Kralj Nikola se suprotstavljao subverzivnim i destruktivnim napadima na državno i nacionalno dostojanstvo Crne Gore i crnogorskog naroda. Jednom prilikom je poslaniku Srbije pri crnogorskom Dvoru u egzilu Tihomiru M. Popoviću eksplicitno rekao: »U Krfskoj deklaraciji iz 1917. godine pominje se Crna Gora i nalaze se odluke koje se tiču njenoga života, a o tome ona čak nije ni konsultovana. Politiku srpske vlade nikako ne odobravam i poruči Pašiću koji hoće moju glavu da mu Crnu Goru neću dati, niti je prodati «.
Crna Gora je 1918. godine, kao članica pobjedničke vojne koalicije, žrtvovana od strane svojih ratnih saveznika iz bloka Velike Antante. Srpski princ regent Aleksandar Karađorđević donio je odluku i izdao naredbu, uz saglasnost francuskih vlasti, da militarnim srpskim trupama da izvrše invaziju, okupaciju i aneksiju Crne Gore. Bilo je početak vremena kada je Crna Gora postala plijen velikosrpskog centralizma, unitarizma i despotizma.
Odluke tzv. Podgoričke skupštine od 13/26. novembra 1918. godine, kojima je Crna Gora pripojena Srbiji, bile su sa stanovišta imperativnih normi crnogorskog Ustava i nacionalnog zakonodavstva apsolutno ništavan akt, uz to potpuno suprotan pravilima i običajima međunarodnog prava i morala, akt koji do kraja pogazio i obezvrijedio načela slobode, pravde, etike i istine. Odluke tzv. Podgoričke skupštine su napisane od strane srpskih vlasti i donijete po njihovom naređenju. Oni koji su ih donijeli i usvojili glasanjem učinjeli su krivično djelo veleizdaje, za koje je, prema tada važećem Krivičnom zakoniku Crne Gore, bila predviđena najteže kazna – smrtna kazna (član 87 tadašnjeg KZCG ).
Ministar u crnogorskim emigrantskim vladama Nikola (Niko) Hajduković opisuje, u svojim memoarima, reakciju Kralja Nikole u trenutku kada je na njegovu adresu u progonstvu stigao primjerak rezolucije tzv. Podgoričke skupštine. Niko Hajduković piše da je tada Kralj Nikola pozvao članove Vlade i da je ministru dr Peru Šoću dao da pročita tekst rezolucije. Niko Hajduković navodi da je tada kao aktivni ministar bio očevidac, neposredni svjedok, kad im se Kralj Nikola, komentarišući odluke tzv. Podgoričke skupštine, obratio iz Pariza riječima: » Eto, vidite li što radi jedna šačica Crnogoraca! To su izrodi, bijednici, jadnici i potplaćeni izdajnici! Boga mi, jednoga dana skupo će oni da plate to njihovo izdajstvo što čine prema svojoj grudi zemlje«. (Nikola Niko Hajduković, Memoari, CID, priredio dr Slavko Burzanović, Podgorica, 2000 godine, str. 443).
Srpski Dvor faktički u rukama regenta Aleksandra Karađorđevića i radikalska Vlada sa svojim vojnim, političkim, diplomatskim i drugim instrumentarijom uspjeli su da ishoduju da Francuska zabrani povratak Kralja Nikole u Crnu Goru. Suštinski, regent Aleksandrar je bio neslavni unuk koji je zabranio povratak u domovinu svojemu slavnom đedu Kralju Nikoli. Crnogorski suveren u progonstvu nipošto nije htio da se pomiri sa tom činjenicom i uništenjem nezavisnosti Crne Gore. U tom smislu je američkom pukovniku, novinaru i publicisti Stivenu Bonsalu, savjetnika predsjednika SAD Vudroa Vilsona, izrazio svoje ogorčenje, ali i namjere, želje i nade, rekavši mu i ovo: » Moj pokovniče, uznemirava me činjenica da sudbina moje zemlje i moja lična uzrokuje vašu zabrinutost. Dozvolite mi da kažem da ne bi trebalo. Pozajmite mi ovog vašeg komandanta kao simbola američke simpatije; obezbijedite za mene toliko dugo odbijane pasoše, koji će mi omogućiti da dospijem do granica svoje rodne zemlje, koju Vaš komandant takođe zna i takođe voli, i tada će crnogorsko pitanje nestati kao snijeg na Lovćenu kada jugo duva. Ja sam u izgnanstvu i čovjek pod zlobnom zabranom, ali čim pređem granicu moje rodne Crne Gore vojnici mojega zeta i mojega unuka će pobjeći a meni će biti ispod časti da ih gonim«. (Ove riječi kralja Nikole objavio je Stiven Bonsal u knjizi » Mali narodi u Versaju – tužitelji i molioci«, koja je objavljena na engleskom jeziku 1946. godine).
