer je dvije petine poslanika bilo u izbjeglištvu u inostranstvu, te je bilo neophodno izabrati novu. Ovaj saziv je bio potpuno neustavan, jer nije data mogućnost za sazivanje starog Parlamenta, koji je dobio nalog kraljevskim dekretom da se ponovo okupi sljedećeg dana nakon potpisivanja primirja. Nije važno da li su srpski zvaničnici, koji su požureni iz Beograda da nadgledaju izbore, uložili sve svoje znanje i poštenje da izbori budu pravični. Poziv na izbore je po sebi bio nelegalan čin i, po osnovu nepoštovanja dekreta o okupljanju starog Parlamenta, sasvim podložan sumnji. Ali, da li su ti izbori sprovedeni na pošten način? Ukoliko su bili pošteno sprovedeni - i ako izveštaj grofa De Salisa potvrđuje tu činjenicu - zašto taj izveštaj nije objavljen? Imajući to u vidu, sasvim je ispravno vjerovati da izvještaj uopšte to ne potvrđuje; da su njegovi zaključci, potpuno suprotni. Ovo vjerovanje ima svoje osnove u pričama crnogorskih izbjeglica u ovoj zemlji i u dodatnoj činjenici da su ljudi kod kuće pokušavali da pokažu na svaki mogući način da se protive dominaciji Srbije.
Da li je to realno: Uz to, uzmite u obzir istoriju Crne Gore; uzmite u obzir istoriju Srbije. Da li djeluje prihvatljivo da su aristokrate Crne planine, nakon vjekovne borbe da održe svoju nezavisnost i nakon što je ta nezavisnost uspostavljena, odjednom odlučile da postanu članovi naroda čiji su preci bili sluge na imanjima onih koji su pobjegli sa pokolja na Kosovu? Potvrdan odgovor je potpuno besmislen.
Skoro prije godinu dana Crnogorska vlada je poslala Stejt dipartmentu u Vašingtonu memorandum koji se odnosi na opoziv ovlašćenja generalnog konzula Crne Gore, F. D. Diksa, sa stanom u Njujorku. Osim specifične prirode protesta, čije će opšte odrednice pratiti delegati u Đenovi, možda ne bi bilo nezanimljivo pročitati ovđe raspravu zakonite Vlade u odnosu na trenutnu situaaciju. Dokument, koji je potpisao J. S. Plamenac, premijer i ministar spoljnih poslova, dijelom kaže:
"Kada su srpske trupe, predvođene francuskim oficirima, ušle u Crnu Goru i izvršile aneksiju savezničke Crne Gore silom i krvoprolićem; i kada se crnogorski narod podigao na oružje protiv novih ugnjetavača, predsednik Vilson, na jednoj od śednica Mirovne konferencije, sastavio je poruku koja je prosleđena crnogorskom narodu posredstvom Crnogorske vlade i francuskih vojnih vlasti. Prema ovom telegramu, predstavnici velikih sila apelovali su na crnogorski narod da zaustave krvoproliće, uz uvjeravanje da će im biti omogućeno pravo slobodnog samoopredjeljenja. Termin 'slobodno samoopredjeljenje' može se razumjeti samo na dva načina: kao pravo na samoopredjeljenje kako ga predviđa crnogorski Ustav ili samoopredeljenje kakvo je odobreno čak i neprijateljskim provincijama, kao što su Šlezvig, Gornja Šleska i sl. Ukoliko je poruka predśednika Vilsona crnogorskom narodu značila prvi metod, onda je Crna Gora trebalo da bude obnovljena na isti način kao Belgija i Srbija. Ukoliko je, međutim, pod pojmom 'slobodno samoopredjeljenje' podrazumjevan drugi metod, onda je ono trebalo biti sprovedeno plebiscitom, koji bi prirodno značio povlačenje srpske okupacione vojske, dok bi glasanje kontrolisale velike savezničke sile.Međutim, ni jedno ni drugo nije još uvek sprovedeno u praksi, tako da pitanje Crne Gore i dalje ostaje otvoreno, dok su velike sile trebale da to riješe u korist ustavne slobode crnogorskog naroda. Uzimajući u obzir sve prethodne činjenice, kraljevska Vlada Crne Gore ne može da vjeruje da bi Vlada SAD - najcivilizovanije države na svetu - počinila akt koji bi značio raskidanje diplomatskih odnosa sa Crnom Gorom. Takav akt ne samo da bi pomogao kriminalnim namjerama Beograda, već bi prenebregao sve principe međunarodnog morala i pravde, a SAD bi bile krive za nepoštovanje date riječi o poštovanju suvereniteta Crne Gore."
Najzad, iako nam možda nije u potpunosti po volji žestoki jezik ovog dokumenta, mora se priznati da su razlozi da se vodluče na njegovo pisanje bili veliki i da napisane činjenice ostaju - neobjašnjene, ignorisane i očevidno bez opravdanja.
Priredio: Slobodan JOVANOVIĆ