Okupatorske vlasti pod upravom beogradskog Dvora i Vlade počinile su brojne zločine nad crnogorskim narodom, uz pomoć domaćih bjelaških izvršitelja i kontrakomitskih grupacija, koje je vlast organizovala, naoružavala i plaćala. O tim brojnim zločinima piše i »Glas Crnogorca«, službeni organ Kraljevine Crne Gore, godina izlaska 47, Nej na Seni kod Pariza, br. 76, od 19. avgusta 1919/1. septembra 1919. godine. Pomenuti list na strani 2 objavljuje, u rubrici »KAKO JE U CRNOJ GORI« tekst naslovljen »PALIKUĆE«, u kojemu se navodi i ovo: »Među žrtvama beogradskih krvoloka nalaze se i porodica g. brigadira Milutina Vučinića, ministra vojnog, čije su kuće, kao i kuća predsjednika vlade g. Jovana Plamenca u Crmnici, spaljene i potpuno srušene, a pokretno imanje sve uništeno. Ista je sudbina, kao što doznajemo, postigla i porodice g. g. Marka Đukanovića, predsjednika Državnog savjeta, koji je zatvoren u Jusovači, i Vuka J. Krivokapića, narodnog poslanika, koji je izbjegao u Italiju. Imanje im je uništeno, kuće spaljene, a porodice izbačene na ulicu bez krova, hljeba i odijela«.
Pored toga, »Glas Crnogorca«, nešto docnije, piše i ovo: » Pariski listovi La patrie i La Presse saopštavaju ovu vijest iz Crne Gore: Srbijanske vojne vlasti upotrebljavaju sva moguća sredstva da Crnogorce primoraju da se zakunu na vjernost kralju Petru...Kako su ova dva Crnogorca (Milija Stamatović i Mihajlo Bašetin-/Nišavić-op. N.A) odbila da učine što se od njih tražilo, srbijanske vlasti su iz zatvorile i ubile na ovaj način: Izvadili su im naprije oči, odsijekli im uši, prosjekli donju vilicu i kroz otvor provukli im jezik. Tako unakažene, ostavili su mučenike da se muče, pa su im onda izvadili crijeva i dotukli ih bajonetima. Tako su ovi mučenici ispustili svoj junački duh za čast i pravo Crne Gore« (»Glas Crnogorca« od 23. decembra 1919. godine u broju 81. na strani 6.)
O teroru srpske (srbijanske) vojske nad crnogorskim narodom ilustrativno govori i izjava vodnika Mijajila Žunića, u kojoj on navodi neke primjere zuluma vršenih u Spužu. Navode Mijalija Žunića potvrdili su kao svjedoci Luka Martinić i Jokica Andrijević. Vodnik Mijailo Žunić tvrdio je došla srbijanska vojska “i počela da čini zvjerstva i zloupotrebe i da primorava da se potpisuje narod na vjernost kralju Petru. Ko nije htio to da učini morao je pobjeći u šumu, inače je htio biti batinjan i zatvoren”. On dodaje da je ista vojska došla na dan 6. juna 1919. g Spuž, te zapalila “mi dvije kuće, tri mlina, naredili te je postaja srbijanska koja postoji u Spužu, deset rala zasijanog slivnjaka posjekla i upotrijebila za goriva. Životinju svu opljačkala i svako tirjanstvo činjela, kao npr. tukla žene i nasilno ih htjela baciti u oganj ako ne dadu cijelu svotu novca što imaju. Poslije toga zapalili su kuću Vidaka Kovačevića i svu mu je opljačkali, a nad familijom najgroznija zvjersta izvršili« (Državni Arhiv CrneGore, Fond izbjegličke vlade, Ministarstvo spoljnih poslova 1920-1922, f 107 i Prof. Dr Šerbo Rastoder, Skrivana strana istorije…, Tom III, Bar, 1997, str. 1576. ).
Izvještaj predsjednika opštine Komanske Nikole Pejovića od 27. X 1919. godine br. 1107, upućen Sreskom Načelstvu na Čevu predstavlja arhivski dokumenat i svjedočanstvo o nekim zločinima koji su počinjeni u to doba nad crnogorskim narodom. U tom izvještaju nalazimo podatke iz kojih jasno proizilazi da su srpske militarne formacije i njihovi janičari, t.j. bjelaška omladina zapalili kuću popa Petra Vukovića »kojemu su dva sina u komite a on je u pritvoru«. Tada su okupacione srpske formacije i bjelaši zapalili i kuću Milovana Bašova Pejovića, čiji je sin tada bio crnogorski ustanik, komita. Prilikom tog pohoda uništena je kuća i pokućstvo Blagote Martinovića, koji se nalazio u Italiji. Namjerno je bila oštećena i kuća crnogorskog komite Ćetka Buljova Jovanovića, na kojoj je bilo polomljeno oko 1.000 tigala (Vidjeti o tome: Arhiv Istorijskog instituta Crne Gore-Podgorica, V 3 – 165 (19) i Dr Šerbo Rastoder, Skrivana strana istorije, Tom II, Bar, 1997, str. 885.)
Predsjednik opštine Komanske Nikola Pejović dostavlja spisak zatvorenika iz komanske opštine Br. 1168 od 27. X 1919. godine Sreskom načelstvu Čevo. U tom izvješatju navodi da su tadašnje vlasti uhapsile, zatvorile sljedeća lica: 1) Filip Simov Radulović, 2) Risto Ilije Radulović, 3) Milovan Mašov Radulović, 4) Stevo Đurov Radonjić, 5) pop Petar Vuković, 6) Luka Pavov Vukadinović, 7) Marko Milošev Begović, 8) Blažo Markov Begović, 9) Nikola Markov Begović, 10) Milo Muratov Vuković, 11) Milovan Barov Sekulić. U tom izvještaju stoji: » Rečeni su kao činovnici išli 24. decembar 1918. godine oko Cetinja kad je bila buna u boj i zbog toga su pritvoreni«. Dalje, u istom izvještaju piše: » 12) Đuro Markov Begović pritvoren kao predsjednik što nije stao nekoj buni zbog komita, 13) Radovan Jošov Sekulić, na osnovu istog, 14) Ilija Perov Vuković, dva su mu brata u komite, 15) Jovan Perišin Radulović, jedan mu je brat u komite i 16) Miloš Perišin Radulović, bio je u komite i uhvaćen i stavljen u pritvor«, kaže se u tome izvještaju (Navedeno prema: Arhiv Istorijskog instituta Crne Gore-Podgorica , V3 – 163 (19) i Dr Šerbo Rastoder, c.d. str. 886.
Jedna patrola srpskog žandarmerijskog voda sreza Šavničkog je 24. aprila 1921. godine ubila crnogorskog gerilca Mirka Kneževića. To konstatuje okupacioni srpski oficir poptukovnik Drag. A. Hurkijević u izvještaju Komandantu III Žandarmerijsdke Brigade o sukobima žandarmerije i crnogorskih gerilaca /Pov. Br. 1822, 4. septembar 1921. god./. (Arhiv Jugoslavije, 14-179-662 i Prof. Dr Šerbo Rastoder, c.d. Tom IV, Bar 1997, str. 1914.)
IZJAVE O ZLOČINIMA
Potporučnik crnogorske vojske Krsto Vuković iz Bjelica, Katunsko-riječke oblasti, dao je izjavu o zločinima nad narodom na području Cetinja, koju su potvrdili kao svjedoci potporučnici Andrija Popovoda i Jovan Vuković. Mjesto u kojemu je Krsto Vuković dao pomenutu izjavu je Formija (Italija), a datum kojega je ona saopštena je 10. jun 1920. godine. U toj izjavi Krsto Vuković navodi imena i prezimena 75 lica, čijih su 78 kuća popaljene i izgorjele u plamenu. U tom svjedočenju Krsto Vuković kaže:
»Od početla 1919. godine bio sam prisutan na mjestima mnogima đe su okupacione srbijanske trupe, počinjele bezbrojno bezakonje; zločinstva; pljačke, otimačinu i zlostavljenje, koje mi nije moguće ni približno opisati:
Bio sam očevidac kada su srbijanske trupe u mjesecu avgustu prošle godine pod komandom srbijanskog majora došle u Komane, okupile sve seljake, i pored nečuvene pljačke i paljevine, naredili su masi seljaka od 200-300 ljudi da svaki sazuje obuću koja mu se nalazila na nogama. Prirodno je da su se ovi, pa i ako skroz razoružani, opirali ali pod pritiskom kundaka i toljaga svi seljaci morali su se izuti, a pošto su se svi izuli njihovu obuću su svu ponijeli, tako da je sva masa, potpuno ostala bosa.
Bio sam očevidac kad su srbijanske trupe u mjesecu septembru i oktobru prošle godine hiljade nejači, staraca, žena i đece, pokupili po Katunskoj i Riječkoj nahiji i sproveli po Cetinjskim kazamatima, đe su mnogi i skapali od gladi, i raznih zaraza, a mnogi se i danas nalaze u tamnicama«.
On navodi da »su okupacione srbijanske trupe, a sve po naređenju zloglasnoga pukovnika Stojana Popovća, popalile četiri-pet stotina kuća u kojima je izgorela imovina svakojeg seljaka, među kojima i kuće dolje imenovanmih: komandira Krsta Popovića, komandira Dušana Vukovića, komandira Andrije Dragutinovića, Nikole Miš. Ivanovića (četiri kuće), Petra M. Ivanovića, Jovana K. Ivanovića, Tomaša K. Ivanovića, Sava M. Ivanovića, Đura Dragova Vušurovića, Vasa J. Vujovića, Mata P. Popivode, Boža V. Vujoševića, Filipa K. Vujoševića, Milutina V. Vujoševića, udove Jokne P. Vujošević, udove Zlatane S. Vujošević, udove Zlatane M. Vujošević, udove Petrane A. Vujošević, udove Marice S. Crvenice, siročadi Radoja Crvenice, Blagoja Đo. Kuzmana, Mika G. Vujoševića, Pera R. Vukovića, udove Krstinje N. Vukovića, udove Marice Š. Milić, udove Milice Z. Milić, Andrija Milić, Sava M. Milića, Pera B. Milića, udove Marice N. Milića, Krsta M. Abramovića, Mića B. Abramovića, Raka B. Abramovića, P.por. Sava M. Vukovića, Bar. Ilije Đ. Vukovića, Pera M. Kekovića, Radovana M. Vujoševića, Mihaila R. Ramadanovića, Blagote M. Vujovića, udove Marije P. Vujovića, Janka Todora Milića, Boška Đ. Milića, Lazara A. Milića, Nika I. Martinovića, Krsta S. Vukovića, Krsta R. Pejovića, Joša Majova Popivode, Bar. Sava B. Draškovića, Makeša S. Draškovića, Joša V. Vujića, Pera I. Vujića, Nikole I. Vujića, Marka I. Vujića, Radovana P. Vujića, Vasa S. Vujića, Vidaka Markova Vujića, Luke R. Vujića, Andrije B. Vujića, Nikole V. Draškovića, Boška P. Draškovića, Rista M. Vujića, Luke Pejova Jovanovića, Nikole M. Radonjića, Jovana L. Raičevića, Đura Raičevića, Nikole Raičevića, Filipa M. Roganovića, Radovana L. Roganovića, Petra Markovića, Nikole Mijanovića, Blaža Stevovića, komandira Sava Čelebića, Špira N. Markovića, Radovana Turčinovića, Marka Turčinovića, i još mnogo drugih, nego samo ove poznajem, a sve one koje lično ne poznajem njih ne mogu poimenice ni prebrojati.
Bio sam očevidac đe je mnogo nevine đece i žena skapalo u zatvorima primoravajući da se kunu na vjernost nekakvom kralju od Srbije.
Bio sam očevidac kad je pukovnik Stojan Popović poredu pozvao seljake iz pojedinih plemena, pa pošto ih dovede vojska onda počinje da pita; koje je drvo najtvrđe; a ono kojemu kažu prisutni da je najtvrđe; naredi te mu donesu po nekoliko kočeva; pa onda na jednoj klupici koja je stojala naročito za to određena, legnu seljaka potrbuške, i sve ga biju onom drenovinom, dok ne izjavi da će se zakleti na vjernost Kralju od Srbije. Tako je srbijanski komandant Vojnog okruga Katunskog pukovnik Stojan Popović sva plemena tukao da mu se kunu na vjernost.
On dodaje da su »su srbijanske trupe hiljade seljaka opljačkali, sve njihovo oduzeli; konje, volove, krave, brave, pčele, svinje, mobilje, robu, obuću i odjeću i ostavili ih bez igđe ičega, koje danas familije skapavaju od gladi i bez ijednog zalogaja hljeba. Meni je nemoguće opisati ni saopštiti dio zvjerstava, zločine, bezakonje, pljačke i paljevine koje je učinila srbijanska vojska u pojedinom plemenu, a ne dalje« , navodi crnogorski potporučnik Krsto Vuković (Citirano prema: Državni arhiv Crne Gore, Fond izbjegličke vlade, Ministarstvo spoljnih poslova 1920-1922, f 107 i Prof. Dr Šerbo Rastoder, Skrivana strana istorije, Tom III, Bar. 1997. str. 1571-1572)
Crnogorski ustanik, gerilski borac za slobodu, nezavisnost i integritet Crne Gore, iz Župe Nikšićke Simeon Mićković dao je izjavu o zvjerstvima nad crnogorskim narodom vršenim poslije 1918. godine. Svjedoci pri tom njegovom iskazu bili su Milo Zuber i Savo Kapa. U toj izjavi Simeon Mićković navodi sljedeće: »22 maja 1919. godine bio sam uhvaćen u šumi od strane srbijanskih okupacionih trupa i zatvoren.
U zatvoru sam bio mučen najgroznijim mukama i to: vješali su me, vezali su me, gvozdenom šipkom bili su me po poplati noga, vezali mi ruke i noge i onda me svezanog ostavili u vodi ne ostavivši mi iznad vode ništa osim pola glave tek da se ne zagušim, vezali su me za kosu i tako sam visio obješen 40 minuta, silili su me te sam pio praškove od zatvora da se više mučim, nijesu mi davali vode, za po šest dana nijesu mi davali da vršim nuždu, bio sam primoran te sam vršio pod sobom.
Zatvorenici, koji su umrili u zatvoru među nama stajali su po 7(sedam) dana nedirnuti tako da su se usmrđeli bili u zatvoru a to su: Nikola M. Zajović iz Ozrinića star 17 godina, Ilija Lalatović iz Ozrinića star 70 godina, Blažo Pejović iz Broćanca star 20 godina.
‘Srbijanske Trupe su uhvatile Građ. Kapetana Mojaša Perovića iz Rudina, natovarile su mu drvenicu konjsku (samar) i tako ga dovele u Nikšić ». (Ugledni i hrabri Crnogorac, zelenaš i suverenista, oficir i plemenski starješina, kapetan Mojaš Perović, žrtva brutalnog srpskog terora 1919, je isti đed lidera nekadašnjeg znamenitog LSCG g. Slavka Perovića-prim. N.A).
U istom dokumentu dalje se veli : « Žena Živka Janjuševića porodila se je u zatvoru.
Kad sam pobjegao iz zatvora, odmah su mi kuću izgoreli, a u kući sve što je bilo izgoreli i opljačkali. Majku sa jednim bratom od 11 godina i sa dvije sestre od 14 i 8 godina tražili su po šumama i poslije deset dana kad su ih uhvatili, mučili su ih na najgrozniji način, a između ostaloga namjerom da sestra mi od 8 godina nosi brata mi od 11 godina a brat da dosi sestru od 14 godina. Majci su mu uz mučenje slomili zube primorajući je da kaže đe su joj sinovi sa ustanicima.
Sva moja familija nalazi se u zatvoru u Nikšićkoj pivari. Cijela moja stoka, cijela pokretnost opljačkana je, a sva nepokretnost uništena.
Kad je poginuo Kom. Dragiša Bojović, mog su brata ranili, ranjenog uhvatili i zatvorili te se ne zna da li je živ«. (Citirano prema: Državni Arhiv Crne Gore, FIV, Ministarstvo spoljnih poslova, 1920-1922, f. 107 i Prof. Dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije«, Tom III, Bar, 1997, str. 1542).
TEROR ŽANDARMERIJE
Srpska žandarmerija je tokom marta 1923. godine ubila crnogorskog komitu Vukalicu Markovića. Načelstvo cetinjskog Okruga načelstvu čevskog Sreza dostavja izvještaj načelnika beranskog Okruga od 18. III 1923. godine br. 1728 u kojemu se navodi da je žandarmerija ubila Vukalicu Markovića iz Dolca beranskog Okruga, a ranila Milovana Bulatovića iz Rovaca i Milana Meštera iz Gornje Morače i Milutina Obradovića iz Ljubotinja Kolašinskog Okruga i uhvatila komite Bogića Bulatovića iz Rovaca i Miladina Meštera iz Gornje Morače. Svi ovi crnogorski patrioti, komite su od strane okupacionih srpskih vlasti bili oglašeni i ucijenjeni kao hajduci. (Navedeno prema: Arhiv Istorijskog instituta Crne Gore-Podgorica V2 – 13 (23) i Prof. Dr Šerbo Rastoder, c. d.Tom IV, Bar, 1997, str. 2084).
Jedno kombinovano odjeljenje srpskih militarnih formacija ubilo, u sadejstvu s bjelaškim (kontrakomitskim) potjernim jedinicama je u selu Trepča aprila 1924. godine crnogorske patriote, komite, gerilce Iliju Lakićevića iz sreza Nikšićkog i Marka Miljanića i Blagoja Vučića iz sreza Velimskog. Ovo je zvanična informacija (izvještaj) zastupnika Načelnika nikšićkog Okruga sekretara I. Filipovića, koju Načelnik cetinjskog Okruga br. 2927. od 12. aprila 1923. godine dostavlja Načelniku cetinjskog Sreza. (Citirano prema: Arhiv Istorijskog instituta Crne Gore-Podgorica V2- 20 (24). Radi se o originanom dokumentu).
Gojko Samardžić (nadimak partijski, komunistički »Švarc«), Crnogorac sa Grahova, rođen je 1897. godine. Studirao je na Tehničkom fakultetu u Beogradu. Član je KPJ od 1920. godine i učestvovao na njenom trećem Konresu 1926.g. Član je bio PK KPJ za Srbiju. Od strane vlasti je bio više puta proganjan, hapšen i osuđivan. Uspio je da pobjegne 1930. godine iz Istražnog zatvora i da emigrira u Austriju. Docnije je otišao u Sovjetski savez i tamo je radio. Nestao je u čistakama koje je vršio komunistički diktator J. V. Dž. Staljin. Gojko Samardžić u svome radu »Ekonomsko i političko porobljavanje Crne Gore«, pored ostaloga, navodi i ovo:
»Juna mjeseca 1925. godine kada je poginuo Spahija Pavićević u Bjelopavlićima (ne zna se od koga), došla je kaznena vojnička ekspedicija i žandarmerija u isto pleme, samo radi toga što su dva seljaka iz Bjelopavlića odbjegli u šumu zbog terora vlasti. Tom prilikom vršena su nečuvena nasilja i teror nad seljacima i njihovim familijama, tako da se računalo da je u tri opštine oko 3000 seljačkih domova materijalno upropašćeno.
Malo gdje bilo je sela, opštine ili plemena u Crnoj Gori a da nije dolazila ta famozna kaznena ekspedicija, radi čijeg su terora i nasilja i nasilja dotični seljaci ostajali bez ičega svoga i morali su većina da se raseljavaju i da trađe sebi spasa u drugom kraju«. (Vidi o tome: »Borba«, br. 4 i 5 od 13. i 20. marta 1926 i »Izvori za istoriju radničkog pokreta i revolucije u Crnoj Gori (1918-1945)«, Serija I, Knjiga 1 (1918-1929), obradio i priredio dr Jovan R. Bojović, Titograd, 1971).
Jovan S. Plemenac, organizator, ideolog i vođa Božićnog ustanka, predsjednik Vlade Kraljevine Crne Gore u egzilu (1919-1921), napisao je i uputio pismo pod naslovom »Tiče se moje izgorjele kuće«, iz Beograda 4. aprila 1941. godine, oficiru srbijanske (srpske) vojske i vojske KSHS/Kraljevine Jugoslavije, inače bjelašu, Jagošu Draškoviću, u to vrijeme (1941) predsjediku Okružnog suda u Vranju. Nekadašnji premijer crnogorske Vlade Jovan S. Plamenac u tome veoma opširnom pismu, navodi, pored ostalog i sljedeće »...A već i da ne govorimo o ubijstvima u masama razoružanih i nevinih ljudi, staraca i žena, majaka i djece, koje počini srbijanska soldateska širom Crne Gore, pod komandom žalosnih srbijanskih oficira.
Koliko je samo nevinih i časnih i nacionalno patriotskih Crnogoraca ispustilo svoje duše u zatvorima, poslije užasnih mučenja. Da ne pominjemo prethodno lomljenje nogu i ruku i rebara i odvajanje bubrega, vađenje očiju i kidanje ušiju, još prije nego što bi nesrećne žrtve izdahnule. Živim ljudima je koža drta s leđa i sa trbuha, pa im onda so mećana pod kožu, da bi tako izdahnuli u najstrašnijim mukama. Nećemo govoriti o izrugivanjima sviju svetinja Crne Gore«, piše Plamenac navodeći i ovo: »Tako je postupano na primjer bilo sa Sv. Petrom Cetinjskim i Sv. Vasilijom Ostroškim. Sjetimo se onih čuda u Nikšiću..... Sva ova zla i sve ove obijesti i ove zvjerske zločine činili su srbijanski vojnici i žandarmi po naređenju svojih starješina”. Srbijanski vojnici uz ostala nasilja i zločine vršili ostala i slična nedjela i nad samim Crnogorkama: na pr., otsijecali su im prste s ruku da bi im što prije prstenje oduzeli. Ili su im pak pod rašom (suknjom) metali mačku do golog tijela, pa onda veži i sašij suknju. Mačku bi tukli, ili boli iglama, da bi mačka, u svojoj pomami, ugrizala i čupala golo tijelo nesrećnim žrtvama, a nasilni blud bio je stalno na dnevnom redu”. (Original pisma nalazi se u privatnoj porodičnoj arhivi unuka Jovana S. Plamenca, Ratislava Plamenca. Ja posjedujem kopiju tog Plamenčevog pisma).
U svojstvu predsjednika Vlade Kraljevine Crne Gore i njenog ministra vojnog general (divizijar) Milutin M. Vučinić uputio je iz Rima 12. decembra 1921. godine Proglas Crnogorskoj vojsci u Italiji, u kojemu poziva Crnogorce, pored ostaloga, da »se vrate u Domovinu i da tamo produže političku borbu s narodom koji je sav za svoju slobodu i nezavisnost i koji posvednevno daje žrtve, da se oslobodi od varvarske najezde biogradskih dahija. Samo u borbi, izdržljivosti i slozi nam je spas«, poručuje general Vučinić, dodajući i ovo: »U ime Kraljevske Vlade iskreno vam zahvaljujem na dosadašnjem patriotskom i junačkom držanju i podvizima i pozivam vas da produžimo borbu za slobodu Crne Gore pa ma đe se nalazili« (Navedeno prema: Državni Arhiv Crne Gore, FIV, f. 89 i Prof. Dr Šerbo Rastoder, c.d. Tom IV, Dok. br.1483, str. 1949)
Vjeran Crnoj Gori i principima čojstva i junaštva, pravde i istine, general Milutin M. Vučinić je, iz Rima 25. decembra 1921. godine, izdao u ime crnogorske Vlade u progonstvu sljedeći službeni akt:
» NAREDBA Borcima za Čast, Pravo i Slobodu Crne Gore.
Borci za Čast, Pravo i Slobodu Crne Gore imaju da pomognu izvršenje jedne najplemenitije zadaće, koju je ikad imalo jedno crnogorsko pokoljenje, tj. oslobođenju naše mučeničke Otadžbine od sramnog i kukavičkog ropstva koje nam je nametnuo Biograd. Radi izvršenja toga svetoga zadatka potrebne su i druge vrline, a ne samo junaštvo i druga požrtvovanja, a ne samo izlaganje grudi pred neprijateljem. Na prvom mjestu potrebna je sloga, ljubav, poštovanje i požrtvovanje boraca za svetu ideju oslobođenja Otadžbine. Vi ste jedan za drugoga više nego rođena braća. Između vas ne smije biti pakosti, mržnje i zavisti. Vi morate jedan drugome oprostiti najveće uvrede i najveće nepravde, ako bi ih bilo. U radu morate biti složni, a u slučaju, da se ne možete o nečemu sporazumjeti, potrebno je da se posluša stariji. Sitne nesloge, pakosti, zavisti i samoljublje između nekih bivših glavara naših omogućile su Biogradu da učini od Crne Gore ono što je učinio. Ne zaboravite nikad da je ono pravi junak koji se ne bori za slavu ličnu, nego onaj koji se bori za ideju. To je najveća slava. Onaj koji se bori za ideju nikada ne zavidi drugome koji se bori za istu ideju. Njemu su svi oni koji se bore za istu ideju više nego rođena braća. Pravi heroji ovakve ne samo što ljube nego i ginu za njih. Svaki onaj, koji bude drukčije mislio i radio nego što je gore rečeno, ne bi bio borac, ne bi imao pravo nazvati se junakom. Drukčije ponašanje i rad bilo bi jedno obično izdajstvo. S toga je mnogo bolje, da svaki onaj borac koji se ne misli držati ovakve naredbe, napusti svoje mjesto časti iz redova za Čast, Pravo i slobodu Crne Gore.Vladajte se u duhu ove naredbe, pa ćete ubrzo vidjeti ostvarene svoje ideale. Ne zaboravite da vaš rad gleda čitav civilizovani svijet i da nad vam bdiju sjeni naših slavnih predaka, čiji su grobovi obeščašćeni zločinima Biograda«, navodi u tom oficijelnom aktu crnogorske Vlade u progonstvu s potpisom Predsjednika generala Milutina M. Vučinića. (Citirano prema: : Državni Arhiv Crne Gore, FEV, Ministarstvo vojno 1918/1919, f 89 i Dr Šerbo Rastoder, c. d. Tom III, Dok. br. 1347, str. 1639. Ovu naredbu objavio je i Mile Kordić u knjizi »Crnogorska buna 1919.1924«, Beograd, 1986, str. 273-274).
Posebno je bitno je u ovoj istoriografskoj naraciji, istaći i to da u albumu patriota, heroja crnogorskog komitskog pokreta, koji je od 1919. do 1925. godine, plamtio kroz crnogorske planine protiv okupacionog velikosrpskog terora, zasluženo i dostojno mjesto zauzima i čuveni ustanički vođa Majo Vujović iz čevskog sela Ožegovice (Katunska nahija).
U izvještaju načelnika sreza Čevo poslatom 29. maja 1919. godine okružnom načelstvu Cetinje govori se o sukobu srpske žandarmerije sa crnogorskim komitima iz Pješivaca: Jovicom Perovićem, kojega je žandarmerijska patrola tada ubila, te Milićom, Milom i Vasom Perovićem, koji su na prostoru Čeva došli sa ciljem da podižu narod na ustanak protiv režima. Pomenuti Perovići, prema tome izvještaju, došli su u Ožegovicu na Čevu i stupili u kontakt sa svojim saborcima Pekom Đokovim Vujovićem, Đokom Vujovićem, Mašutom Vujovićem i Spasojem Vujovićem. Tom prilikom uhapšeni su od strane žandarmerije Mašut Vukov Vujović, Božo Vujović i Jovan B. Vujović, brat istaknutog komite Maja B. Vujovića, koji je tada bio u Italiji (u Gaeti). Takođe, relevantno je navesti da okupaciona Čevska žandarmerijska stanica II žandarmeijske brigade, u dopisu sreskom poglavaru na Čevu 27. septembra 1923. godine, dostavlja spisak rodbine komite, ustanika, zelenaša, crnogorskog rodoljuba Maja Vujovića, uhapšene i internirane zbog komitskog djelovanja Maja Vujovića. Na tom spisku navodi se brat Maja Vujovića, Jovan B. Vujović, stričevi Maja Vujovića, Marko M. Vujović, Joko M. Vujović i rođaci Marko R. Vujović i Peko Đ. Vujović.
Treba li ovim utvrđenim, provjerljivim, istorijskim činjenicama, dodatni komentar. Mislim da ne treba, jer je u istorijskoj metodologiji, koja počiva na heruistici i hermeneutici, pravilo da su, kako je davno rekao P. Skot, “činjenice svete, a uvjerenja su slobodna”.
